بسمه تعالی
روابط ایران و هند در طول تاریخ دارای روابط و تعاملات بین‌المللی معنی‌داری بوده است که پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ مرحله جدیدی از تعامل بین هند و ایران را به وجود آورد. ایران و هند با قرارداد اجاره بخشی از بندر چابهار سطح روابط اقتصادی و تجاری در سال ۲۰۱۸ را ارتقا داده است و این روابط در حال گسترش در سایر حوزه‌ها از جمله سرمایه‌گذاری در اکتشاف نفت است. هند می‌تواند با توسعه روابط تجاری خویش با ایران در تأمین امنیت منابع انرژی به دستاوردهای بزرگی دست پیدا کند. براین‌اساس پیشرفت مشارکت‌های راهبردی ازجمله اقتصادی تهران و دهلی در آینده دور از انتظار نخواهد بود.
قابل‌توجه است که هند بر توسعه بندر چابهار توجه ویژه‌ای دارد و پروژه بندر چابهار می‌تواند یکی از مهم‌ترین تعاملات اقتصادی بین ایران و هند باشد؛ دلیل آن این است که پروژه بندر چابهار موجب ورود هند به آسیای مرکزی به‌ویژه افغانستان خواهد بود. قابل‌توجه است که بر اساس اظهارات مقامات هندی، همکاری هند وایران محدود به حوزه بنادر نبوده است. دهلی تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی و تولید نفت خام و ایجاد خط لوله انتقال گاز زیر دریایی از چابهار به هند را دارد. به نظر می‌رسد تهران به دنبال تقویت مشارکت اقتصادی خود با دهلی همانند سایر قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه و چین است. این سیاست‌گذاری‌ها موجب ایجاد فرصت‌های جدید شغلی و بهبود سطح زندگی مردم ایران خصوصاً مناطق جنوب شرق ایران خواهد گردید.
بنابراین، می‌توان گفت که ایران با تقویت روابط راهبردی با هند بخش‌های مهمی از جمله نفت و گاز طبیعی و کریدور جاده‌ای را فعال نماید. از طرفی ازآنجایی‌که هند به یک قدرت اقتصادی روبه‌رشد تبدیل شده است ایران می‌تواند به هند در جذب سرمایه‌گذاری اعتماد کند؛ چرا که باتوجه‌به اوضاع نابسامان اقتصادی اروپا ناشی از جنگ اوکراین تهیه کالا و خدمات از اروپا مشکل شده است و هند جایگزین نسبتاً مناسبی برای ایران در حوزه فناوری و تخصصی فنی است. آنچه مسلم است اینکه هند علاقه ویژه‌ای به تقویت مشارکت نفتی با ایران نشان می‌دهد. زیرا ایران منبع حیاتی برای این کشور برای به‌دست‌آوردن منابع نفت خام یا گاز طبیعی است. از سوی دیگر هند روابط خوب و صمیمانه‌ای با کشورهای حوزه‌های خلیج‌فارس داشته است و مذاکرات دیپلماتیک اخیر ایران با کشورهایی همچون عربستان، بحرین به عمیق‌تر شدن روابط ایران و هند کمک شایانی خواهد نمود.
کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال به جنوب باهدف اتصال هند، ایران، افغانستان، روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز است. ایران و هند می‌توانند نقش مهمی در اتمام این کریدور و بهره‌مندی از مزایای تجارت حاصل از آن ایفا نمایند.
در مجموع؛ برای هند، موقعیت ایران به دلیل جغرافیای خاص و منحصربه‌فرد آن بین خلیج‌فارس و دریای خزر، راهبُردی و تعیین‌کننده است. ایران برای هند مهم است؛ زیرا مسیرهایی برای اتصال به افغانستان، آسیای مرکزی و قفقاز فراهم می‌کند؛ همچنین ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت خام و گاز طبیعی درجهان است که هند می‌تواند برای تأمین انرژی موردنیاز خود از آن بهره‌مند شود. در واقع موقعیت راهبُردی هند نیز برای ایران بسیار مهم است؛ زیرا هند اولین کشور با اقتصاد بزرگ و سود جمعیتی بالاست که این امر باعث می‌شود تا ایران در کنار پنجمین اقتصاد بزرگ قرار گیرد.
