روز یکشنبه ۴ دی ماه ۱۳۹۰ بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران میزبان نشستی تخصصی با عنوان «نگاهی به وضعیت و چشم‌انداز سیاست خارجی ترکیه در آستانه سال ۲۰۱۲ میلادی» بود. در این نشست که با حضور جمعی از کارشناسان و دانشجویان حوزه مطالعات سیاسی و منطقه‌ای برگزار شد، آقای دکتر کیهان برزگر مدیر پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه پیرامون مواضع ترکیه در سیاست خارجی و تحولات اخیر منطقه به ایراد سخن پرداخت. در ابتدای این نشست آقای مهدی حسینی، مجري جلسه با اشاره به رویکردهای مثبت سیاست خارجی ترکیه در دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه در سال‌های گذشته و طرح موفق مسایلی همچون به صفر رساندن مشکلات با همسایگان و تلاش جهت ايفاي نقش ميانجي در بحران‌هاي منطقه‌اي و موفقيت نسبي اين سياست تا پيش از وقوع تحولات يك سال اخير در خاورميانه عربي و شمال افريقا، شرايط دشوار دستگاه ديپلماسي تركيه در يك ساله‌ي اخير را خاطرنشان كرد و آن‌را پيامد تناقض آشکار رویکردهای سياست خارجي تركيه با شعارهاي مطروحه توسط آن در نزديك به يك دهه‌ي اخير دانست. وي خاطرنشان ساخت كه بروز رفتارهاي متناقض در قبال بحران‌ها در كشورهاي مختلف و اعمال استانداردهاي دوگانه از سوي دستگاه سياست خارجي تركيه كار را بدانجا كشانيدكه برخي صاحبنظران تركيه را متهم ساختند كه سمت و سوي سياست خارجي خود در قبال بحران‌هاي منطقه را با عقربه‌ي امريكا تنظيم مي‌كند، اتهامي كه مبتني بر شواهد زيادي بود. وي در ادامه با اشاره به اينكه با بر سر كار آمدن حزب عدالت و توسعه روابط ايران و تركيه توسعه‌ي زيادي يافت و دو كشور دوره‌ي پرباري از همكاريهاي گوناگون اقتصادي، فرهنگي و سياسي را تجربه كردند. حسيني از اين نقاط اوج روابط دو كشور در سالهاي اخير، مواردي نظير نقشآفريني تركيه در كنار برزيل در روند مذاكرات هسته‌اي ايران و رأي منفي اين كشور به بيانيه‌ي ضدايراني شوراي امنيت و صدور بيانيه تهران با حضور اين كشور را در حوزه سياسي – امنيتي و همچنين سخنراني رجب طيب اردوغان در مراسم عزاداري عاشوراي سال ۲۰۱۰ در استانبول در كنار دكتر ولايتي، مشاور مقام معظم رهبري حضرت آيت‌الله‌العظمي خامنهاي (مدظله‌العالي)، را از نقاط عطف توسعه روابط مذهبي و فرهنگي دو كشور برشمرد. اما در ادامه خاطرنشان ساخت كه مواضع متناقض و غربگرايانه‌ي تركيه در يك ساله‌ي اخير در قبال فرآيند بيداري اسلامي مردم منطقه سبب به وجود آمدن اختلاف نظراتي بين جمهوري اسلامي ايران و تركيه در پاره‌اي موارد شد كه البته اين اختلافات در برابر دامنه‌ي وسيع علايق مشترك دو كشور تأثير مخرب آشكاري بر سطح بالاي روابط و همكاريهاي ايران و تركيه ننهاد. حسيني در ادامه با اشاره به فراز و فرودها در تاریخ روابط ایران و ترکیه، ایران را همسایه‌ای همواره دوست و فاقد تهدید استراتژیک برای ترکیه ارزیابی کرد و عنوان كرد كه در چند سده‌ي اخير حتي در سختترين شرايط نيز ايران از دست زدن به اقداماتي عداوتآميز عليه همسايه اجتناب كرده است، براي نمونه در جريان مذاكرات مربوط به قرارداد تركمانچاي، در حاليكه ايران تمامي سرزمينهاي خويش در شما ارس را از دست داده بود و امپراتوري تزاري غرامت سنگيني را نيز به ايران تحميل ميكرد، عباس ميرزا به عنوان فرمانده سپاه ايران در برابر پيشنهاد روسها مبني بر كاهش چشمگير غرامت جنگي و اعاده‌ي بخشهايي از سرزمينهاي اشغالي ايران در شمال رود ارس در قفقاز، در ازاي حمله ايران به