مناسبات تهران ـ بیشکک در گفت‌وگو با سفیر ایران در قرقیزستان: ظرفیت‌های مناسب؛ اراده‌های مثبت

* جناب آقای سفیر، ارزیابی کلی جنابعالی از 25 سال مناسبات جمهوری اسلامی ایران و قرقیزستان چگونه است؟

روزبهانی: روابط جمهوری اسلامی ایران و قرقیزستان از بدو استقلال این کشور تاکنون از یک روند مثبت و روبه‌رشد برخوردار بوده است. جمهوری اسلامی ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال قرقیزستان را به‌رسمیت شناخت و به‌سرعت با این کشور روابط دیپلماتیک برقرار کرده و سفارتخانه خود در بیشکک را افتتاح کرد. البته سرعت رشد روابط در برخی دوره‌ها کمتر بوده است، به‌ویژه در دوره ریاست‌جمهوری آقای قربان‌بیک باقی‌یف، فشارهای کشورهای غربی و به‌ویژه امریکایی‌ها برای تاثیرگذاری بر سیاست خارجی قرقیزستان بیشتر بود و همچنین در دوره‌ای که ما تحت تحریم قرار گرفتیم، این تحریم‌ها بر روابط ما با قرقیزستان نیز مشابه کلیت روابط خارجی کشورمان تاثیر گذاشت، از جمله همکاری‌های بانکی ما قطع شد و یکی از بانک‌های قرقیزستان که شماری از بانک‌های ما در آن سهم داشتند، بسته شد. ولی در مجموع روابط ما با قرقیزستان در جنبه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در سطح خوبی قرار داشته است و اخیرا نیز در حوزه‌های امنیتی همکاری‌های خوبی را آغاز کرده‌ایم که به یاری خدا به نفع مردم دو کشور به پیش خواهد رفت. به نظرم موفق‌ترین بُعد روابط دو کشور، حوزه سیاسی بوده که به‌ویژه در دوره ریاست‌جمهوری آقای دکتر روحانی در ایران و آقای آتامبایف در قرقیزستان شرایط خوبی در این حوزه رقم خورده و زمینه‌ساز رشد در جنبه‌های دیگر روابط از جمله مناسبات اقتصادی دو کشور شده است. دیدارهای دو رئیس‌جمهور از پایتخت‌های دو کشور، دیدارهای وزرای خارجه، دیدار اخیر وزیر کشاورزی قرقیزستان از ایران و همچنین سفر رئیس پارلمان قرقیزستان به ایران در هفته دوم اردیبهشت‌ماه 1396، نشاندهنده افزایش سرعت گسترش روابط است. البته همکاری‌های تجاری دو کشور پابه‌پای سایر ساحت‌های مناسبات پیش نرفته که امیدوارم با توجه به توافقات صورت گرفته و اراده‌های موجود، بتوانیم در این حوزه نیز تحولی مثبت رقم بزنیم.

* در نیمه شهریورماه 1394 سفر آلماز‌بیک آتامبایف به ایران و در سوم دی‌ماه 1395 سفر دکتر روحانی به قرقیزستان

را داشتیم که جنابعالی نیز به این موارد به‌منزله نشانه‌ وجود اراده‌های سیاسی معطوف به ارتقای مناسبات فیمابین اشاره کردید. خواهشمندم توضیحاتی راجع به توافقات و دستاوردهای این سفرها بفرمایید.

