ایلنا: ایران و ارمنستان ظرفیت های اقتصادی مغفول زیادی دارند که هنوز به فعلیت در نیامده است. مرز دو کشور با ثبات‌ترین مرز زمینی جمهوری اسلامی ایران است که سالها است بدون حاشیه و مساله امنیتی یا سیاسی و حتی اقتصادی فعال شده است. به دلایل سیاسی، اقتصادی و ژئوپولیتیک ارمنستان حداکثر همکاری و تعامل را با ایران در زمینه تعاملات ترانزیتی و اقتصادی انجام داده است و از تاجران ایرانی به گرمی استقبال میکند.
با حذف روادید در سال گذشته، رفت و آمد اتباع دو کشور سهولت بیشتری پیدا کرد. ظرفیت های صنعتی، انرژی برق آبی، کشاورزی و دام پروری میتواند مورد توجه سرمایه گذاران و تولید کنندگان ایرانی قرار گیرد. بازار ارمنستان برای صادرات بسیاری از کالاهای ایرانی آماده است به شرط اینکه این اجناس از همان کیفیت بالای داخل کشور برخوردار باشند.
با این وجود حجم تجارت 200 میلیون دلار در سال نشان از غفلت ایران از ظرفیت این بازار دارد. این در حالی است که ترکیه بدون روابط دیپلماتیک و سیاسی با ارمنستان و حتی روابط تنش آلود سیاسی، سالانه 500 میلیون دلار کالا ( عمدتا در حوزه پوشاک) به ارمنستان صادر میکند!
حتی برندهای بزرگ ارمنی ایران مانند پوشاک هاکوپیان از بازار مصرف ارمنستان غافل هستند. این در حالی است که صنایع نساجی و چرم ایران میتواند بهترین بازار را در این کشور پیدا کند. به ویژه زمانی که توجه کنیم قیمت دام در این کشور بسیار پایین‌تر از ایران است.
مصاحبه پیش رو با «شاوارش کوچاریان» (معاون وزیر خارجه جمهوری ارمنستان) در وزارت امور خارجه ارمنستان انجام شده است. وی معتقد است علاوه بر حوزه انرژی، جغرافیای ارمنستان مستعد ترانزیت ارزان و نزدیک برای ایرانی ها است. وی همچنین از علاقه ارمنستان به طرح سوآپ گاز با ترکمنستان از طریق ایران خبر داد. انجام این پروژه میتواند درآمد خوبی برای ایران به ویژه برای پرداخت بدهی گازی به ترکمنستان باشد.
طرح جی دی پی پلاس نیز فرصتی است که میتواند ایران را از انزوای اقتصادی خارج کرده و بازارهای میلیونی در اختیار کالای ایرانی قرار دهد.
مشروح گفت‌وگو با «شاوارش کوچاریان» (معاون وزیر خارجه جمهوری ارمنستان) به شرح زیر است:
* ایران و ارمنستان سابقه دیرینی در همزیستی با هم دارند. اگر مساله زبان را کنار بگذاریم که یک مانع ارتباطی است دو ملت در طول تاریخ اشتراکات زیادی داشته اند. همسایگی با ایران را از منظر غیرسیاسی چطور می بینید؟
با وجود تمام اشتراکات تفاوت هایی هم وجود دارد. مانند زبان و دین. اما نحوه اداره مملکت (مدیریت دولتی) دو کشور دو مدل مختلف را برای پیشرفت انتخاب کردند. با وجود این تفاوت‌ها به خاطر اشتراکات دیرینه، ما یک نمونه درخشان از گفتگوی تمدنها هستیم.
روابط دو ملت نشان میدهد که بر خلاف نظریه برخورد تمدنها، ما دو نمونه درخشان از گفتگوی تمدنها هستیم و نشان دادیم امکان دارد که با وجود اختلافات با همدیگر گفتگو کرد. این ریشه های بسیار ژرفی دارد. ریشه اش این است که هر دو ملت از لحاظ تمدن خودکفا هستند. یعنی جزو ملت هایی نیستند که به تازگی میخواهند خود را تثبیت کنند. ملتی که به لحاظ تمدن خودکفا است هیچگاه به دنبال غصب تمدن از ملت های دیگر نیست و فقط با داشتن ویژگی های خودش به دارایی های همسایه اش احترام می‌گذارد. این همان ریشه ژرفی است که وجوددارد و ما روابط مان را بر روی آن برقرار کرده ایم چیزی که امکان گفتگو به ما میدهد.