باتوجه‌به تنش در شمال غرب ایران؛ رویکرد ویژه هند به قفقاز جنوبی خصوصاً کریدور تورانی ناتو قابل‌تأمل و مهم است. منطقه قفقاز جنوبی با سه کشور ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان یک منطقه جغرافیایی کاملاً تعریف شده‌ای را تشکیل داده‌اند. هند سیاست یکسانی در قفقاز جنوبی با سه کشور مورد اشاره ندارد و با هر کشوری به طور جداگانه بر اساس سیاست خارجی آن برخورد می‌کند. نزدیکی روابط راهبردی جمهوری آذربایجان با پاکستان که باکو بارها روایت پاکستانی مسئله کشمیر را تبلیغ و تأیید کرده است. از منظر هند، باکو یک عامل تحریک‌کننده دائمی است. به‌طورکلی هند موضع متعادلی در مورد مناقشه آذربایجان با ارمنستان بر سر مسئله قره‌باغ کوهستانی اتخاذ کرده است. اما موقعیت جغرافیایی قفقاز جنوبی برای هند به‌عنوان یک کریدور مناسب برای ارتباط هند با روسیه و دریای سیاه مهم است. چراکه ارمنستان و جمهوری آذربایجان اعضای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال به جنوب هستند. منطقه قفقاز جنوبی پتانسیل بالایی برای هند دارد که می‌تواند برخی از نیازهای هند به مواد خام، فناوری، انرژی، مواد معدنی، طلا و اورانیوم طبیعی را تأمین می‌نماید.
موضوع مهم بعدی روابط عمیق امنیتی بین پاکستان و جمهوری آذربایجان از سطح تاکتیکی تا راهبُردی است. در واقع در صحنه میدان شاهد مشارکت روابط هند با ارمنستان به دلیل روابط نظامی پاکستان با جمهوری آذربایجان هستیم. فقدان نظام اقتصادی در منطقه قفقاز جنوبی فرصت مناسبی برای هند و ترکیه ایجاد نموده است که این دو کشور هند و ترکیه در منطقه اوراسیا در حال رقابت هستند. به نظر می‌رسد باتوجه‌به مناقشه قره‌باغ هند فرصت مناسبی پیدا کرده است تا سلاح‌های نظامی به ارمنستان تحویل داده و وارد عمل شود. ایروان نیز در همین راستا هند را به‌عنوان شریک خود معرفی نموده است. درواقع درگیری هند در قفقاز بر اصل «دشمن دشمن من، دوست من است» است. دیپلماسی هند و هماهنگی‌اش با ارمنستان در مجمع‌عمومی سازمان ملل متحد، نشان داد که هند از بحران قره‌باغ کوهستانی مشابه مسئله کشمیر یاد می‌کند.
از طرفی مرز ایران و ارمنستان برای هند نیز از برخی جنبه‌ها حیاتی است؛ زیرا در صورت قطع آن اتصال هند به دریای سیاه تنها از طریق جمهوری آذربایجان میسر خواهد بود که روابط عمیق راهبردی با رقیب آن یعنی پاکستان دارد. به همین دلیل ارمنستان نیز علناً در مورد مسئله کشمیر از هند حمایت کرده است. براین‌اساس در سال‌های اخیر توافق‌نامه‌های مهمی در زمینه تدارکات دفاعی از هند به ارمنستان صورت‌گرفته است. دهلی در موضوع کریدور تورانی ناتو موضع همسویی با تهران نشان داده و خواستار به‌رسمیت‌شناختن تمامیت ارضی ارمنستان شد. زیرا مرزهای ایران و ارمنستان برای هند حیاتی است. زیرا اتصال هند به دریای سیاه عملاً قطع خواهد شد؛ و از سوی دیگر کریدور شمال به جنوب تقریباً حذف خواهد گردید؛ بنابراین وجود مرز مشترک بین ایران و ارمنستان برای هند دارای اهمیت بالایی بوده که موجب افزایش کمک‌های اخیر نظامی به ارمنستان شده است.
دکتر جواد معصومی
پژوهشگر بین‌الملل
https://ccsi.ir//vdciuzar.t1awz2bcct.htmlقابل‌توجه است که هند بر توسعه بندر چابهار توجه ویژه‌ای دارد و پروژه بندر چابهار می‌تواند یکی از مهم‌ترین تعاملات اقتصادی بین ایران و هند باشد؛ دلیل آن این است که پروژه بندر چابهار موجب ورود هند به آسیای مرکزی به‌ویژه افغانستان خواهد بود. قابل‌توجه است که بر اساس اظهارات مقامات هندی، همکاری هند وایران محدود به حوزه بنادر نبوده است. دهلی تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی و تولید نفت خام و ایجاد خط لوله انتقال گاز زیر دریایی از چابهار به هند را دارد. به نظر می‌رسد تهران به دنبال تقویت مشارکت اقتصادی خود با دهلی همانند سایر قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه و چین است. این سیاست‌گذاری‌ها موجب ایجاد فرصت‌های جدید شغلی و بهبود سطح زندگی مردم ایران خصوصاً مناطق جنوب شرق ایران خواهد گردید.
