جستجوی حلقه ضعیف در قفقاز جنوبی
جمهوری گرجستان
بلافاصله پس از عملیات نظامی روسیه در اوکراین، فرصتی برای گشودن جبهه دوم علیه روسیه با کمک گرجستان فراهم شد. این اقدام در تضاد کامل با موضع رسمی وزارت امور خارجه آمریکا بود که به طور اعلانی از روسیه و گرجستان خواسته بود تضادهای موجود بین خود را به صورت مسالمت‌آمیز حل کنند. با این حال، به گفته بیدزینا ایوانیشویلی بنیانگذار حزب حاکم رویای گرجستان، نماینده عالی رتبه یکی از کشورها بلافاصله پس از شروع عملیات نظامی پیشنهاد کرد که ایراکلی گاریباشویلی نخست وزیر وقت گرجستان، اقدامات نظامی علیه روسیه را آغاز کند.
گرجستان علیرغم فشار شدید غرب، با سنجیدن تمام جوانب مثبت و منفی، نه تنها از وارد شدن به یک رویارویی نظامی آشکار با روسیه، بلکه از اعمال تحریمهای ضدروسی نیز خودداری کرد. ایراکلی کوباخیدزه که جایگزین گاریباشویلی به عنوان رئیس دولت شد، این تصمیم عملگرایانه را اینگونه توضیح داد: «با اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، در واقع تحریم‌هایی را علیه کشور و مردم خود اعمال خواهیم کرد». در سالهای اخیر، بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD)، بانک جهانی (WB) و صندوق بین‌المللی پول (IMF) پیشرفت اقتصادی بی‌سابقه‌ای را در گرجستان مشاهده کرده‌اند. پیش بینی می شود در سال 2024، گرجستان از نظر رشد اقتصادی (6/7 درصد) در رتبه ششم جهان قرار گیرد. در همین حال، بر اساس برآوردهای دولت گرجستان، اعمال تحریم های ضد روسیه منجر به کاهش 18 درصدی تولید ناخالص داخلی می شود.
آرمان‌های اروپایی گرجستان، با منافع اقتصادی و عقل سلیم در تضاد هستند؛ حتی اگر خواسته‌های اتحادیه اروپا برای پیوستن به تحریمهای ضد روسیه را در نظر نگیریم، از آنجایی که بازارهای غربی عملا بر روی محصولات گرجستان بسته است، شانس کمی برای یافتن شرایط فروش و تقاضای قابل قبول در آنجا وجود دارد. در این راستا، اعتراضات گسترده کشاورزان در فرانسه، اسپانیا، آلمان و لهستان در رابطه با واردات کالاهای کشاورزی اوکراین قابل اشاره است. تصور اینکه چه چیزی در انتظار گرجستان است، با توجه به اینکه اروپایی ها علیرغم کمپین قدرتمندی که در حمایت از کیف برگزار می شود، چنین واکنشی به واردات محصولات اوکراینی نشان میدهند، دشوار نیست.
به طور کلی، با توجه به مشکلات اقتصادی و سیاسی در اتحادیه اروپا، گنجاندن کشورهای جدید در روند ادغام اروپا در آینده قابل پیش بینی را تقریبا غیرممکن می کند، اگرچه بروکسل با وعده های عضویت در اتحادیه اروپا، کشورهای جدیدالورود بالقوه را در مدار خود نگه می دارد.
بر اساس گزارش سرویس آمار ملی گرجستان Saksta، فهرست پنج شریک اصلی تجارت خارجی گرجستان شامل هیچ کشوری از اتحادیه اروپا نمی شود. در میان 5 کشور برتر خریدار محصولات گرجستان، حتی یک کشور از اردوگاه غربی وجود ندارد: همه آنها جمهوری های شوروی سابق هستند (چهار کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا که 70٪ محصولات کشاورزی گرجستان را مصرف می کنند).80 % کل صادرات شراب گرجستان به روسیه می رود، روسیه در میان 5 کشور برتر سرمایه گذار در گرجستان قرار دارد، 37 % از حواله های ارسالی به گرجستان از روسیه است (1.5 میلیارد دلار در سال 2023) و 20% (حدود 1 میلیارد دلار در سال 2023) از کل درآمد گردشگری توسط روس ها تامین شد.
عجیب است که در سطح روابط انسانی، گرجی ها ترجیح می دهند با مردم کشورهای همسایه ارتباط برقرار کنند. در سه ماهه سوم سال 2024، حدود 402 هزار سفر از گرجستان به خارج از این کشور انجام شد. اغلب سفرها (32 درصد)، دیدار از دوستان یا اقوام بود. بیشتر گرجیها به روسیه (237.4 هزار) و ترکیه (119 هزار) سفر کرده اند و نه به اروپا که می توانند آزادانه بدون درخواست ویزا به آن سفر کنند.
این افسانه که الزامات بروکسل برای کشورهایی که مایل به پیوستن به اتحادیه اروپا هستند به رفاه اقتصادی آنها کمک میکند (و در حال حاضر در راه عضویت هستند) نادرست است. این را می توان در مثال دو کشور به وضوح مشاهده کرد: مولداوی که به 80 % محدودیت های اتحادیه اروپا علیه روسیه پیوست و گرجستان که از مشارکت در سیاست تحریمی بروکسل خودداری کرد. در نتیجه رشد اقتصادی در گرجستان مشاهده می شود در حالی که در مولداوی رکود مشاهده میشود.
مجتمع کشت و صنعت مولداوی به شدت از تحریم ها آسیب دید و درآمدی بین 5/1 تا 2 میلیارد دلار از دست داد. سطح فقر در مولداوی به حداکثر تاریخی 1/31- ٪ رسید. برعکس، مقامات گرجستان به تغییرات مثبت در اقتصاد اشاره می کنند: تورم در حال کاهش است، سرمایه گذاری ها در حال افزایش است و صادرات در سال 2023 نسبت به سال 2021، 1/31٪ افزایش یافته است.
در مورد کشورهای اروپای شرقی که اخیرا به اتحادیه اروپا ملحق شده اند، صنایع سنگین و بخش عمده ای از کشاورزی در آنجا تقریبا نابود شد تا از رقابت آنها جلوگیری شود. تقریبا همه صنایع برای ارائه خدمات، تغییر کاربری داده اند و جمعیت در سن کار، مهاجرت را انتخاب می کنند. به عبارت دیگر، کشورهایی که نسبتا خودکفا بودند و می توانستند نیازهای اساسی خود را با تولید خود تامین کنند، کاملا وابسته به بودجه اتحادیه اروپا و تصمیمات مقامات اروپایی شدند.
با این حال، گرجستان میزان بی توجهی دولت های غربی به قوانین بین المللی و سایر هنجارها را در شرایطی که صحبت از تسلط آنها بر سیاست جهانی می شود، در نظر نگرفت. در اکتبر 2022، زلنسکی تحریم های شخصی را علیه ایوانیشویلی و اعضای خانواده اش به دلیل امتناع از پیروی از دستورالعمل های غرب وضع کرد.
بعدا یک شرکت هواپیمایی گرجستان که به مسکو پرواز می کرد در لیست تحریم های کیف قرار گرفت. آمریکا و اتحادیه اروپا نیز به نوبه خود تحریم هایی را علیه تعدادی از مقامات و معاونان گرجستان اعمال کردند و همچنین تهدید کردند که کمک حدود 300 میلیون دلاری به گرجستان را لغو خواهند کرد، اما اگر گرجستان تحریم های ضد روسیه را اعمال می کرد، حداقل بیش از 5 میلیارد دلار از دست میداد.