روزبهانی: دیدار دو رئیس‌جمهور از پایتخت‌های کشور مقابل، سفرهایی موفق و نقاط عطفی در مناسبات فیمابین محسوب می‌شود. در جریان سفر آقای آتامبایف توافقاتی در زمینه‌های کشاورزی، رسانه‌ای، همکاری بین اتاق‌های بازرگانی، مشورت‌های سیاسی دو وزارت خارجه، انجام یکی از پروژه‌های کوچک نیروگاهی در قرقیزستان توسط یکی از شرکت‌های ایرانی، و همچنین همکاری‌های رادیو ـ تلویزیونی صورت گرفت. همچنین یادداشت تفاهم همکاری‌های کنسولی به امضا رسید که زمینه‌های خوبی برای همکاری را به‌وجود آورد. در سفری که آقای دکتر روحانی به قرقیزستان داشتند پنج سند امضا شد که شامل سند همکاری بین وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی دو کشور، همکاری در زمینه‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات، همکاری‌های بهداشتی، همکاری در زمینه مبارزه با مواد مخدر و همچنین برنامه سه ساله تبادلات فرهنگی بود. یکی از مهمترین اسنادی که تنظیم شد ولی به مرحله امضا نرسید، اما با توافق طرفین منتشر شد، سند برنامه ده ساله روابط است که در واقع نقشه راه مناسبات فیمابین و سند راهبردی گسترش روابط دو کشور در بلندمدت است. اکنون و به‌دنبال این توافقات شاهد اعطای تسهیلات روادیدی برای تجار و گردشگران ایرانی هستیم. وزیر کشاورزی قرقیزستان نیز بعد از این سفرها به ایران سفر کرد و با همتای ایرانی خود آقای حجتی دیدار کرد. به نظرم توافق در زمینه مبارزه با مواد مخدر می‌تواند مناسبات دو کشور را به سطح همکاری‌های امنیتی ارتقا دهد.

* در چهارشنبه 30 فروردین ماه 1396، وزیر امور خارجه کشورمان به همراه هیأتی سیاسی ـ اقتصادی به قرقیزستان سفر کرد، دستاوردهای این سفر چه مواردی بود؟

روزبهانی: سفر آقای دکتر ظریف در ادامه سفر سال گذشته ریاست محترم جمهوری به قرقیزستان صورت گرفت. این سفر از جهات مختلف موفق بود. دو کشور توافق‌هایی در خصوص گسترش هر چه بیشتر حجم مبادلات تجاری و اقتصادی حاصل کردند. مهم‌ترین دستاورد سفر مذاکرات موفق راجع به همکاری‌های بانکی بود. ما در آستانه امضای یک توافق خوب با قرقیزستان برای از سرگیری مناسبات بانکی هستیم. در مورد صدور ویزا برای رانندگان کامیون‌های دو کشور توافق شد که طرفین برای راننده‌های طرف مقابل روادید شش‌ماهه کثیرالمسافره صادر کنند. در همایش مشترک تجاری نیز بین تجار بخش‌های خصوصی طرفین توافق خوبی صورت گرفت. دو کشور بر حمایت از کریدور چین به ایران از طریق قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان نیز تاکید کردند. در زمینه اجرای پروژه ساخت یک ورزشگاه در شهر اوش نیز توافق شد که به زودی نتایج آن اعلام می‌شود. هم دکتر ظریف و هم رئیس‌جمهور و وزیر خارجه قرقیزستان بر همکاری دو کشور در حوزه مبارزه با مواد مخدر، تروریسم، افراط‌گرایی و تکفیری‌گیری تاکید کردند و قرار شد این نوع همکاری‌ها ادامه پیدا کند. در زمینه حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های زیربنایی قرقیزستان

توافق شد. قرار شد که مشورت‌های سیاسی بین وزارت خارجه دو کشور در سطوح مختلف ادامه پیدا کند. در حوزه همکاری‌های دو کشور در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی توافق‌هایی صورت پذیرفت و طرف قرقیزی مجددا بر حمایتش از عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای تاکید کرد. در زمینه تحولات منطقه‌ای مشورت‌های سیاسی خیلی خوبی صورت گرفت که بی‌شک آثار مثبتی بر تحولات منطقه خواهد گذاشت.

* خواهشمندم درباره همکاری‌های ایران و قرقیزستان در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی توضیحات بیشتری ارائه فرمایید.