مرزهاي شرقي عثماني، مقاومت كرده و اعلام داشت كه ايران به هيچ روي به سرزمينهاي كشور برادر و مسلمان خود حمله نميكند و داغ از دست رفتن خاك و مال خويش را بر ننگ خيانت به همسايه‌ي مسلمان ترجيح ميدهد... وي در پايان ابراز اميدواري كرد كه دولتمردان منطقه با مراجعه به تجربيات تاريخي و در نظر داشتن پيوندهاي ارزشمند منطقه‌اي و ارزشهاي انساني و معنوي در تنظيم سياستهاي خارجي كشورهاي خويش احتياط بيشتري به خرج دهند. در ادامه این نشست دکتر كيهان برزگر سخنان خود را با تاکید بر ضرورت ادامه همکاری‌های ایران و ترکیه آغاز کرد و با اشاره به منفی شدن فضای حاکم بر رسانه‌ها و افکار عمومی ایران نسبت به ترکیه در چند ماهه‌ي اخير تاکید کرد: «با وجود این دیدگاه‌ها نباید از رویکردهای معطوف به حفظ و ارتقاي همکاری‌ها در روابط ایران و ترکیه غفلت شود». وی با تأييد پديد آمدن چالش‌هايي در روابط دو كشور، تحولات اخیر را منشأ پديد آمدن برخي فرصت‌هاي مغتنم نيز دانست كه يكي از آنها را واقع‌بینانه شدن دیدگاه‌های دو طرف در قبال یکدیگر تجلي يافته است. وی نگاه به شرق و روی آوردن به رویکردهای منطقه گرایی را نه فقط حاصل سرخوردگی ترکيه‌اي‌ها از رفتار اتحادیه اروپا با این کشور در قبال پیوستن به این اتحادیه که در نتیجه دیدگاهی عنوان کرد که معتقد است پتانسیل‌های شايان توجه ترکیه در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی معطل مانده است. وی ادامه داد ترک‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که سیاست نگاه به شرق وزن بین‌المللی آنها را افزایش داده و این رویکرد با رشد اقتصادی ترکیه در سال‌های اخیر همزمان شد. مدیر پژهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه افزود: «حاکمان ترکيه بر این باور بودند که با نزدیک شدن به دو کشور ایران و روسیه می‌توانند دارای نقش منطقه‌ای گسترده شده و از این طریق می‌توانند جایگاه بین‌المللی خود را ارتقا دهند.» وی خاطر نشان کرد ایران، ترکیه و روسیه سه کشوری هستند که دارای سابقه تاریخی طولانی در منطقه بوده و در مقاطع مختلف تنازعاتی با یکدیگر داشته‌اند اما در طول این سال‌ها آموخته‌اند که در کنار این رقابت، احترام یکدیگر را نیز حفظ نمایند. وی اظهار داشت در سال‌های اخیر ترکیه به دنبال این نکته بوده تا همزمان با اروپا و ایالات متحده آمریکا، با شرق و به خصوص جهان اسلام نیز همکاری جدی داشته باشد. وی ادامه داد ترکیه در عمق استراتژیک خود ایران را تهدیدی برای خود نمی‌داند و از این‌رو بسیاری از ترک‌ها معتقدند برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی برای ترکیه به حساب نمی‌آید، البته سکولارها همواره معتقد به حفظ توازن قوا با ایران بوده و بر این باورند که اگر ایران برنامه هسته‌ای خود را نظامی کند توازن چندین ساله بین دو کشور برهم خواهد خورد. وی پیرامون روابط ترکیه با روسیه اظهار داشت ترک‌ها روابط خود با روسیه را در زمینه‌های مختلفی نظیر برنامه هسته‌ای، امنیت انرژی، منازعات قفقاز و روابط برای رقابت با جمهوری اسلامی ایران تنظیم کرده‌اند. دكتر برزگر خاطرنشان كرد كه تركيه براي آغاز برنامه هسته‌اي خود به غرب مراجعه كرد اما چون جوابي از آنها نشنيد، برنامه خود را با روسيه بست. وی در ادامه به الگوهای حاکمیتی حزب عدالت و توسعه اشاره کرد و این سوال را مطرح نمود که ترکیه فعلی چگونه می‌تواند دو عنصر ایدئولوژیک و ژئوپولیتیک را با یکدیگر ترکیب نماید. وی در پاسخ به این پرسش اظهار داشت