برای بازگرداندن گرجستان به منطقه اطاعت از مراکز قدرت غربی، در پاییز 2023 در تفلیس تلاش شد تا سناریوی یورومیدان کیف تکرار شود. این سناریو توسط سرویس های ویژه گرجستان متوقف شد. وزارت امنیت دولتی گرجستان آژانس توسعه بین المللی آمریکا (USAID) را به تدارک کودتا متهم کرد. در ژوئیه 2024، سرویس های ویژه گرجستان از شکست برنامه سوء قصد به ایوانیشویلی خبر دادند که قرار بود توسط مزدوران گرجی که از اوکراین وارد شده بودند و در کنار کیف می جنگیدند، انجام شود.
برای گسترش جنبش اعتراضی با هدف شبیه سازی یک بحران سیاسی، تزریق‌های مالی مخفیانه چند میلیون دلاری از صندوق‌های غربی به گرجستان سرازیر شد. در مقابل، حزب حاکم لایحه شفافیت نفوذ خارجی (به اصطلاح قانون عوامل خارجی) را برای شناسایی میزان مداخله خارجی در سیاست داخلی از طریق تامین مالی رسانه‌های مخالف و سازمان‌های غیردولتی و همچنین تمام عوامل خارجی را تصویب نمودند.
تصویب قانون عوامل خارجی، برنامه های غرب برای مداخله فعالانه در انتخابات پارلمانی گرجستان در پایان اکتبر 2024 و تغییر دولت گرجستان را با شکست مواجه ساخت. با پیروزی حزب حاکم در انتخابات برای چهارمین بار، شالوا پاپواشویلی رئیس مجلس گرجستان اظهار داشت که «نتایج انتخابات به همگان در داخل و خارج از کشور نشان داد که مردم گرجستان از سیاست عدم اعمال تحریم، عدم اعزام داوطلبان به جنگ، عدم تشدید روابط با کشورهای اطراف حمایت می کنند». جامعه گرجستان یک خط سیاست خارجی متعادل را انتخاب کرده است که اساسا بر اساس منافع ملی خود است.
احزاب مخالف در گرجستان از به رسمیت شناختن نتایج انتخابات پارلمانی خودداری کردند. سلسله اعتراضات و شورش های دیگری در تفلیس با مشارکت جوانان طرفدار غرب در 28 نوامبر و پس از اعلام تصمیم کوباخیدزه نخست وزیر مبنی بر به تعویق انداختن مذاکرات عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا تا سال 2028 و عدم شرکت در برنامه های آماده سازی کشورهای نامزد برای الحاق که با کمکهای مالی اروپایی اجرا می شود. وی در توضیح این تصمیم گفت: «صدقه تلقی کردن ادغام در اتحادیه اروپا مطلقا غیرقابل قبول است و اخیرا برخی از سیاستمداران و بوروکرات‌های اروپایی با این موضوع از گرجستان باج‌گیری می‌کنند».
در واقع، در ماه می تا ژوئن، اندکی پس از تصویب قانون شفافیت نفوذ خارجی در گرجستان، اتحادیه اروپا برنامه های مربوطه با تفلیس را به حالت تعلیق درآورد و 30 میلیون یورو در نظر گرفته شده برای آنها را مسدود کرد. شورای اروپا در اجلاس سران خود در 27 ژوئن حکم داد که قانون جدید گرجستان «به منزله تضعیف مراحل پیش بینی شده در توصیه های کمیسیون برای متقاضی الحاق است» و دولت گرجستان را تهدید کرد که در صورت عدم تغییر بردار سیاست خود، روند آماده سازی برای ادغام را متوقف خواهد کرد.
بنابراین، حزب رویای گرجستان با اعلام توقف مذاکرات برای الحاق به اتحادیه اروپا، بروکسل را از ابزار کلیدی برای باج خواهی گرجستان و کنترل مسیر توسعه آن محروم کرد.
در پاسخ، غرب بر تحریک هرج و مرج در گرجستان تکیه کرد و همزمان مبارزاتی را علیه دولت قانونی گرجستان در مدارهای خارجی و داخلی ترویج کرد. وزارت امور خارجه آمریکا یک روز پس از بیانیه فوق الذکر کوباخیدزه، تعلیق مشارکت استراتژیک با گرجستان را اعلام کرد. روته دبیر کل ناتو، عقب نشینی از دموکراسی را محکوم کرد و از دولت گرجستان خواست تا «به مسیر یکپارچگی یورو آتلانتیک بازگردد».
در 28 نوامبر، پارلمان اروپا قطعنامه ای را در مورد وضعیت گرجستان تصویب کرد که در آن خواستار به رسمیت نشناختن نتایج انتخابات پارلمانی اکتبر، برگزاری مجدد انتخابات و اعمال تحریم ها علیه تعدادی از مقامات گرجستان شد. در 1 دسامبر، کایا کالاس نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی و امور امنیتی و مارتا کوش کمیسر امور توسعه اتحادیه اروپا، در بیانیه ای مشترک، اپوزیسیون رادیکال گرجستان را با مردم گرجستان یکی دانستند و اقدامات دولت گرجستان با هدف توقف ناآرامی ها را محکوم و تاکید کردند که این اقدامات «عواقب مستقیم» برای روابط با اتحادیه اروپا خواهد داشت. در 3 دسامبر، وزارت همکاری اقتصادی و توسعه آلمان «بازنگری در تمامی همکاری های خود» با گرجستان را اعلام و تاکید کرد که هیچ همکاری معناداری با این دولت امکان پذیر نیست.
در داخل گرجستان، غرب به وضوح شروع به تحریک برای تغییر خشونت آمیز غیرقانونی قدرت کرد. سفرای غربی و نمایندگان نیروهای خارجی در تفلیس مستقیما اعتراضات را تشویق و عملا به جنگ ترکیبی علیه اکثریت پارلمانی منتخب دموکراتیک روی آوردند. معترضان چند روزی به ساختمان مجلس و پلیس سنگ، کوکتل مولوتف و ترقه پرتاب کردند (شب اول دسامبر در آنجا آتش سوزی شد و راه عبور ماشین های آتش نشانی مسدود شد). در عین حال، در پایتخت‌ها و رسانه‌های غربی نه تنها متوجه خشونت رادیکال‌ها و تحریک‌کنندگان نشدند، بلکه برعکس، نیروهای امنیتی را به تجاوز از اختیارات خود با استفاده از روش‌های ملایم‌تر از آنچه که در فرانسه هنگام پراکنده کردن اعتراضات «جلیقه زردها» بود، متهم کردند.
بسیاری از محرک‌ها و آنارشیست‌های خارج از گرجستان که در چنین اقداماتی تخصص دارند، در شورش‌های خیابانی رادیکال‌های مخالف شرکت می‌کنند. اطلاعات به دست آمده مبنی بر اینکه تعداد زیادی تحریک کننده از کشورهای بالکان، کشورهای اروپای شرقی، بالتیک و ارمنستان به گرجستان منتقل شده اند. به گفته مدینارادزه دبیر اجرایی حزب رویای گرجستان، تقریبا یک سوم از شرکت کنندگان شناسایی شده در اعتراضات در تفلیس شهروندان خارجی هستند.