پس، اصلا تصادفی نیست که پس از استقلال یکی از اولین اقدامات ما برقراری رابطه با ایران بود. همچنین خواستیم که مسجد کبود ایروان به عنوانی یکی از مظاهر تمدن ایرانی مرمت شود. این رفتار یعنی احترام به تاریخ و فرهنگ دیگران به ویژه ارامنه در ایران هم وجود دارد. ما خیلی مایل بودیم که کشورهای دیگر همسایه نیز درصدی از این احترام را در نظر می‌داشتند.
* ارزیابی کلی شما از روابط تجاری دو طرف چیست؟
به نظرم علیرغم روابط فرهنگی و سیاسی خوب بین ما، حجم تجارت بسیار کم است. رغم 200 میلیون اصلا جدی نیست و ما باید کارهای اساسی انجام دهیم. امیدوارم که دیدار نخست وزیر ارمنستان از ایران در این خصوص مثمر ثمر بوده باشد.
از طرف دیگر حل مساله اتمی ایران و حصول یک توافق با وجود دشواری هایی که وجود داشت اتفاق خوبی بود. علیرغم اینکه برخی کشورها این توافق را نمی خواستند و خواستار بازگشت به دوران قبل از برجام هستند، ارمنستان یکی از کشورهایی است که واقعا میخواهد این مساله حل شده و تنش بر طرف شود.
* یکی از گزینه های اتصال ایران به دریای سیاه استفاده از خط آهن ارمنستان است. این خط آهن چقدر ظرفیت ترانزیتی دارد؟ آیا می تواند به راه آهن سراسری متصل شود؟
در خصوص امکانات موجود در خط آهن ارمنستان باید بگوییم که در زمان اتحاد شوروی روابط تجاری با ترکیه از طریق همین خط آهن تامین میشد و آن زمان هم حجم مبادله خیلی زیاد بود. پس ظرفیت خط آهن موجود این امکان را به ما میدهد.
اما مساله ای فعلی فقدان خط ریلی است که باید خط آهن سراسری ایران را به ارمنستان وصل کند. جغرافیای این خط آهن در طرف ایران آسان است زیرا زمین ها در این منطقه دشت هستند اما در ارمنستان با استان «سیونیک» سروکار داریم که منطقه ای کوهستانی است و کار در آنجا مشکل است و امکاناتی مانند تونل، پل و لازم است. وجود اینکه ما می‌دانیم که این پروژه هزینه زیادی داریم ولی اطمینان داریم که هزینه های مصرفی، قابل بازگشت است.
* اهمیت این خط آهن در چیست؟
برای ایران راههای متفاوتی وجود دارد که به اروپا برسد. یکی از راههای جمهوری آذربایجان و ترکیه است، اما مسیر ارمنستان کوتاهتر از جمهوری آذربایجان است. حتی انتقال زمینی به دریای سیاه و اروپاه از طریق ارمنستان نسبت به جمهوری آذربایجان ارزان‌تر است. راه آهن ارمنستان تا باتومی (گرجستان) امتداد دارد. بلغارستان و یونان در این کار ذینفع است و این را اعلام کرده اند. از سوی دیگر داشتن خطوط مختلف ارتباطی برای یک کشور یک امتیاز است و رقابت ایجاد میکند.
در عین حال راه آهن، هم مستلزم هزینه است و هم زمان می‌برد. برای اینکه ما زمان را از دست ندیم، بهتر است تا آن موقع روی نقل و انتقال از طریق زمینی کار کنیم. ما طرح جاده ای داریم به نام شمال- جنوب که باعث میشود جاده های ایران به گرجستان وصل شود. این مسیر برای ایران ارزان‌تر است نسبت به مسیر زمینی جمهوری آذربایجان. یعنی کالاها از طریق زمینی و با کانتینر به سمت دریای سیاه حمل میشود.
* طرج جاده ای شمال ـ جنوب در چه مرحله ای است؟
این پروژه در حال اجرا است و به زودی تمام خواهد شد.
البته امروز هم میشود از جاده های موجود ارمنستان را استفاده کرد اما برای ما بهتر است که راهی باشد که حجم بیشتری داشته و طی مدت زمان کوتاهتری ایران را به گرجستان و دریای سیاه وصل کند.
