پرسش: در سالهای گذشته عملا روابط ایران با جمهوري آذربایجان دچار چالشها و مشکلاتی بوده است. در این حال به نگاه شما چه رویکردهایی از سوی ایران برای کاهش تنش های دوره ای در روابط دو کشور باید مد نظر قرار گیرد؟
پاك آيين: دو کشور ایران و جمهوري آذربایجان در ابعاد فرهنگی، دینی، مذهبی، تاریخی و تمدنی در کنار منافع منطقه‌ای و همجواری، اشتراکات متعددی دارند. طبیعتا با توجه به این اشتراکات، انتظارها از روابط این دو کشور هم بیشتر است. گاهی برخی مشکلات بین دو کشور بروز می کند که بنظر من بخشی از آن، ناشی از فعالیت های عوامل خارجی است. زیرا برخی از کشورها مخالف مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان هستند. البته این موضوع به جمهوری آذربایجان اختصاص ندارد و عده ای در تلاش هستند تا روابط ایران را با کشورهای دیگر به ویژه همسایگان تخریب کنند. خوشبختانه رهبران آگاه دو کشور تاکنون اجازه نداده اند عوامل بیرونی موفق بشوند. در عین حال همسایگی و دارا بودن مرزهای طولانی موجب برخی اختلاف نظرها می شود. به نظر من اختلاف نظر بین کشورها نه تنها امری معمولی، بلکه قابل انتظار است. مهم آن است که تلاش شود ضمن جلوگیری از تبدیل اختلافات به چالش، به گونه‌ای مدیریت شود که از اختلاف دیدگاه‌ها کاسته شده و بر نقاط تفاهم افزوده شود. البته محافلی هستند که نه دوست ایران هستند و نه دوست جمهوری آذربایجان و به برخی شایعات دامن می زنند، از بعضی زمینه های احساسی، عاطفی و تاریخی سوء استفاده می کنند تا روابط دو کشور دچار اضطراب و تنش شود. گاهی با خیال پردازی موضوع آذربایجان شمالی و جنوبی را مطرح می کنند و گاهی از چشمداشت ایران به خاک جمهوري آذربایجان سخن می گویند که هیچکدام از اینها درست نیست و زمینه اجرائی ندارد و برگرفته از افکار منحرف است. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و برادر با مرزهای جغرافیائی مشخص هستند و مرزهای موجود را به رسمیت می شناسند و در عین حال عواملی که این شایعات را می سازند را می شناسند و با این قضایا عاقلانه برخورد می کنند.
پرسش: به نگاه شما جمهوی آذربایجان برای کاهش تنشهای دوره ای و اعتمادسازی در مناسبات با ایران باید چه رویکردهایی را مورد توجه قرار دهد؟
پاك آيين: بنظر من مهمترین وظیفه دستگاه‌های مختلف دو کشور و در رأس آن وزارت امور خارجه‌های ایران و جمهوري آذربایجان، تلاش بر ایجاد فضای اعتماد متقابل و دوستی و بی توجهی به عواملی که قصد ایجاد اختلاف بین دو ملت را دارند می باشد. اراده رهبران دو کشور توسعه مناسبات دوستانه است و باید این اراده را در سایر سطوح اجرائی گسترش دهیم. البته در این میان، رسانه‌ها به عنوان نهادی که تأثیرگذاری عام و خاص دارند می توانند نقش وی‍ژه‌ای ایفا کنند.