ما باید به مقامات گرجستان ادای احترام کنیم که چندین روز مقاومت و سپس شورش ها را متوقف کردند. در طی تمام این روزها، حدود 300 نفر بازداشت شدند (که به طرز محسوسی کمتر از اعتراضات در ارمنستان همسایه است که غرب برای سرکوب آن، دولت پاشینیان را محکوم نکرد). با این حال، اپوزیسیون گرجستان ممکن است تلاش دیگری برای یک انقلاب رنگی در نیمه دوم دسامبر انجام دهد - در رابطه با انقضای اختیارات زورابیشویلی رئیس جمهور طرفدار غرب که پیشاپیش از به رسمیت شناختن نتایج انتخابات آتی رئیس جمهور جدید گرجستان خودداری کرد.
در مورد دو کشور دیگر قفقاز جنوبی – جمهوری آذربایجان و ارمنستان، برای استفاده از آنها برای ایجاد جبهه دوم علیه روسیه، غرب نیاز فوری به حل مسئله قراباغ داشت و دو طرف یا یکی از طرفین را مجبور به دادن امتیازات جدید کرد. اهداف بسیار ساده فرموله شده بودند: «آمریکا باید قویا ارمنستان را به توافق صلح با جمهوری آذربایجان و همزمان همگرایی با ترکیه تشویق کند، حتی اگر این موضوع به قیمت دادن امتیازات از طرف ایروان محقق شود. تنها در این صورت است که ارمنستان می تواند در دراز مدت از مدار روسیه خارج شود».
جمهوری آذربایجان
علاقه به جمهوری آذربایجان از آنجا تقویت شد که آمریکا به همراه متحدان ژئوپلیتیکی خود، بریتانیا و اسرائیل امیدوار بودند در این کشور بستری برای فعالیت های خرابکارانه علیه ایران ایجاد کنند. زمینه هایی برای چنین محاسباتی وجود داشت: تا سال 2022، تناقضات زیادی در روابط بین باکو و تهران انباشته شده بود و روابط دیپلماتیک بین آنها به پایینترین سطح رسید. یکی از موضوعات مربوط به بحث تشویق و تهییج تجزیه طلبی در ایران است. طول مرز دو کشور 765 کیلومتر است. در محافل سیاسی باکو درخواست هایی برای اتحاد جمهوری آذربایجان ایران (سه استان شمال غربی ایران) با جمهوری آذربایجان وجود داشت. در پایان نوامبر 2022، شخص الهام علی یف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در مورد آذری‌های ایران در ادعایی خارج از عرف دیپلماتیک و متوهمانه تاکید کرد: «آنها بخشی از ملت ما هستند».
بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا، با اشاره به تامین تسلیحات جمهوری آذربایجان اظهار داشت که جمهوری آذربایجان نیاز به حفاظت دارد. علاوه بر این، دولت بایدن 700 هزار دلار از کنگره برای حمایت از مشارکت ارتش جمهوری آذربایجان در رزمایش‌های نظامی بین‌المللی تحت نظارت ناتو درخواست کرد.
لازم به ذکر است که برنامه حمایت امنیتی پنتاگون از جمهوری جمهوری آذربایجان حتی از کمک مالی و نظامی آمریکا به گرجستان نیز فراتر رفته است. به عنوان مثال، در سال های 2019-2018، در آستانه جنگ 2020 با ارمنستان، جمهوری جمهوری آذربایجان بیش از 100 میلیون دلار کمک های نظامی از آمریکا دریافت کرد. همانطور که تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند، از آنجایی که آمریکا فشار دیپلماتیک و نظامی بر ایران را افزایش داده است، بی سر و صدا این بودجه را به طور خاص برای مقابله با تهران به جمهوری جمهوری آذربایجان تخصیص میدهد.
با این حال، جمهوری آذربایجان موفق شد روابط با ایران را تنظیم کند و در عین حال از ارمنستان - در پلتفرم‌های مذاکره غربی – به رسمیت شناختن اساسی قراباغ به عنوان سرزمین جمهوری آذربایجان را بدست آورد. پس از این، باکو علاقه خود را به مذاکرات صلح با ایروان از دست داد و شروع به ارائه شرایط اضافی کرد. اول از همه، خواستار تغییرات در قانون اساسی ارمنستان و به اصطلاح کریدور ادعایی زنگزور شدند. الزامات جمهوری آذربایجان برای مقررات مسیر حمل و نقل در تضاد با برنامه های آمریکا برای قرار دادن این کریدور تحت کنترل خود با توانایی مسدود کردن مسیرهای تجاری کریدور حمل و نقل میانه و کریدور شمال-جنوب بود. وظیفه اصلی غرب در قفقاز جنوبی بیرون راندن روسیه و ایران از منطقه و جلوگیری از تقویت نفوذ چین در آنجا بود.
جمهوری آذربایجان از طرفی همواره مورد هجمه انتقادات حقوق بشری غرب قرار دارد. در پاسخ به این انتقادات وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان واشنگتن را به اعمال استانداردهای دوگانه، متهم می کند. علاوه بر این، اقدامات دیگری توسط باکو دنبال شد: فعالیت های USAID در جمهوری جمهوری آذربایجان ممنوع شد، و کمپینی برای افشای «عوامل غربی» (از جمله تعدادی از دانشجویان جمهوری جمهوری آذربایجانی که در آمریکا تحصیل می کردند) راه اندازی شد. سفرای آمریکا آمریکا، فرانسه و آلمان در اعتراض به «حمایت مالی غیرقانونی» این دولت ها از خبرگزاری آبزاس مدیای جمهوری آذربایجان به وزارت امور خارجه احضار شدند.
در سیاست خارجی، جمهوری آذربایجان شروع به گسترش تعامل با متحدان منطقه ای (فراتر از محور آنکارا-باکو) کرده است. معنای نزدیک شدن به روسیه برای علی یف، ورود به یک میدان ژئوپلیتیکی گسترده تر است. در این زمینه، مشارکت در پروژه های اقتصادی اوراسیا، به ویژه در چارچوب سازمان همکاری شانگهای و بریکس برای جمهوری آذربایجان مهم می شود.
با توجه به نقش جمهوری آذربایجان در تامین منابع انرژی اروپا و اهمیت استراتژیک آن به عنوان پایگاهی بر علیه ایران و عدم تمایل به از دست دادن اهرم فشار در روند مذاکرات باکو و ایروان، آمریکا در نهایت تحریم های اعلام شده علیه این کشور را کنار گذاشت.
با توجه به اینکه غرب در بحث انرژی و ایجاد هزینه برای ج.ا.ایران به جمهوری آذربایجان نیاز دارند و باکو توانسته است با استفاده از این اهرم ها موازن های در سیاست خارجی خود بین چین و روسیه و غرب ایجاد کند و گرجستان در حال خارج شدن از کنترل غرب است، آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا در درجه اول بر ارمنستان تمرکز کرده اند.