روزبهانی: چنانکه اشاره شد در این زمینه مناسبات خوبی بین دو کشور در جریان است. قرقیزستان از سال 2015 به این سو، در شورای حقوق بشر و همچنین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در رأی‌گیری‌هایی که برای صدور قطعنامه وضعیت حقوق بشر علیه ایران صورت می‌گیرد، رأی منفی می‌دهد و در موارد دیگر هم از مواضع ایران حمایت می‌کند. طرف قرقیزی مواضع جمهوری اسلامی ایران در موضوع حقوق بشر را مواضعی قابل درک و منطقی می‌داند و منافع و شیطنت‌های خاص برخی کشورها را در طرح این موضوعات دخیل می‌داند. در سطح بین‌المللی ایران و قرقیزستان حمایت متقابل از یکدیگر را در دستور کار دارند. در سطح منطقه‌ای هم قرقیزستان از کشورهایی است که گرایش به همکاری سازنده دارد. در اکو حضور خوبی دارد، قرقیزستان همواره حامی عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بوده است. در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز قرقیزستان از همکاری نزدیک و یا عضویت ایران در این اتحادیه حمایت می‌کند. در رابطه با مقابله با افراط‌گرایی و تروریسم همکاری‌های خوبی با قرقیزستان داشته‌ایم. چه در زمینه‌های فرهنگی و آگاهی‌بخشی و چه در زمینه‌های سیاسی و چه در زمینه‌های امنیتی. چنانکه اشاره شد مذاکرات‌مان با طرف قرقیزی در مسایل مربوط به مبارزه با افراط‌گرایی، تروریسم و گروه‌های تکفیری، در سطوح مختلف، حتی در سطح روسای دو کشور ادامه یافته است و طرفین از این همکاری‌ها استقبال کرده و بر تداوم آن مصر هستند.

* ظرفیت‌های مغفول مناسبات دو کشور را چه مواردی می‌دانید و چه موانعی از تحقق انتظارات در روابط ایران و قرقیزستان جلوگیری کرده است؟

روزبهانی: به نظرم روابط اقتصادی ـ تجاری و حوزه همکاری‌های علمی ـ فناوری از ظرفیت‌های بیشتری در مناسبات دو کشور برخوردارند. شاید مهم‌ترین موانع در زمینه گسترش مناسبات تجاری ـ اقتصادی، مسأله روادید بوده است. اکنون ما در آغاز راه تسهیل هر چه بیشتر صدور روادید قرار داریم. تصمیماتی که اخیرا در اجلاس کمیسیون مشترک کنسولی بین دو کشور حاصل شد راهگشای ما بود برای اینکه تسهیلات بیشتری برای گردشگران و تجار ایرانی از طرف قرقیزی دریافت کنیم و فکر می‌کنم که نتایج مثبتی که این توافق خواهد

داشت طرف قرقیزی را تشویق خواهد کرد که کار را جلوتر ببریم. به نظرم همکاری‌هایی که با برخی دیگر از کشورهای منطقه و حوزه مشترک‌المنافع داریم، بر پیشبرد این فرآیند تاثیرگذار خواهد بود و ما می‌توانیم چشم‌انداز بحث تسهیلات روادید را مثبت و رو به جلو بدانیم.
مانع دیگر روابط بین بانکی بود که حتی در دوران پس از تحریم به‌صورت جدی از سرگرفته نشده بود. در سفر اخیر جناب آقای ظریف این موضوع مورد بررسی قرار گرفته و توافقاتی انجام شد. انشالله تحولات خوبی را در آینده شاهد خواهیم بود. منتظریم که ترتیبات مربوط به تنظیم سند پایه‌ای برای از سرگیری مناسبات بانکی بین دو کشور انجام شود و مناسبات بانکی بین دو کشور مجددا از سر گرفته شود. از موانع دیگر نبود پرواز مستقیم بین دو کشور است، چیزی که قبلا وجود داشت اما در چند سال اخیر قطع شده است. انتظار می‌رود با تسهیل در صدور روادید برای اتباع دو کشور بتوانیم جذابیت بیشتری برای شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کنیم که اقدام به برقراری پرواز مستقیم بین دو کشور کنند. برخی شرکت‌ها در این خصوص ابراز علاقه کرده‌اند. مانع دیگر که مرتبط با موانع قبلی است این است که دو کشور هنوز ظرفیت‌های یکدیگر را برای همکاری‌های تجاری ـ اقتصادی و علمی ـ فناوری به‌صورت دقیق برآورد نکرده‌اند و از این منظر شناخت کافی از یکدیگر ندارند. جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌هایی نظیر صنعت و معدن و همچنین فناوری‌های پیشرفته می‌تواند همکار خوبی برای قرقیزستان باشد. این کشور نیز در تولیدات ارگانیک به‌ویژه در زمینه محصولات گوشتی و حبوبات می‌تواند شریک خوبی برای تامین برخی نیازهای جمهوری اسلامی ایران باشد.