پرسش: با توجه به مساله قرهباغ به نظر شما به عنوان سفیر ایران در جمهوری آذربایجان تا چه حدی ایران میتواند نقشی در حل این بحران داشته باشد؟
پاك آيين: منطقه قره باغ یک درگیری و نقطه تخاصم در نزدیکی مرزهای ما ایجاد کرده و طبیعی است که نگران وجود تنش در این منطقه باشیم و اگر بتوانیم کمکی به حل و فصل موضوع بکنیم، دریغ نخواهیم کرد. البته جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای حل و فصل این مناقشه، مکانیزم گروه مینسک را انتخاب کرده اند و مکانیزم دیگری را تاکنون نپذیرفته اند. به اعتقاد من گروه مینسک در این مناقشه بیطرف نیست و به همین دلیل حل و فصل مناقشه قره باغ موفق نبوده است. سیاست گروه مینسک طولانی کردن حل این مناقشه است و گاهی حل این موضوع را در یک دوره بیست ساله می بینند که این امر نه به نفع جمهوري آذربایجان و نه به نفع امنیت منطقه است. برای مثال این گروه در قبال برگزاری رزمایش نظامی در قره باغ سکوت کرده است. به نظر من کشورهای منطقه باید وارد این موضوع شوند چون کشورهای فرا منطقه ای انگیزه ای قوی برای حل موضوع را ندارند. ورود سازمان همکاری های اسلامی نیز می تواند مفید باشد. ایران به عنوان رئیس دوره ای جنبش عدم تعهد و عضو فعال سازمان همکاری های اسلامی نیز آماده میانجیگری است و آمادگی دارد مساعی خود را برای پایان دادن به درگیری ها، بازگشت شرایط به وضعیت اولیه، احترام به مرزها و خاتمه درگیری ها بکار گیرد. واقعیت اين است که سران گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا در ۲۰ سال اخیر نه تنها هیچ اقدام مثبتی انجام نداده اند، بلکه عمده ترین حامیان کشور ارمنستان و نظام تجزیه طلب حاکم بر قره باغ کوهستانی نیز هستند.
پرسش: با توجه به پتانسیل های واقعی و نهفته اقتصادی در روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به نظر شما دو کشور برای گذر از چالش های همکاری فزاینده در روابط ( افزایش سطح روابط تجاری را به ۱۰ میلیارد دلار) باید در چه راستایی گام بردارند؟
پاك آيين: تداوم تبادل هات های سیاسی و ادامه مذاکرات دیپلماتیک موجب کاهش سوء تفاهم شده و فرصت مناسبی را برای همکاری های اقتصادی ایجاد می کند. ما سعی می کنیم این مسیر را دنبال نمائیم.
پرسش: آیا میتوان آینده روابط ایران با جمهوری آذربایجان را به سوی روابطی استراتژیک و راهبردی رهنمون کرد؟
پاك آيين: روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بدون شک استراتژیک است. بر این اساس ايران همواره تلاش داشته میان همسایگان شمالی خود به عنوان یک فصل دوستی، مشوق همکاری‌ها و راهکارهای مسالمت‌آمیز باشد و البته جمهوری آذربایجان نیز با توجه به نقشی که در حوزه قفقاز و روابطی که با روسیه و ایران در منطقه دارد، تلاش نموده با دور‌اندیشی و خویشتن‌داری و راهکارهای مسالمت آمیز برا پيگيري کند.
این رویکرد مسالمت‌جویانه و مدیریت روابط از سوی تهران و باکو دارای اهمیت بالایی است چرا که حوزه اشتراکات ایران و جمهوري آذربایجان به مراتب بیش از اختلافات است. بر همین اساس روابط استراتژیک دو کشور باید در سایه اشتراکات و با تاکید بر توسعه روابط در آینده و نه تحت تاثیر اختلاف‌ها، هدایت و مدیریت شود.در اینصورت ماهیت استراتژیک مناسبات تثبیت خواهد شد.
پرسش: با توجه به وجود اخبار و گزارش هایی درمورد نوع همکاری تل آویو و واشنگتن با باکو بر ضد ایران، نگاه کنونی باکو به پرونده هسته ای ایران، تهدیدات نظامی و تحریم های اقتصادی چیست؟
پاك آيين: در این که مناسبات باکو با تل آویو و واشنگتن گسترده است تردیدی نیست و بطور طبیعی نیز یکی از سیاست های اصلی آمریکا و رزیم صهیونیستی اخلال در روابط ایران و کشورهای دوست آن بخصوص همسایگان می باشد. اما مقامات جمهوری آذربایجان بارها به ما قول داده اند که اجازه نخواهند داد تا روابط باکو با واشنگتن و تل آویو به تهدیدی بر علیه ايراند تبدیل شود و ما فکر می کنیم رهبران آذری به این وعده خود عمل نمایند. جمهوری آذربایجان در مورد حق جمهوری اسلامی ایران برای استفاده از انرژی هسته ای با مقاصد صلح آمیز نیز مواضع مثبتی داشته و معمولا از حق مردم ایران حمایت کرده اند.