جمهوری ارمنستان
شرکای غربی، ایروان را مجبور کردند در مذاکرات با باکو امتیازاتی بدهد نه تنها به این دلیل که ارمنی ها در جنگ 2020 شکست خوردند و ائتلاف غربی به گاز جمهوری آذربایجان نیاز دارد. رهبری کنونی ارمنستان مجبور شد برای سازماندهی کودتا در بهار 2018 و به قدرت رسیدن - برای انجام تعهداتش - با ساختارهای غربی تسویه حساب کند. اخیرا، شواهد جدیدی مطرح شده است که انقلاب مخملی 2018 توسط نیروهای خارجی آماده شده است. تحقیقات آقاسی توادیان اقتصاددان ارمنی به وضوح این مسئله را نشان می دهد.
با تجزیه و تحلیل روندهای چشم انداز سازمانی ارمنستان در سالهای 2020-2010، توادیان به طور غیر منتظره ای ناهنجاریهای غیرطبیعی را در پایان سال 2017 کشف کرد. در این دوره، تعداد سمنها، بنیادها و رسانه های ثبت شده به شدت افزایش یافت.
در دسامبر 2017، شدت ثبت سمنهای جدید بیش از 10 برابر شد. در مجموع، یکسال قبل از شورش های خیابانی در ایروان، 1029 سازمان غیردولتی تاسیس شد. این رقم چهار برابر بیشتر از سال 2016 و بیش از دو برابر میانگین سالانه از سال 2018 تا 2023 است.
در عین حال افزایش شدیدی در تعداد موسسات ثبت شده (50 درصد نسبت به سال های گذشته) مشاهده شد. در همین دوره، 112 رسانه جدید تاسیس شد که با تقریبا صفر ثبت نام در سالهای قبل و بعد، به شدت در تضاد است.
این رشد انفجاری در تعداد سازمان‌های غیردولتی، بنیادها و رسانه‌ها، ناگزیر سوالاتی را درباره دلایل این پدیده و منافع پشت آن ایجاد میکند. به تعبیر مایاکوفسکی می‌توان گفت: اگر سازمان‌های غیردولتی و رسانه‌ها ثبت نام کنند، به این معنی است که کسی به آن نیاز دارد. با توجه به رویدادهای بعدی، منطقی است که نتیجه بگیریم که این امر برای نیروهایی که میخواستند دریافت کنندگان کمک های بلاعوض غربی را در ارمنستان به قدرت بیاورند، ضروری است. ناهنجاریهای مشابهی در فعالیت سازمانی سازمان‌های غیردولتی و رسانه‌ها، به گفته خود روزنامه‌نگاران غربی، قبل از «انقلاب رز» در سال 2003 در گرجستان و «انقلاب نارنجی» در سال 2004 در اوکراین مشاهده شد.
به هر حال، صدها سازمان غیردولتی و رسانه تازه تاسیس در بهار 2018 موفق شدند بر افکار عمومی در ارمنستان تاثیر بگذارند، اوضاع را بی‌ثبات کنند و اعتراض‌های توده‌ای را برانگیزند. نتیجه تغییرات چشمگیر سیاسی خارجی و داخلی بود که عواقب آن را مردم ارمنی در زمان انحلال قراباغ احساس کردند و چشم اندازهای بسیار خطرناکی برای دولت ارمنی و هویت ارمنستان وجود دارد.
در این زمینه، به موقع بودن تصویب قانون «در مورد شفافیت نفوذ خارجی» توسط دولت گرجستان آشکار می شود. بی جهت نیست که جورج واشنگتن اولین رئیس جمهور آمریکا، در پیام خداحافظی خود در 17 سپتامبر 1796 می نویسد: «مردم آزاد باید دائما مراقب خطر ترفندهای موذیانه نفوذ خارجی باشند. تاریخ و تجربه گواهی می دهد که نفوذ خارجی یکی از بدترین دشمنان حکومت است».
استراتژی آمریکا برای ارمنستان
وزارت امور خارجه آمریکا در می 2022 (بلافاصله پس از فروپاشی صلح «قرارداد استانبول» بین روسیه و اوکراین)، برای تبدیل ارمنستان به پایگاه خود، دستورالعمل ویژه «استراتژی یکپارچه برای کشور ارمنستان» را تدوین کرد. هدف کلی ائتلاف غربی گسترش قوس انزوا در امتداد مرزهای روسیه در سراسر دریای سیاه از رومانی تا قفقاز بود.
در ژوئیه همان سال، دبلیو برنز رئیس سیا، دستورات مذکور را شخصا به اطلاع نخست وزیر ارمنستان رساند. دبلیو برنز بدون هیچ اطلاعیه ای برای چند ساعت وارد ایروان شد و با پاشینیان جلسه محرمانه ای برگزار کرد. حتی سفارت آمریکا هیچ اطلاعاتی در مورد دیدار برنز منتشر نکرد. توجه داشته باشید که قبل از برنز، حتی یک رئیس سیا از قفقاز جنوبی بازدید نکرده بود (رویدادهای پس از این دیدار نشان می دهد که پیشنهاداتی به نخست وزیر ارمنستان داده شده است که او نمی تواند رد کند).
بر اساس «استراتژی یکپارچه» وزارت امور خارجه آمریکا، ارمنستان باید از پیمان امنیت جمعی خارج شود و ترکیه را به عنوان یکی از اعضای ناتو تنها ضامن امنیت در منطقه بداند. این نشان دهنده تمایل رهبری ارمنستان برای بهبود روابط با ترکیه به هر قیمتی است، حتی به قیمت بسته شدن موضوع نسل کشی ارامنه.
واشنگتن همچنین از روابط اقتصادی ایروان، در درجه اول مشارکت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) راضی نیست، زیرا ظاهرا این امر تجارت با کشورهای خارج از اوراسیا را محدود می کند. آمریکا همچنین از اینکه امروز ارمنستان به روسیه وابسته است، که تقریبا دو سوم برق خود را با کمک روسیه تولید می کند، ناراضی است. به ارمنستان دستور داده شده است تا عرضه گاز طبیعی و پتروشیمی را از سوی بازیگران انرژی مخرب (روسیه و ایران) به حداقل رسانده و همکاری با اروپا (که خود به عرضه آمریکا وابستگی دارد) را برای بهبود امنیت انرژی گسترش دهد.
رهبری ارمنستان با پیروی از توصیه های غربی نیاز به تنوع بخشیدن به اقتصاد ارمنستان و روابط خارجی آن را اعلام میکند. اما به دلایل عینی، آمارهای تجاری و اقتصادی تاکنون حکایت از روند معکوس دارد. به این ترتیب، بر اساس چهار ماهه اول سال 2024، حجم مبادلات تجاری بین ارمنستان و آمریکا نسبت به مدت مشابه سال قبل 39 درصد کاهش یافته است، با کشورهای اتحادیه اروپا 3/24٪، از جمله با آلمان 8/35٪ و با فرانسه 17٪ کاهش یافته است.
از سوی دیگر، حجم مبادلات تجاری بین ارمنستان و روسیه در همین مدت سه برابر افزایش یافته و به 3/6 میلیارد دلار رسیده است. صادرات مجدد کالا از کشورهای ثالث، پس از آغاز عملیات نظامی روسیه و اعمال تحریمهای بی سابقه غرب علیه روسیه، به یکی از منابع اصلی تجارت خارجی ارمنستان با روسیه تبدیل شد.