* از لحاظ ترانزیتی ارتباط دو کشور چگونه است؟ جنابعالی به تاکید دو کشور بر مسیر چین ـ قرقیزستان ـ ازبکستان ـ ترکمنستان ـ ایران اشاره کردید اما در عین حال می‌دانیم که در طرح‌های کلان ترانزیتی منطقه نظیر راه ابریشم جدید که قرقیزستان نیز در برخی سناریوهای آن دیده می‌شود، نامی از ایران در میان نیست و بندر گوادر پاکستان جایگزین بنادر ایرانی شده است، چشم‌انداز مسیرهای مواصلاتی بین دو کشور را چگونه می‌بینید؟

روزبهانی: به لحاظ ترانزیتی ارتباط دو کشور خوب است. قرقیزستان در حال استفاده از مسیر ایران برای انتقال کالاهایش به ترکیه و اروپا است و کامیون‌داران ایرانی نیز از مسیر ترانزیتی قرقیزستان استفاده می‌کنند. همچنین ما یک ارتباط ریلی با قرقیزستان داریم که فعال است، البته برخی سختگیری‌ها توسط بعضی همسایگان قرقیزستان در رابطه با انتقال کالاها صورت می‌گیرد که امیدوارم این مشکل را نیز در ارتباط با این کشورها هر چه سریعتر حل کنیم تا همکاری‌های ترانزیتی دو کشور از سهولت و سرعت بالاتری برخوردار شود. در رابطه با طرح‌های کلان منطقه‌ای از جمله در حوزه مواصلاتی، واقعیت این است که قرقیزستان کشوری منطقه‌گرا است و با نظر مثبت با پیشنهادات در این حوزه‌ها برخورد می‌کند. در رابطه با جاده ابریشم جدید، اگر بخواهیم از جاده ریلی نام ببریم، قرقیزستان به شدت مایل است که خط آهن چین به ایران از مسیر قرقیزستان عبور کند و چنانکه پیش‌تر اشاره شد در این خصوص پیشنهاد ایجاد خط آهن چین ـ قرقیزستان

به لحاظ ترانزیتی ارتباط دو کشور خوب است. قرقیزستان در حال استفاده از مسیر ایران برای انتقال کالاهایش به ترکیه و اروپا است و کامیون‌داران ایرانی نیز از مسیر ترانزیتی قرقیزستان استفاده می‌کنند. همچنین ما یک ارتباط ریلی با قرقیزستان داریم که فعال است، البته برخی سختگیری‌ها توسط بعضی همسایگان قرقیزستان در رابطه با انتقال کالاها صورت می‌گیرد که امیدوارم این مشکل را نیز در ارتباط با این کشورها هر چه سریعتر حل کنیم تا همکاری‌های ترانزیتی دو کشور از سهولت و سرعت بالاتری برخوردار شود