سکولارها در ترکیه معتقد به دخالت مسایل ایدئولوژیک در موضوعات ژئوپولیتیک نیستند و از این رو دولت را از دخالت در مسایلی نظیر تحولات اخیر خاورمیانه وشمال افریقا بر حذر می‌دارند. وی در توضیح ارتباط این دو عنصر در سیاست خارجی ترکیه به بحران سوریه و موضع متناقض ترکیه در این مناقشه اشاره کرد و اظهار داشت ترک‌ها در این بحران دچار یک تناقض استراتژیک شدند؛ ترک‌ها در این بحران میان دو رویکرد میانجی‌گرایانه و رویکرد جانب‌دارانه دچار یک تناقض آشكار استراتژیک شدند و در این میان رویکرد غرب‌گرایانه که همان چالش با دولت بشار اسد بود را دنبال کردند. وی در توضیح این مطلب افزود «تا قبل از بحران سوریه ارزش استراتژیک ترکیه در این بود که نقش میانجی در منطقه ایفا کند؛ در واقع ترکیه خود را به عنوان کشوری معرفی کرده بود که قادر است همزمان با دو طرف درگیر در مناقشه‌ي اصلي خاورمیانه یعنی گروه‌های فلسطینی و طرف اسراییلی مذاکره نماید و طرف‌های مخاصمه را به یکدیگر نزدیک نماید. اما موضع ترکیه در بحران سوریه این تصویر را خدشه‌دار کرد. نکته دیگر این تناقض استراتژیک جایی بود که ترک‌ها برخلاف رویکرد منطقه‌گرایی گذشته با اتخاذ رویکردی غرب‌گرایانه زمینه را برای حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در بحران کنونی فراهم آوردند و این کاملا بر خلاف سیاستی بود که غرب در منطقه اتخاذ کرده بود؛ در حالی‌که غرب با توجه به مشکلات خود در افغانستان و عراق به دنبال تقویت رویکردهای منطقه‌ای بود، ترکیه در چنین برهه حساسی به تقویت رویکرد فرامنطقه‌گرایی دامن زد. این نکته باعث می‌شود تا با ایفای نقش قدرت‌های فرا منطقه‌ای در بحران سوریه، استراتژی اولیه حزب عدالت و توسعه در راستای افزایش نقش منطقه‌ای با مشکل جدی مواجه شود و در چنین شرایطی است که اگر جنگی در منطقه واقع شود تضعیف نقش منطقه‌ای ترکیه را به دنبال خواهد داشت؛ چرا که از یک سو ناتو فرماندهی عملیات را به ترک‌ها واگذار نخواهد کرد و جامعه ترکیه نیز آمادگی پذیرش چنین جنگی با برادران مسلمان خود را نخواهد داشت و از سوی دیگر جنگ با سوریه درآینده هزینه‌های زیادی برای ترکیه در رابطه با اعراب در پي خواهد داشت». وی در ادامه مباحث خود «بهار عربی« را واژه‌ای غربی دانست که غربيها در تلاشند با انداختن بر زبانها به خيزش‌هاي اخير در خاورمیانه عربي و شمال افریقا بار لیبرالی ببخشند. او يكي از کارکردهاي این اصطلاح را نسبت دادن تحولات اخیر جهان عرب به اسلام لیبرال در ترکیه ارزیابی کرد. وی در ادامه بحث به نقش جمهوری اسلامی در این تحولات اشاره کرد و یادآور شد وقایع کنونی باعث شد تا جامعه بین‌الملل به عمق و گستره‌ي نفوذ موثر ایران در تحولات منطقه‌ای واقف شود. وی یکی از پیامدهای وقوع بحران سوریه را این دانست که ترکیه به نقش و جایگاه ایران در منطقه پی برده و لذا می‌تواند با واقع‌گرایی بیشتر به روابط آینده خود با ایران بیاندیشد. دکتر كيهان برزگر ترکیب قدرت منطقه‌ای ایران و ترکیه را مفید دانست و اظهار داشت چسبیدگی جغرافیایی و نیازهای متقابل راهبردي دو طرف باعث تقویت روابط دوکشور شده و تداوم اين شرايط به نفع منطقه خواهد بود. وی در خاتمه عنوان کرد هنوز زود است که ترکیه را به عنوان رقیب استراتژیک خود تلقی کنیم چرا که این موضوع باعث اتلاف انرژی منطقه ای دو طرف خواهد شد. این نشست با طرح پرسش‌های حضار و استماع پاسخ‌های سخنران نشست، آقای دکتر کیهان برزگر، پایان یافت.
https://ccsi.ir//vdch.wnxt23niiftd2.html