پرسش: نقش ترکیه در هر گونه افزایش و یا کاهش تنش بین ایران و جمهوری آذربایجان تا چه اندازه است ؟
پاك آيين: من معتقد نیستم تنشی بین ایران و جمهوری آذربایجان وجود دارد. برخی اختلاف نظرها هست که نمی توان آنها را تنش نامید و با مذاکرات دیپلماتیک این اختلاف نظرها کاهش یافته و مدیریت می شود لذا نیازی به دخالت کشورهای دیگر وجود ندارد.
پرسش: آینده روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان را چگونه مورد پیش‌بینی قرار می‌دهید؟
پاك آيين: سیاست اصولی ما حُسن همجواری و برقراری روابط و تعاملات خوب سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با همسایگان بخصوص برادران آذری است. یکی از شیرین ترین خبرها برای ملت ایران،خبر استقلال جمهوری آذربایجان بود. جمهوري اسلامي ایران و جمهوری آذربایجان دارای تاریخ و حوزه تمدنی مشترکی هستند که این میراث مشترک سبب نزدیکی و همکاری بیشتر دو کشور است. اکثر جمعیت آذربایجان، شیعه هستند و زبان مشترک بین جمهوری آذربایجان و مناطق آذری نشین ایران وجود دارد. روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به رغم فراز و نشیب های مختلف در طول بیست سال گذشته، خوب و دوستانه بوده است روابط دوستانه و شخصی میان رهبران دو کشور وجود داشته و رفت و آمدها در سطح خوبی انجام شده است.در حوزه اقتصادی، فعال شدن کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور، همکاری های فیمابین را قانونمند ساخت و توسعه داد. حجم مبادلات رسمی بیش از ۵۰۰ میلیون دلار است که البته راضی کننده نیست و انشالله با تدابیر اتخاذ شده رشد خواهد کرد. ما گاز جمهوري آذربایجان را خریداری و به نخجوان سواپ می کنیم. در حوزه های ترانزیت، تجارت و انرژی بیشترین همکاری را داریم. بصورت یکطرفه داشتن ویزا برای اتباع آذری را لغو کرده ایم و این امر موجب ارتباطات بیشتر دو ملت و رشد توریسم سیاحتی،زیارتی و درمانی شده است. در زمینه سیاسی، کمیته مشورتی سیاسی بین دو کشور تاسیس شده و معاونین وزرای امور خارجه هر شش ماه یک بار در تهران و باکو مسایل و مشکلات موجود بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار می دهند. دیدارهای سه جانبه وزیران امور خارجه ایران، جمهوري آذربایجان و ترکیه بطور منظم انجام می شود. در زمینه فرهنگی با توجه به وجود اشتراکات فراوان فرهنگی بین دو کشور، هفته فرهنگی دو کشور در تهران و باکو برگزار شده و هنرمندان دو کشور ارتباط نزدیکی با یکدیگر مخصوصا در حوزه های سینمائی، موسیقی، تئاتر، مینیاتور، نقاشی و خوشنویسی دارند. در خصوص همکاری در دریای خزر گفت وگوهای دوجانبه کشورها برای تعیین رژیم حقوقی دریای خزر تاثیرگذار است و ایران به مشورت های خود با کشورهای حاشیه دریای خزر همچنان ادامه می دهد و امیدواریم نتیجه مذاکرات بین کشورهای حاشیه، به تعیین رژیم حقوقی دریای خزر منجر شود. در واقع روابط تهران و باکو این ظرفیت را دارد که به سطحی برسد تا سرمشق سایر کشورها شود.
گفتگو: فرزاد رمضانی بونش
منبع: خبرآنلاين https://ccsi.ir//vdce.x8nbjh8xw9bij.html
ccsi.ir/vdce.x8nbjh8xw9bij.html