بررسی تحولات اقتصادی و وجوه توسعه در جمهوری آذربایجان، طی دو دهه‌ استقلال

این نشست در روز سه‌شنبه یازدهم بهمن‌ماه ۱۳۹۰ در بنیاد مطالعات قفقاز برگزار شد. در ابتدای این نشست، مجری جلسه ضمن خوشامدگویی به حضار این نشست از جمله اساتید میهمان و رایزن سفارت جمهوری آذربایجان در ایران، آقای ابراهیم غفاروف، با اشاره‌اي کوتاه به اقتصاد جمهوری آذربايجان و تحولات روي داده در آن، این موضوع را بسیار قابل تحقیق و بررسی ارزیابی کرد و ضمن تأکید بر تحقق وجوه قابل توجهی از توسعه در جمهوری آذربایجان، خاطرنشان ساخت که برخی صاحبنظران نیز انتقاداتی نسبت به بعضی عدم توازن‌ها در توسعه این کشور در دو دهه‌ی اخیر ابراز داشته‌اند که جای تحقیق و بررسی دارد. وی ابتدا از دکتر بهرام امیراحمدیان خواست تا نظرات خویش را درباره‌ی موضوعات مطروحه ابراز دارد. دکتر امير احمديان صحبت خود را با اين نكته آغاز كرد كه در گذشته موضع وی در قبال جمهوری آذربایجان بیشتر وجوه انتقادی داشته است، اما با مشاهده‌ی تحولات مثبت و پیشرفت‌های جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر، او در مواضع انتقادی خویش تجدیدنظر کرده است. بهرام امیراحمدیان حاکمیت جمهوری آذربایجان را در عرصه‌های مختلفی موفق دانست و بیان داشت که دولتمردان جمهوری آذربایجان در کنار مردم این کشور اثبات کرده‌اند که قادر به مدیریت و گذر از شرایط دشوار و بحران‌ها هستند. دکتر امیراحمدیان جنگ قره‌باغ و تبعات آن‌را که شامل حدود ده هزار نفر تلفات و جمع میلیونی آوارگان و البته اشغال بخشهای توجهی از خاک جمهوری آذربایجان بود را نمونه‌ای از مشکلات عدیده‌ی جمهوری آذربایجان در اوان استقلال این کشور دانست. وی تأکید کرد که هر یک از این‌ها می‌توانست به نابودی یک کشور بیانجامد اما مردم و حاکمیت جمهوری آذربایجان با کوشش و همت از آنها گذشتند. در ضمن او با اشاره به وي‍ژگي‌هاي جغرافيايي جمهوری آذربايجان از جمله مشخصه‌ی دو تكه بودن آن، باقی ماندن جمهوری خودمختار نخجوان را ذیل حاکمیت جمهوری آذربایجان، شاهدی از قوام یافتن یک هویت ملی ساختارمند و مستحکم در بین مردم جمهوری آذربایجان از نخجوانی تا سایر مناطق دانست. در واقع امیراحمدیان این سوال را مطرح كرد: «چه دليلي باعث شده است كه اين بخش مجزا [نخجوان] نسبت به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان كه در بين آن‌ها يك دشمن قرار دارد، مدعی جدايي نباشد؟» او در پاسخ به اين سوال جواب داد كه بهره‌مندی رهبران جمهوری آذربايجان از قابلیت بالای مديريت فضای سياسي در کنار به کار بستن طرح‌ها و الگوهای کارآمد در راستای ایجاد يك ايده ملي و باور ملي در بین مردم این کشور، در کنار محرومیت‌زدایی از کشور، به ویژه پاره‌ی محروم نخجوان، موجب تسهیل فرآیند ملت‌سازي در جمهوري آذربايجان در دوره‌ی مرحوم حیدر علی‌یف و رئیس جمهور الهام علی‌یف شده است. امیراحمدیان یادآوری کرد که جمهوري آذربايجان مي‌خواهد زندگي بدون برادر بزرگ‌تر را تجربه كند. دکتر امیراحمدیان جمهوری آذربایجان و ازبکستان را دو کشوری معرفی کرد که در بین کشورهای استقلال یافته پس از فروپاشی اتحاد شوروی با محور قرار دادن زبان موفق به ایجاد یک هویت و همبستگی ملی منسجم و قویم شده‌اند. ایشان با یادآوری اینکه بزرگترین مشکل جمهوری آذربایجان از همان اوان استقلال مسأله قره‌باغ بوده است؛ این مشکل را مسأله‌ی حادی برای کشوری تازه تأسیس خواند و یادآوری کرد که در دوره شوروی و پس از استقلال جمهوری آذربایجان قره‌باغ از بیشترین آزادی و اختیارات به عنوان یک منطقه خودمختار