ـ ازبکستان ـ ترکمنستان ـ ایران را داده است و با جدیت خواهان اجرایی شدن این پروژه است و به‌دنبال حامیان دیگر برای این طرح می‌گردد. ما هم از این طرح سود می‌بریم و فکر می‌کنم که چین با استفاده از این خط آهن هم می‌تواند به دریای عمان متصل شود و هم سایر نقاطی که ما با آنها ارتباطات ریلی داریم. تقریبا می‌توان گفت که قرقیزها در مسأله ترانزیت تا الان طرحی را نداده اند که در مسیر شمال ـ جنوب باشد و در مسیر ایران نباشد. من فکر می‌کنم که قرقیزها در راهی که به بندر گوادر می‌رود هیچ جایگاهی ندارند و این بندر نمی‌تواند جایگزین بنادر ایرانی از جمله چابهار شود. به نظر من ایجاد رقابت در این زمینه به مصلحت نیست و جایگاهی نیز ندارد. به نظرم دو بندر چابهار و گوادر در ایران و پاکستان می‌توانند به‌مثابه مکمل یکدیگر نیز فعالیت کنند.

* آمار حاکی از آن است که بازارهای قرقیزستان عمدتا در اختیار چین و روسیه است. رد پاهایی از ترکیه نیز در بازار قرقیزستان دیده می‌شود. آیا ظرفیت‌های جدی برای فعالیت تجاری و اقتصادی بین دو کشور وجود دارد؟

روزبهانی: بازارهای قرقیزستان قبل از اینکه ما اقدامی جدی صورت دهیم توسط چین و روسیه و ترکیه تا حد زیادی اشباع شده است اما هنوز هم می‌تواند جای مناسبی برای حضور ما باشد. اصولا قرقیزستان کشور کوچک و کم‌جمعیتی است، جمعیت 6 میلیونی این کشور و سطح درآمد پایین آن گویای ظرفیت‌های تجاری این کشور است، ولی با این‌حال نباید از سایر مزیت‌های این کشور غفلت کرد. باید توجه داشت که قرقیزستان در منطقه استراتژیکی قرار گرفته است و با چین، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان مرز مشترک دارد. بعضا دیده شد که کشورهایی که قرقیزستان را برای همکاری تجاری انتخاب می‌کنند نه به‌منزله یک بازار هدف بلکه به‌منظور محلی برای بارانداز و ترانزیت کالاهای‌شان به کشورهای دیگر به آن می‌نگرند. به نظرم ما با ورود به برخی عرصه‌هایی که ظرفیت‌های بالاتری در مقایسه با کشورهایی نظیر ترکیه دارا هستیم، می‌توانیم جایگاهی شایسته در عرصه تجارت قرقیزستان حایز شویم. قرقیزستان در این زمینه آماده همکاری است. اراده سیاسی روسای دو کشور معطوف به ارتقای همکاری‌ها است و بارها اعلام کرده‌اند که هیچ مانعی در راه ارتقای مناسبات وجود ندارد. ما می‌توانیم از ظرفیت‌های پرشمار و مشترک فرهنگی، دینی، تاریخی و حتی تمدنی به‌منزله زیربنایی برای فراز آوردن مناسبات، به‌ویژه در حوزه تجاری بهره‌برداری کنیم.

* عضویت قرقیزستان در اتحادیه اوراسیایی چه تاثیری بر مناسبات دو کشور داشته است؟

روزبهانی: تا به حال چیز خاصی اتفاق نیفتاده و نمی‌توان گفت که تاثیر جدی‌ای بر مناسبات اقتصادی دو کشور بر جای گذاشته است. به نظر می‌رسد بعضی از کشورها که قبلا از برخی تعرفه‌های ترجیحی با قرقیزستان برخوردار بودند با ورود این کشور به اتحادیه اوراسیایی آن ترجیحات را از دست داده‌اند. رویدادی که فضای خوبی را برای ورود ما به عرصه رقابت برای بازار قرقیزستان و صدور کالا به این کشور فراهم کرده است. تلقی من این است که قرقیزها علاقمند به کار با ما هستند و به همین دلیل از عضویت و یا همکاری نزدیک ما با اتحادیه اوراسیایی حمایت می‌کنند. انتظار می‌رود که آثار جدی عضویت قرقیزستان در اتحادیه اوراسیایی و همچنین نحوه همکاری جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اوراسیایی

در یک بازه زمانی کوتاه و میان‌مدت آشکارش شود. راجع به تاثیرات عضویت قرقیزستان در اتحادیه اوراسیایی بر مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و این کشور خوش‌بین هستم.