* ارمنستان در حوزه انرژی چه فعالیت های اقتصادی را مد نظر دارد و برنامه های آینده شما در این حوزه چیست؟
سال بعد سومین خط الکتریسته ارمنستان به ایران افتتاح میشود. همانطور که می دانید ما از طریق خط لوله از ایران گاز می گیریم و به جای آن برق صادر می‌کنیم، یعنی نوعی مبادله انرژی انجام میشود. اما تنها 25 درصد از ظرفیت این خط لوله مورد استفاده قرار می گیرد. برای اینکه خطوط برق صادراتی ما کافی نیستند تا بتوانیم گاز بیشتری وارد کنیم. ما در حال توسعه این خطوط انتقال برق هستیم. در چشم انداز آتی می شود در خطوط انتقال گاز ایران به گرجستان از طریق ارمنستان صحبت کرد. در سال 2018 ساخت خط انتقال برق جدید با گرجستان نیز به پایان خواهد رسید.
یک خط انرژی دیگر وجود دارد که ارمنستان، ایران و ترکمنستان را به هم وصل میکند. پیش بینی میشود برنامه انتقال گاز ترکمنستان به ارمنستان با استفاده از شیوه سوآپ گاز، از طریق ایران نیز محقق گردد. که این شیوه برای این هم مزایای اقتصادی دارد.
* چه امکانات و جذابیت های بازرگانی در ارمنستان وجود دارد که ممکن است باعث جذب بازرگان ها یا تولید کننده های ایرانی شود؟
برای بالا بردن حجم تجارت گزینه های دیگر وجود دارد مانند توریسم. بعد از اینکه ارمنستان ویزا را لغو کرد، این را دیدیم.
یک جهت دیگر اینکه ما در حال افتتاح منطقه آزاد تجاری در مرز با ایران هستیم. این منطقه فقط متعلق به ارمنستان نیست بلکه مربوط به «اوراسیا» است. معاهده ای وجود دارد که طبق آن فقط هفت منطقه آزاد تجاری در منطقه اوراسیا وجود دارد و یکی از آن منطقه در ارمنستان و دقیقا کنار مرز ایران است. هیچ کشور دیگری در همسایگی ایران این امتیاز را ندارد. شما منطقه آزاد تجاری خودتان را در جلفا دارید و این دو منطقه میتوانند با یکدیگر همکاری کنند.
ارمنستان به عنوان کشوری که در اتحادیه اوراسیا است این امکان را دارد اگر کالایی در ارمنستان تولید شده و برچست «ساخت ارمنستان» را دارد، میتواند آن کالا را بدون محدودیت به بازار اوراسیا که بیش از 180 میلیون نفر جمعیت دارد صادر کند. کارآفرین ایرانی میتواند یا تولیدی خود را به ارمنستان بیاورد و یا بخشی از تولید (51 درصد) را به ارمنستان بیاورد. سپس این کالا میتواند بازار مصرف 180 میلیونی داشته باشد یعنی بدون هیچ گونه گمرک و مالیاتی بازار کشورهایی از اروپای شرقی تا آسیای مرکزی را هدف قرار دهد.
ما از لحاظ امتیازهای اقتصادی، امتیازات زیادی از طرف اروپا داریم. مانند طرح «جی.اس.پی پلاس». در این طرح هفت هزار نوع کالا میتواند بدون گمرک وارد بازار اروپا شود. اگر تولید کننده ایرانی 51 درصد کالا را در اینجا تولید کند، میتواند بازار مصرف اروپا را به عنوان بازار مصرف ، هدف گذاری کند. همین طور میتوان نوع خاصی از کالاها را به بازار امریکا صادر کرد. پس ارمنستان را میتوان پلی برای صادرت آسان به بازار مصرف آسیا، اروپا و امریکا دید.
سرمایه گذار ایرانی اگر بخواهد اقدام کند میتواند به ارمنستان بیاید، شرکت ثبت کند و کارش را شروع کند. در این رابطه دولت ایران و سفارت ایران در ارمنستان مطلع شده اند و حتی لیست کالاهایی که میتوان به اروپا صادر کرد را در اختیار دارند.
* در سالهای گذشته شاهد بهبود روابط ارمنستان و ترکیه بودیم. اما این روند متوقف شود. اکنون چشم انداز عادی سازی روابط بین ارمنستان و ترکیه چگونه است؟
ترکیه همسایه ما است و ما میخواهیم با ترکیه رابطه عادی داشته باشیم. ما در واقع از طرف دو همسایه در محاصره هستیم. ترکیه در اوایل دهه نود مرز را به صورت یکجانبه بست. این وضعیت تا امروز باقی مانده است. ما میخواهیم روابط عادی شود. در این خصوص از طرف ایروان مشکلی برای رابطه نیست.