با مقایسه متن این سند آمریکایی و اظهارات پاشینیان، به راحتی می توان به رابطه علت و معلولی پی برد. نخست وزیر کنونی ارمنستان بسیاری از مفاد استراتژی یکپارچه را قبلا ابلاغ کرده و موفق به اجرای برخی از آنها شده است. این سند اصلاح آگاهی جامعه ارمنستان و تغییر جهت گیری تاریخی آن را تجویز می کند. پاشینیان از درون به سنگ بنای نظام ارزشی مردم ارمنی و دولت ارمنی از جمله ارتش، مذهب، حافظه تاریخی ضربه می زند. دولت فعلی تحریکات اطلاعاتی و روانی را سازماندهی می کند و دستور کارهای دروغین ارائه می کند. چنین سیاست های داخلی مصونیت جامعه مدنی را تضعیف میکند.
در این زمینه روشن می شود که چرا رهبری ارمنستان قراباغ را رها کرد. دلیل آن این است که آمریکا دستور داد قراباغ را به عنوان سرزمینی تحت اشغال روسیه معرفی کند و چنین دیدگاهی را از طریق رسانه ها و شبکه های اجتماعی کنترل شده بر بخشی از جامعه ارمنستان تحمیل کرد. به عنوان مثال، قبل از به رسمیت شناختن قراباغ به عنوان قلمرو جمهوری آذربایجان، مطالعات جامعه شناختی به طور غیرمستقیم نشان داد که در ارمنستان 30 درصد از شهروندان ازدواج اعضای خانواده خود با ارامنه قراباغ را غیرقابل قبول می دانستند. برای این گروه از جمعیت، ارامنه قراباغ، غریبه بودند.
قبل از انتخابات زودهنگام پارلمانی در ژوئن 2021، پاشینیان اطمینان داد که برای استقلال قراباغ «بر اساس خودمختاری مردم قراباغ بدون محدودیت مبارزه خواهد کرد». در تابستان 2022، پس از سفر دبلیو برنز، رئیس سازمان سیا به ایروان و شروع اجرای «استراتژی یکپارچه»، این تز در اظهارات عمومی پاشینیان ظاهر شد که خلاص شدن از شر قراباغ باعث تقویت حاکمیت و استقلال و تمامیت ارضی ارمنستان می شود. در پاییز 2024، پاشینیان در پارلمان اظهار داشت که مسئله قراباغ برای سال‌ها توسط بسیاری از کشورها به عنوان حلقه‌ای بر گردن ارمنستان، به عنوان ابزاری برای از بین بردن دولت ارمنی مورد استفاده قرار گرفته است.
چرخش سیاست خارجی ارمنستان در زمینه جنگ روسیه و اوکراین
اگر زمان بندی تصمیمات دولت ارمنستان را با تغییر جهت گیری مسیر مطابق با استراتژی غرب در قفقاز جنوبی مقایسه کنیم، می توان ارتباط مستقیم آنها را با روند عملیات نظامی در اوکراین و بازدید سران سرویس های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس از ایروان مشاهده نمود:
| فعالیت نیروهای مسلح اوکراین و حامیان غربی آن | رویدادهای قفقاز جنوبی |
| 15 جولای 2022 | 18 جولای 2022 |
| سفر رئیس سازمان سیا به ایروان و مذاکرات محرمانه با پاشینیان | امضاء یادداشت همکاری استراتژیک جمهوری آذربایجان و اتحادیه اروپا در حوزه انرژی |
| 31 آوگوست 2022 | 3 آوگوست 2022 |
| مذاکرات پاشینیان و علی یف در بروکسل با مشارکت شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا. در بحثهای اولیه به موضوع قراباغ و در سند نهایی به عملیات نظامی جمهوری آذربایجان در قراباغ پرداخته نشد. | اجرای عملیات نظامی ارتش جمهوری آذربایجان در قراباغ که باعث آوارگی ساکنان این منطقه شد. |
| 5-9 سپتامبر 2022 | 12-13 سپتامبر 2022 |
| با دعوت آمریکا از وزیر دفاع ارمنستان به واشنگتن، انجام مذاکرات همکاری دفاعی آمریکا و ارمنستان | درگیری نظامی در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان و تصرف برخی مناطق توسط جمهوری آذربایجان. درخواست ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی برای اقدام فوری. پیشنهاد پیمان امنیت جمعی به ارمنستان برای استقرار ناظران این سازمان در مرز با جمهوری آذربایجان که با مخالفت پاشینیان روبرو شد. |
| 6-11 سپتامبر 2022 | 26 سپتامبر 2022 |
| حمله نیروهای مسلح اوکراین در شرق. به گفته وزیر دفاع روسیه کنترل بخشی از منطقه خارکف از کنترل نیروهای روسی خارج شد. | امتناع ارمنستان از شرکت در رزمایش سازمان پیمان امنیت جمعی |
| 26 سپتامبر 2022 | |
| خرابکاری در نورد استریم 2 | |
| 30 سپتامبر 2022 | 29 سپتامبر 2022 |
| حملات نیروهای مسلح اوکراین به مناطق لوهانسک و دونتسک | پاشینیان با ارئه پیشنهاد استقرار ناظران سازمان ملل و یا سازمان امنیت و همکاری اروپا در مرز با جمهوری آذربایجان، روسیه را به عدم انجام تعهدات خود در ارسال سلاح به ارمنستان متهم نمود. |
| 6 اکتبر 2022 | 6 اکتبر 2022 |
| مذاکرات پاشینیان و علی یف در پراک با حضور رئیس جمهور فرانسه و رئیس شورای اروپا به عنوان میانجیگران. در جریان مذاکرات به تصرف 140 کیلومتر مربع از خاک ارمنستان پرداخته نشد. | پاشینیان در پراگ، عملا پذیرفت قراباغ جزو خاک جمهوری آذربایجان است و با حضور نیروهای بین المللی در قالب ناظران غیر نظامی در مرز توافق کرد |
| 9 نوامبر 2022 | 23 نوامبر 2022 |
| ستاد کل ارتش روسیه تصمیم به عقب نشینی از ساحل دنیپر از جمله از خرسون نمود. | امتناع پاشینیان در نشست سازمان پیمان امنیت جمعی از امضاء سند نهایی بدلیل عدم ارزیابی سیاسی این سازمان از اقدامات جمهوری آذربایجان |
| 12 دسامبر 2022 | 12 دسامبر 2022 |
| ملاقات رئیس سرویس اطلاعاتی بریتانیا MI6 در لندن با دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان | مسدود نمودن کریدور لاچین، تنها راه قراباغ - ارمنستان توسط حامیان محیط زیست جمهوری آذربایجان |
| 16 دسامبر 2022 | 27 دسامبر 2022 |
| مذاکرات پشت درهای بسته رئیس سرویس اطلاعاتی بریتانیا MI6 در ایروان با پاشینیان | شکست نشست سه جانبه پوتین- پاشینیان – علی یف در حاشیه نشست کشورهای مشترک المنافع در سنت پترزبورگ و شکست گزینه روسی توافق صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان |
عملیات چند مرحله ای ام آی 6 در قفقاز جنوبی و موقعیت نیروهای نظامی روسیه در قراباغ کوهستانی
سرویس‌های مخفی بریتانیا نیز علیه حضور روسیه در قفقاز جنوبی همراه با سازمان سیا عمل کردند (سران آنها، برنز و مور، اخیرا در مورد همکاری نزدیک بین سیا وMI6 صحبت کردند. برای اولین بار مقاله ای مشترک در فایننشال تایمز [برنز، مور] منتشر کرد.