برخوردار بوده است چنانکه این منطقه در آن زمان دارای بیشترین امکانات و آزادی‌ها بوده است و مجلس، قوه مجريه و همه چيز در دست خود ارمني‌ها بوده، ولي آنها به این شرایط نیز تمکین نکردند و بحران منتهی به جنگ آغاز ‌شد. وی یادآوری کرد که جمهوری آذربایجان در طول ۱۸ سال اخیر نشان داده است که برای حل بحران قره‌باغ و بازپس‌گیری اراضی اشغالی خویش، مسیر قانونی در حوزه روابط بین‌الملل را دنبال کرده است و به رغم تفوق اقتصادی و نظامی در منطقه قفقاز، هیچ‌گاه رویکردهای نظامی را برای خاتمه دادن به این دشواری بزرگ مورد آزمون جدی قرار نداده است. او یادآوری کرد که با رسیدن مرحوم حیدر علی‌یف به مقام ریاست جمهوری در اوج بحران قره‌باغ، ایشان در بین دو گزینه‌ی ساختن و عمران کشور و ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت توسعه پایدار از یک سو و از سوی دیگر به کارگیری تمام ظرفیت‌های کشور برای بازپسگیری قره‌باغ از دست اشغالگران، گزینه اول را انتخاب کرد و ضمن پیگیری همیشگی حقوق جمهوری آذربایجان در این رابطه در مجامع بین‌المللی و تجهیز نیروهای نظامی این کشور به سلاح‌های جدید و کارآمد جهت تقویت موضع جمهوری آذربایجان در فرآیندهای دیپلماتیک مربوط به بحران قره‌باغ و بازپسگیری اراضی اشغالی در صورت وقوع درگیری، در واقع زمینه را برای بازپس‌گیری اراضی اشغالی فراهم آورد. مسیری که توسط آقای الهام علی‌یف، رئیس جمهور فعلی آذربایجان نیز به خوبی پیگیری شده است.
در ادامه دکتر میرعبدالله حسینی با ارائه‌ی آمار و ارقامی که تا سال ۲۰۰۹ را دربرمی‌گرفت، وجوه مختلفی از رشد و توسعه‌ی جمهوری آذربایجان را بر پایه‌ی شاخص‌های علمی توسعه مورد اشاره قرار داد و تأکید کرد که جمهوری آذربایجان ضمن شکستن برخی رکوردها از جمله درصد رشد اقتصادی یک کشور طی یک بازه‌ی زمانی یک ساله، شرایط خویش را در بین کشورهای در حال توسعه بهبود داده و در حال ارتقای جایگاه خویش در گروه‌بندی‌های بین کشورهای در حال توسعه است. دکتر میرعبدالله حسینی با ارائه‌ی تعدادی جدول‌ها و نمودارهای مقایسه‌ای، شاخص‌های مختلف توسعه را در جمهوری آذربایجان با کشورهایی نظیر ایران، پاکستان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، تاجیکستان و قزاقستان مورد مقایسه قرار داد که در این مقایسات وجوه قابل توجهی از توسعه در کشور جمهوری آذربایجان در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه آشکار شد.
البته برخی از حضار با اشاره به اینکه در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ شاخص‌های توسعه در جمهوری آذربایجان دچار افت‌هایی شده‌اند، بیان داشتند که توسعه نامتوازن از معضلات روند توسعه در این کشور بوده است. یکی از حضار توزیع ناموزون درآمدهای نفتی این کشور در بین اقشار مختلف جامعه را نیز از معضلات این کشور دانست. آقای دکتر حسینی با تأیید وجود چنین معضلاتی اشاره کرد که بسیاری از تحلیلگران، جمهوری آذربایجان را گزینه‌ای محتمل برای درگیر شدن با بیماری هلندی اقتصاد می‌دانستند و تورم ناشی از افزایش درآمدهای نفتی را در این کشور را قطعی می‌دانستند، اما همه به چشم دیدند که با تدابیر اخذ شده توسط سیاست‌سازان و دولتمردان این کشور، هیچ‌یک از این پیش‌بینی‌ها به تحقق نپیوست. شایان ذکر است که حضار و سخنرانان در مورد اینکه امکانات زیرساختی جمهوری آذربایجان در طول حاکمیت مرحوم حیدرعلی‌یف و رئیس جمهور فعلی این کشور، آقای الهام علی‌یف رشد چشمگیری داشته‌اند، اتفاق نظر داشتند و آن‌را مدلی موفق در زمینه هزینه کردن درآمدهای نفتی و گازی معرفی کردند.