در خصوص برقراری روابط ، مذاکرات بسیار پیچیده و دشواری صورت گرفت که نتیجه آن امضای پروتکل زوریخ در 2009 بود. علیرغم اینکه این اقدام در بین مردم ارمنستان و همچنین جوامع ارمنی خارج، با مخالفت‌هایی هم همراه شد ما به این سمت رفتیم. معنای این پروتکل ها این بود که ما بدون پیش شرط جلو خواهیم رفت. در گام اول روابط دیپلماتیک برقرار شده و مرزها باز می شد. پس از امضا ترکیه ، مساله پیش شرط را مطرح کرد. برخلاف تمام مفاد پروتکل زوریخ و موافقت هایی که در زوریخ داشتیم. در همان حال ترکیه از این روند را برای منافع خودش هم بهره برداری میکرد. برای مثال اگر در کشوری صحبت از شناسایی نسل‌کشی ارامنه بود، ترکیه پیام میداد، که با ارمنستان در حال عادی سازی روابط است و از آن کشورها درخواست میکرد که مداخله ای نکنند که باعث اخلال در این روند شود. از طرف دیگر با کمک به باکو، باعث میشد که این کشور موضع خودش را سخت تر کند. در نهایت روند زوریخ متوقف شد. در نتیجه رئیس جمهور ارمنستان، این پروتکل‌ها را از مجلس خارج کرد تا زمانی که ترکیه بخواهد عملا گام های مثبتی در این زمینه بردارد.
رئیس جمهور ارمنستان در شهریور ماه گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کردند که ما الزامی نداریم که این اسناد را بعنوان گروگان در دست ترکیه تا ابد نگاه داریم و اگر تا بهار سال 2018 ترکیه دست به هیچ اقدامی نزند ما آنرا از دستور کار خارج خواهیم کرد استفاده شود.
* برآورد شما از آینده روند زوریخ چیست؟ آیا ترکیه به سمت عادی سازی مناسباتش با ارمنستان حرکت خواهد کرد؟
ما الان در یک فصل کاملا جدید قرار گرفته ایم. در ترکیه اتفاقاتی در حال وقوع است. این به تمایل اردوغان بستگی دارد که دوست دارد یک رهبر بدون کنترل باشد یا خیر . عجیب است که به نظر می رسد اردوغان سعی دارد، جمهوری آذربایجان را الگوی خودش قرار دهد. همانطور که در آنجا علی‌اف خود را تبدیل به رهبر بدون کنترل کرده است، اردوغان هم به همین سمت می رود و برای رسیدن به هدفش از هیچ چیزی فروگذاری نمیکند.
به نظر میرسد اردوغان برای رسیدن به هدفش از هیچ چیزی فروگذار نیست مثل بحرانی که سال گذشته با کردهای جنوبشرق ترکیه به وجود آورد و گویی پیش از هر انتخابات یک بحرانی را به وجود می آورد تا موفق به کسب رای شود. زیرا ترکها فارغ از اختلافات در زمینه تمامیت ارضی شان توافق دارند. با عنایت با این واقعیت، ما باید رویکرد جدیدمان را تنظیم کنیم.
* تابستان گذشته نیروهای ترکیه و باکو، مانور نظامی مشترکی در نخجوان انجام دادند. فاصله نخجوان و ایروان اصلا زیاد نیست. شما این مانورها را چگونه ارزیابی می کنید؟ دوم اینکه آیا ترکیه در نخجوان نیروی نظامی مستقر کرده است؟
در وهله اول میخواهند نشان دهند که از باکو پشتیبانی میکنند و در وهله دوم پیام تهدید آمیزی برای ماست.
* شما با روسیه پیمان امنیتی دارید و ترکیه از این موضوع مطلع است.
مساله این است که ما با روسیه از از دو جهت توافق داریم. هم معاهدات امنیتی دوجانبه داریم و هم یک پیمان امنیتی دسته جمعی است.
البته در محیط بین الملل باید خودکفاء بود. در این فضا هر چقدر هم دوستانی خوبی داشته باشید، نمیشود صرفا به آنها متکی بود و ملتی که چنین اعتمادی داشته باشد به انحطاط می رود. قبل از هر چیز اتکای ما به خودمان است. در اینجا اولین مساله تهدیدی است که از سوی باکو وجود دارد. فکر نمی کنم که ترکیه بخواهد مستقیما وارد اقداماتی شود. ترکیه به آذربایجان کمک کرده و این کمک را ادامه خواهد داد.
گفت‌وگو: سالار سیف‌الدینی https://ccsi.ir//vdciwyaz.t1ay32bcct.html
ccsi.ir/vdciwyaz.t1ay32bcct.html