در دسامبر 2022، ائتلاف غربی نیاز فوری داشت تا نسخه روسی «پیمان صلح» بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را مختل کند. پیش نویس چنین توافقی قرار بود در دستور کار نشست غیررسمی کشورهای مستقل مشترک المنافع در سن پترزبورگ (26 دسامبر 2022) و پیشنهاد نشست سه جانبه جدید پوتین - علی یف - پاشینیان در حاشیه آن قرار گیرد.
رئیس سرویس اطلاعاتی بریتانیا MI6 شخصا به این موضوع پرداخت. او ارتباطات فعالی را با مقامات ارمنستان آغاز کرد. ابتدا، در 12 دسامبر 2022، مور در لندن، گریگوریان دبیر شورای امنیت ارمنستان را پذیرفت (در همان زمان، محیط بانان جمهوری آذربایجانی کریدور لاچین، تنها جاده ای که قراباغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می کند، مسدود کردند). چهار روز بعد، مور به طور غیرمنتظره وارد ایروان شد و در آنجا مذاکرات بسته با پاشینیان انجام داد.
قابل ذکر است که در 30 سال عمر ارمنستان حتی یک رئیس MI6 به ایروان سفر نکرده و ظاهرا این بازدید دلیل جدی می‌طلبد. همچنین لازم به ذکر است که اندکی پیش از این، رهبری نیروهای حافظ صلح روسیه با مقامات جمهوری آذربایجان به توافق رسیدند و آنها دستور بازگرداندن گاز و رفع انسداد جاده لاچین را دادند. با این حال، رفع انسداد بطور ناگهانی به حالت تعلیق درآمد.
ظاهرا تلاش زیادی برای مور (سفیر سابق در ترکیه و دوست شخصی اردوغان و قبلا برای مدت طولانی متصدی امور اطلاعاتی انگلیس در ترکیه) لازم نبود تا باکو را از طریق سرویس های ویژه ترکیه برای محاصره کریدور لاچین تحت فشار قرار دهد. به این ترتیب جمهوری آذربایجان تلاش کرد تا ارمنستان را تحت فشار قرار دهد تا با رفع انسداد مسیر مواصلاتی جمهوری آذربایجان - نخجوان که از خاک خود می گذرد (به اصطلاح کریدور ادعایی زنگزور) با همان شرایط عملیاتی کریدور لاچین موافقت کند. در هر دو مورد، طبق بیانیه سه جانبه 9 نوامبر 2020، باید کنترل روسیه اعمال می‌شد.
دومین وظیفه عملیات چند مرحله‌ای انگلیس این بود که پاشینیان را از موافقت با گشایش کریدور «ادعایی» زنگزور بر اساس بیانیه سه جانبه مذکور باز دارد. در نتیجه، باکو به بستن کریدور لاچین ادامه داد، به این امید که مسکو بر ایروان فشار بیاورد تا با افتتاح کریدور زنگزور موافقت کند. در همین حال، ایروان خواستار استفاده مسکو برای رفع انسداد کریدور لاچین شد و با باز کردن ارتباطات از طریق خاک خود از جمهوری آذربایجان به نخجوان موافقت نکرد.
ظاهرا هدف از بازی انگلیس این بود که نیروهای حافظ صلح روسی را وادار به درگیری با جمهوری آذربایجان یا بدنام ساختن آنها در مقابل ارمنستان به منظور خروج بیشتر نیروهای نظامی روسیه از منطقه کند.
نیروهای حافظ صلح روسیه با رضایت هر دو طرف برای مدتی پیشهاد شدند تا اینکه آنها به طور مسالمت‌آمیز در مورد وضعیت به رسمیت شناخته نشده قراباغ به توافق برسند. سپس یک طرف (ارمنستان) با به رسمیت شناختن تعلق قراباغ به طرف دیگر، از درخواست وضعیت ویژه برای سرزمینی که ارمنی‌ها در آن زندگی می‌کردند صرف نظر کرد. بر این اساس، پس از اظهارات رسمی پاشینیان مبنی بر عدم مداخله ارمنستان در مناقشه داخلی جمهوری آذربایجان، فرمان رئیس جمهور روسیه در تاریخ 10 نوامبر 2020 «در مورد اقدامات برای حفظ صلح در قراباغ کوهستانی» و همچنین قطعنامه شورای فدراسیون روسیه در مورد استفاده از نیروهای مسلح روسیه در خارج از خاک فدراسیون روسیه «به منظور رعایت توافقات آتش بس و سایر اقدامات نظامی با طرفین جمهوری آذربایجانی و ارمنستان» موضوعیت خود را از دست داد.
پس از چنین چرخشی توسط ایروان، درگیری به طور رسمی به یک موضوع کاملا داخلی جمهوری آذربایجان تبدیل شد: باکو بر اساس قوانین جمهوری آذربایجان علیه جدایی طلبان در قلمرو خود عمل کرد.
در غیاب اختیارات نیروهای حافظ صلح روسیه، فعالیت های آن مشروعیت خود را از دست داده است. آشوتیان معاون رئیس حزب جمهوری خواه اپوزیسیون ارمنستان، وضعیت را اینگونه توصیف کرد: «پاشینیان عمدا به مدت دو سال موضوع امضاء ماموریت حافظان صلح روسی توسط جمهوری آذربایجان را مطرح نکرد، زیرا او این مشکل را می خواست، از آنجایی که اربابان ژئوپلیتیک آن از محاصره کریدور لاچین برای خروج روسیه از منطقه استفاده می کنند».
در پارادایم ایجاد شده توسط پاشینیان، نیروهای حافظ صلح روسی دلیل یا فرصتی برای وارد شدن به درگیری با هر یک از طرفین بدون دستور نداشتند. نیروهای حافظ صلح روسی فقط وظیفه نظارتی داشتند. موقعیت نیروهای حافظ صلح با این واقعیت وخیمتر شد که روسیه و قراباغ برخلاف وضعیت اوستیای جنوبی و آبخازیا در سال 2008 مرز مشترکی نداشتند.
آن زمان ساکاشویلی به تسخینوالی حمله کرد که در نتیجه آن، نیروهای حافظ صلح روسی که با توافق طرفین به طور قانونی در آنجا بودند، کشته شدند. اگر بین نیروهای حافظ صلح روسیه و جمهوری آذربایجان درگیری رخ می داد، ارسال نیرو و سلاح های سنگین به قراباغ غیرممکن بود.
در طول جنگ 44 روزه قراباغ در سال 2020، رهبری ارمنستان با شروع جنگ متوجه کمبود تجهیزات نظامی شد. روسیه به سرعت کمک کرد، اما باید از طریق ایران با تاخیرهای اجتناب ناپذیر ارسال می شد، زیرا با شروع درگیری، گرجستان مرزهای زمینی و هوایی خود را با ارمنستان بست. گرجستان پس از امضای بیانیه سه جانبه، این کریدور هوایی را فقط برای نیروهای حافظ صلح روسیه باز کرد، اما در صورت بروز درگیری، آن را بر روی گروهی بزرگتر و تسلیحات سنگین باز نخواهد کرد.