* قرقیزستان از لحاظ مردم‌سالاری از کشورهای پیشرو در آسیای مرکزی است، با عنایت به تاکید آقای آلماز‌بیک آتامبایف، ریاست‌جمهوری قرقیزستان بر تصمیم قطعی ایشان بر عدم کاندیداتوری در انتخابات پیشِ روی ریاست‌جمهوری این کشور در 19 نوامبر 2017، چشم‌انداز سیاسی این کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ البته برخی تحلیلگران این تصمیم را نه دال بر خداحافظی ایشان با سیاست بلکه نشانه‌ای از اراده ایشان برای حضور بلندمدت و مستمر در سطح بالای تصمیم‌گیری و رهبری در قرقیزستان از طریق ایجاد یک جریان قدرتمند سیاسی بهره‌مند از پایگاه مردمی می‌دانند.

روزبهانی: همان‌طور که در سوال اشاره شده است قرقیزستان یکی از کشورهای پیشرو در آسیای مرکزی در زمینه مردم‌سالاری است و در سال 2017، تقریبا شش‌ماه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری کشورمان، انتخابات ریاست‌جمهوری قرقیزستان نیز برگزار خواهد شد. فعلا پیش‌بینی اینکه چه کسانی نامزد خواهند شد و در این بین چه افرادی از شانس پیروزی برخوردار خواهند بود قدری دشوار است، اما می‌توان گمانه‌زنی‌هایی در این خصوص انجام داد. بدون شک برگزاری موفق این انتخابات و انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در رأس حاکمیت این کشور نقطه‌ای عطف را در تاریخ سیاسی قرقیزستان رقم خواهد زد. در این بین نقش آقای آلمازبیک آتامبایف در این تحولات، بسیار مهم است و ایشان از پیش‌تر اعلام کرده‌اند که تصمیمی برای کاندیداتوری در این انتخابات ندارند. البته باید منتظر اتفاقات بعدی بود. بدیهی است که برخی کشورهای خارجی تلاش خواهند کرد که بر این انتخابات تاثیرگذار باشند و سعی خواهند داشت که به نامزدهایی که برای خود مطلوب می‌دانند برای رسیدن به رأس قدرت در قرقیزستان کمک کنند. به نظرم این انتخابات و روند انتقال قدرت در قرقیزستان می‌تواند الگویی باشد برای برخی کشورهای منطقه که نوع حکومت‌های‌شان شباهتی به نظام‌های دموکراتیک ندارد و یا از این نظام‌ها خیلی فاصله دارد. احزاب سیاسی قرقیزستان فعالیت‌های‌شان را برای انتخابات ریاست‌جمهوری، کمابیش آغاز کرده‌اند ولی چنانکه اشاره شد هنوز تصمیم قطعی را در مورد نامزدهای نهایی‌شان اتخاذ و یا اعلام نکرده‌اند. منتظر هستیم که ببینیم کاندیداهای احزاب چه کسانی خواهند بود که بتوان بر پایه آن تجزیه و تحلیل‌های دقیقی ارائه داد. به نظر می‌رسد که آقای آتامبایف بر اساس درایتی که دارند همچنان یکی از کنشگران کلیدی در صحنه سیاسی قرقیزستان باقی خواهند ماند. می‌توان گفت که در دوره ریاست‌جمهوری ایشان، چه در حوزه مسایل داخلی و چه خارجی، سیاست‌های‌یشان معقول، منطقی و تا حد زیادی مستقل بوده است که همین امر ارزش همکاری‌ها و مناسبات با قرقیزستان را برای جمهوری اسلامی ایران افزایش داده است.

گفت‌وگو از: مهدی حسینی تقی‌آباد
منبع: همشهری دیپلماتیک، نشریه سیاسی ـ تحلیلی، دوره جدید، شماره 98، اردیبهشت و خرداد 1396، ص 52-50. https://ccsi.ir//vdcgq79q.ak93q4prra.html