با توجه به موقعیت ایروان در سال 2023، حتی در تامین تسلیحات نیز نمی توان روی کمک آن حساب کرد. به دنبال «استراتژی یکپارچه» آمریکا، پاشینیان قبل از عملیات جمهوری آذربایجان در قراباغ اعلام کرد که ارتش ارمنی در قراباغ وجود ندارد و نیروهای ارمنستان با احترام به حاکمیت جمهوری آذربایجان از مرز جمهوری آذربایجان عبور نخواهند کرد.
سرنوشت غم انگیز قراباغ نتیجه معامله ایروان با غرب
گروه روسی می توانست در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد وضعیت بشردوستانه در قراباغ که در 16 اوت 2023 یعنی یک ماه قبل از عملیات جمهوری آذربایجان برگزار شد، دستور مهم تری برای حفاظت از جمعیت ارمنی قراباغ دریافت کند، یعنی یک ماه قبل از عملیات جمهوری آذربایجان برای از بین بردن زیرساخت های نظامی قراباغ و بازگرداندن نظام قانون اساسی جمهوری آذربایجان در قراباغ. اما در نتیجه جلسه ای که به ریاست آمریکا برگزار شد، هیچ سندی تصویب نشد. طرفین خود را به درخواست برای بازگرداندن فوری عبور و مرور از طریق کریدور لاچین محدود کردند. علاوه بر این، هیچ کلمه ای در مورد عواقب نادیده گرفتن این فراخوان توسط جمهوری آذربایجان گفته نشد (مخصوصا از طرف آغاز کننده نشست- ارمنستان، تعجب آور است).
پیش از این، غرب در مناقشه قراباغ، نسبت به پیامدهای انسانی جنگ بین جمهوری های قفقاز جنوبی و محاصره کریدور لاچین بسیار بی تفاوت بود. لندن در جریان جنگ 44 روزه 2020 حتی از تصمیم گیری در مورد توقف درگیری ها در شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کرد.
بنابراین، پاشینیان بود که در واقع به جمهوری آذربایجان «چراغ سبز» نشان داد تا مسئله قراباغ را به زور حل کند. مقامات فعلی ارمنستان در تلاش برای قرار گرفتن زیر چتر آمریکا، 120 هزار جمعیت قراباغ را رها کردند. همانطور که در اوکراین، غرب به قیمت جان اوکراینی ها با روسیه می جنگد، در قفقاز جنوبی نیز تلاش می کند به بهای محروم کردن ارامنه قراباغ از سرزمینشان، جایگاهی برای خود به دست آورد.
هشدار
اخیرا، در پس زمینه یک نقطه عطف غیرقابل انکار به نفع روسیه در وضعیت اوکراین، تمایل ناتو برای بسیج جمهوری های قفقاز جنوبی علیه روسیه به طور فزاینده ای آشکار شده است. در مقایسه با مواضع عمل گرایانه گرجستان آمریکا و متحدانش تلاش های خود را بر ارمنستان و سپس جمهوری آذربایجان متمرکز کردند که رهبری آن بیشترین انعطاف پذیری را در برابر فشار غرب نشان داده است. واشنگتن و بروکسل از پاشینیان گام‌های قاطع مشخصی برای قطع رابطه با مسکو می‌خواهند، اما ضمانت‌های امنیتی مستقیم یا غیرمستقیم نمی‌دهند و وعده راه‌حل‌های اقتصادی جایگزین را نمی‌دهند و خود را به اظهارات اعلامی و یارانه‌های ناچیز محدود می‌کنند.
در این زمینه، دفتر مطبوعاتی سرویس اطلاعات خارجی فدراسیون روسیه از طریق رسانه ها به جامعه مدنی ارمنستان هشدار داد که وزارت امور خارجه آمریکا «وظیفه خود را تعیین کرده است که به فرآیندهای سیاسی-اجتماعی در ارمنستان یک ویژگی ضد روسی پایدار بدهد. برای این منظور، واشنگتن قصد دارد یک کمپین اطلاعاتی و تبلیغاتی طولانی مدت، از جمله بی اعتبار کردن چشم اندازهای همکاری بین ایروان و روسیه، اتحادیه اوراسیا و CSTO انجام دهد. بنابراین، واشنگتن ارمنستان را به سمت خودکشی ملی سوق میدهد».
لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، خط غرب را این گونه توصیف کرد: «هدف کسانی که اکنون رهبری ارمنستان را به سمت غرب می کشانند، ساده است. جلوگیری از ثبات در قفقاز جنوبی و تلاش برای تسلط بر این منطقه».
با این وجود، پاشینیان در مجمع ارمنیان در سپتامبر 2024 اظهار داشت که کشورش قصد ندارد روابط اقتصادی خود را با روسیه یا اتحادیه اقتصادی اوراسیا قطع کند. علاوه بر این، ارمنستان امضای خود را از اعلامیه مشترک کشورهای شورای اروپا که از حکم دادگاه کیفری بین المللی (ICC) برای دستگیری رئیس جمهور روسیه پوتین حمایت می کند، پس گرفت. پاشینیان همچنین تصریح کرد که برگزاری همه پرسی برای پیوستن ارمنستان به اتحادیه اروپا که توسط تعدادی از نیروهای سیاسی طرفدار غرب آغاز شده بود را غیرضروری می داند، اما بلافاصله با موجی از انتقادات غرب مواجه شد و به نظر می رسید که اظهارات خود را پس گرفته است.
تلاش های دولت فعلی برای حفظ همزمان روابط اقتصادی با روسیه و حرکت به سمت ادغام با اتحادیه اروپا، این کشور را در موقعیتی قرار داد که می تواند حمایت هر دو طرف را از دست بدهد. در پس‌زمینه تحولات در اوکراین، نخست وزیر ارمنستان نمی‌خواهد گام های شدیدی در قبال مسکو بردارد و حتی از برخی جهات سعی در بازی کردن دارد. به نظر می رسد که یک گسست فاجعه بار با روسیه برای ارمنستان اتفاق نخواهد افتاد، البته نه به این دلیل که مقامات فعلی ارمنستان در نظرات خود در مورد منافع واقعی دولت و ملت تجدید نظر خواهند کرد، بلکه در نتیجه تحولات ژئوپلیتیکی در آمریکا آمریکا، اروپا و ... البته در اوکراین.
نویسنده: الکساندر آنانیف (Ананьев Александр Васильевич)
مشاور ارشد بازنشسته وزارت امور خارجه روسیه
منابع
- Иванишвили заявил о предложении повоевать с Россией три-четыре дня // РБК. 25.10 2024. – URL: rbc.ru/politics/21/10/2024/6716a71c9a794727b423696b (дата обращения: 11.11.2024).
- Глава правящей партии Грузии прокомментировал возможное введение санкций против России // ТАСС. 10.05. 2023. – URL: tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/17718061?ysclid=m3306czcx8855038286 (дата обращения: 11.11.2024).
- МВФ повысил прогнозы экономического развития Грузии // Международные инвестиции. 04.11.2024. – URL: internationalinvestment.biz/analytics/4916-mvf-povysil-prognozy-jekonomicheskogo-razvitija-gruzii.html?ysclid=m32vo0x592988378880 (дата обращения: 11.11.2024).
- В Тбилиси заявили о вреде возможных санкций против РФ для экономики Грузии // RT на русском. 11.05.2023. – URL: russian.rt.com/ussr/article/1147241-gruziya-antirossiiskie-sankcii?ysclid=m3apxcqmwd943949847 (дата обращения: 11.11.2024).
- Грузия на пороге перемен: политико-экономический шантаж Запада и его возможные последствия // Спутник. Грузия. 03.06.2024. – URL: sputnik-georgia.ru/20240603/gruziya-na-poroge-peremen-politiko-ekonomicheskiy-shantazh-zapada-i-ego-vozmozhnye-posledstviya-288199575.html?ysclid=lxddcy4ttd350106867 (дата обращения: 11.11.2024).
- Жители Грузии стали меньше путешествовать за границу // Спутник. Грузия. 10.11.2024. – URL: t.me/SputnikGeorgia/40209 (дата обращения: 11.11.2024).
- Сколько миллиардов долларов потеряла Молдова от введения антироссийских санкций// eNews. 06.06.2024. – URL: enewsmd.online/publicatsia/skolko-milliardov-dollarov-poteryala-moldova-ot-vvedeniya-antirossijskih-sankczij/ (дата обращения: 04.12.2024).
- Уровень абсолютной бедности в Молдавии достиг рекордного уровня// РИА «Новости». 14.03.2024. – URL: ria.ru/20240314/bednost-1932996988.html (дата обращения: 04.12.2024).
- «Осталось две недели». Против России открывают второй фронт // РИА «Новости». 13.10.24. – URL: ria.ru/20241013/gruziya-1977626312.html (дата обращения: 11.11.2024).
- «Методы Саманты»: грузинские спецслужбы разоблачили сербских «подрывников» из USAID // EADaily. 03.10.2023. – URL: eadaily.com/ru/news/2023/10/03/metody-samanty-gruzinskie-specsluzhby-razoblachili-serbskih-podryvnikov-iz-usaid (дата обращения: 11.11.2024).
- Служба госбезопасности Грузии подтвердила расследование подготовки покушения на Иванишвили // Спутник. Грузия. 24.07.2024. – URL: clck.ru/3EzKJB (дата обращения: 11.11.2024).
- Грузия является оазисом мира в огненном кольце – спикер парламента Шалва Папуашвили // Спутник. Грузия. 04.11.2024. – URL: t.me/SputnikGeorgia/40063 (дата обращения: 11.11.2024).
- Protesters Clash With Georgian Police Over Government's EU Application Delay //usnews.com 28.11.2024 . – URL: usnews.com/news/world/articles/2024-11-28/georgia-says-it-will-not-enter-eu-membership-talks-until-2028-in-snub-to-brussels (date of access: 05.12.2024)
- Еврокомиссия отказала Грузии в переговорах о вступлении в ЕС//Взгляд 30.11.2024. – URL: ttps://vz.ru/news/2024/10/30/1295353.html (дата обращения: 05.12.2024).
- Mark Rutte calls on Georgia to go back to Euro Atlantic integration path. – URL: youtube.com/watch?v=THSD6-lRTTY (date of access: 05.12.2024).
- Erklärung von Entwicklungsministerin Svenja Schulze zur Entscheidung der georgischen Regierung, die Beitrittsgespräche mit der EU auszusetzen // The German Federal Ministry for Economic Cooperation/ Statement 03/12/2004 – URL: goo.su/GJlU (date of access: 05.12.2024).
- См. напр.: Грузия под ударом: Запад разжигает хаос// Caliber 30.11.2024. – URL: caliber.az/post/gruziya-pod-udarom-zapad-razzhigaet-haos (дата обращения: 05.12.2024); Политолог Грант Микаелян рассказал об участии армянских активистов в акциях протеста в Грузии//Спутник Грузии 05.12.2024. – URL: t.me/SputnikGeorgia/41223 (дата обращения: 05.12.2024).
- Президент Ильхам Алиев: Азербайджанцы, проживающие в Иране, часть нашей нации // Vesti.az. 25.11.2022. – URL: vesti.az/politika/prezident-ilxam-aliev-azerbaidzancy-prozivayushhie-v-irane-cast-nasei-nacii-477251?ysclid=m33ldyz3ov613168877 (дата обращения: 11.11.2024).
- «Азербайджан нуждается в защите». США стремятся разжечь очередной конфликт // Регнум. 25.03.2023. – URL: regnum.ru/article/3792599?ysclid=lpf9c4fpo7973646330 (дата обращения: 11.11.2024).
- Почему мы хотим оказать военную помощь агрессору Азербайджану? Боб Менендес потребовал объяснений от Блинкена// А1+. 23.03.2023. – URL: a1plus.am/ru/article/452016 (дата обращения: 04.12.2024).
- Amid Iran Crisis, U.S. Offers Big Military Aid Boost to Azerbaijan // Lobe Log 14.08.2019. – URL: eurasianet.org/amid-iran-crisis-us-offers-big-military-aid-boost-to-azerbaijan (date of access: 11.11.2024).
- Хикмет Гаджиев: В Азербайджане больше нет места деятельности USAID! // Caliber. 21.11.2023. – URL: caliber.az/post/205259/?ysclid=lq2pqpgsdi234322139 (дата обращения: 11.11.2024).
- Директор ЦРУ Бернс в пятницу без анонса прибыл в Армению // Аргументы Недели. 15.07.2022. – URL: argumenti.ru/politics/2022/07/780813 (дата обращения: 11.11.2024).
- Армянская «диверсификация» привела к еще большей торговой зависимости от России – СМИ // EADaily. 11.06.2024. – URL: eadaily.com/ru/news/2024/06/11/armyanskaya-diversifikaciya-privela-k-eshchyo-bolshey-torgovoy-zavisimosti-ot-rossii-smi?ysclid=m3decrpbx2504998808(date of access: 11.11.2024).
- Пашинян намерен вынести на переговоры вопрос деокупации территории Арцаха // Арменпресс. 14.04.2021. – URL: armenpress.am/ru/article/1048946 (дата обращения: 11.11.2024).
- Пашинян: вопрос Нагорного Карабаха использовался многими странами как петля на шее Армении // Armenia Today. 02.10.2024. – URL: armeniatoday.news/politics-ru/798239/ (дата обращения: 11.11.2024).
- Ашотян: Пашинян намеренно 2 года не поднимал вопрос подписания Азербайджаном мандата миротворцев // News.am. 10.01.2023. – URL: news.am/rus/news/738897.html (дата обращения: 11.11.2024).
- Пашинян ожидает от российских миротворцев стабилизации ситуации в Карабахе // Коммерсантъ. 19.09.23. – URL: kommersant.ru/doc/6224193 (дата обращения: 11.11.2024).
- Накануне заседания СБ ООН: политическая проблема Арцаха низводится до гуманитарного вопроса // Голос Армении. 16.08.2023. – URL: golosarmenii.am/article/187459/nakanune-zasedaniya-sb-oon-politicheskaya-problema-arcaxa-nizvoditsya-do-gumanitarnogo-voprosa дата обращения: 11.11.2024).
- Премьер-министр Армении не намерен разрывать экономические связи с Россией и ЕАЭС // Интерфакс. 18.09.2024. – URL: interfax.ru/world/982529 (дата обращения: 11.11.2024).
- «Не поддержала с самого начала»: Армения и еще шесть стран не подписали антироссийскую декларацию Совета Европы // RT на русском. 07.09.2024. – URL: russian.rt.com/world/article/1365706-armeniya-deklaraciya-sovet-evropy-mus?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop (дата обращения: 11.11.2024).
ccsi.ir/vdcd9s0x.yt0kj6a22y.html