بنابراین، می‌توان گفت که ایران با تقویت روابط راهبردی با هند بخش‌های مهمی از جمله نفت و گاز طبیعی و کریدور جاده‌ای را فعال نماید. از طرفی ازآنجایی‌که هند به یک قدرت اقتصادی روبه‌رشد تبدیل شده است ایران می‌تواند به هند در جذب سرمایه‌گذاری اعتماد کند؛ چرا که باتوجه‌به اوضاع نابسامان اقتصادی اروپا ناشی از جنگ اوکراین تهیه کالا و خدمات از اروپا مشکل شده است و هند جایگزین نسبتاً مناسبی برای ایران در حوزه فناوری و تخصصی فنی است. آنچه مسلم است اینکه هند علاقه ویژه‌ای به تقویت مشارکت نفتی با ایران نشان می‌دهد. زیرا ایران منبع حیاتی برای این کشور برای به‌دست‌آوردن منابع نفت خام یا گاز طبیعی است. از سوی دیگر هند روابط خوب و صمیمانه‌ای با کشورهای حوزه‌های خلیج‌فارس داشته است و مذاکرات دیپلماتیک اخیر ایران با کشورهایی همچون عربستان، بحرین به عمیق‌تر شدن روابط ایران و هند کمک شایانی خواهد نمود.
کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال به جنوب باهدف اتصال هند، ایران، افغانستان، روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز است. ایران و هند می‌توانند نقش مهمی در اتمام این کریدور و بهره‌مندی از مزایای تجارت حاصل از آن ایفا نمایند.
در مجموع؛ برای هند، موقعیت ایران به دلیل جغرافیای خاص و منحصربه‌فرد آن بین خلیج‌فارس و دریای خزر، راهبُردی و تعیین‌کننده است. ایران برای هند مهم است؛ زیرا مسیرهایی برای اتصال به افغانستان، آسیای مرکزی و قفقاز فراهم می‌کند؛ همچنین ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت خام و گاز طبیعی درجهان است که هند می‌تواند برای تأمین انرژی موردنیاز خود از آن بهره‌مند شود. در واقع موقعیت راهبُردی هند نیز برای ایران بسیار مهم است؛ زیرا هند اولین کشور با اقتصاد بزرگ و سود جمعیتی بالاست که این امر باعث می‌شود تا ایران در کنار پنجمین اقتصاد بزرگ قرار گیرد.
باتوجه‌به تنش در شمال غرب ایران؛ رویکرد ویژه هند به قفقاز جنوبی خصوصاً کریدور تورانی ناتو قابل‌تأمل و مهم است. منطقه قفقاز جنوبی با سه کشور ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان یک منطقه جغرافیایی کاملاً تعریف شده‌ای را تشکیل داده‌اند. هند سیاست یکسانی در قفقاز جنوبی با سه کشور مورد اشاره ندارد و با هر کشوری به طور جداگانه بر اساس سیاست خارجی آن برخورد می‌کند. نزدیکی روابط راهبردی جمهوری آذربایجان با پاکستان که باکو بارها روایت پاکستانی مسئله کشمیر را تبلیغ و تأیید کرده است. از منظر هند، باکو یک عامل تحریک‌کننده دائمی است. به‌طورکلی هند موضع متعادلی در مورد مناقشه آذربایجان با ارمنستان بر سر مسئله قره‌باغ کوهستانی اتخاذ کرده است. اما موقعیت جغرافیایی قفقاز جنوبی برای هند به‌عنوان یک کریدور مناسب برای ارتباط هند با روسیه و دریای سیاه مهم است. چراکه ارمنستان و جمهوری آذربایجان اعضای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال به جنوب هستند. منطقه قفقاز جنوبی پتانسیل بالایی برای هند دارد که می‌تواند برخی از نیازهای هند به مواد خام، فناوری، انرژی، مواد معدنی، طلا و اورانیوم طبیعی را تأمین می‌نماید.
موضوع مهم بعدی روابط عمیق امنیتی بین پاکستان و جمهوری آذربایجان از سطح تاکتیکی تا راهبُردی است. در واقع در صحنه میدان شاهد مشارکت روابط هند با ارمنستان به دلیل روابط نظامی پاکستان با جمهوری آذربایجان هستیم. فقدان نظام اقتصادی در منطقه قفقاز جنوبی فرصت مناسبی برای هند و ترکیه ایجاد نموده است که این دو کشور هند و ترکیه در منطقه اوراسیا در حال رقابت هستند. به نظر می‌رسد باتوجه‌به مناقشه قره‌باغ هند فرصت مناسبی پیدا کرده است تا سلاح‌های نظامی به ارمنستان تحویل داده و وارد عمل شود. ایروان نیز در همین راستا هند را به‌عنوان شریک خود معرفی نموده است. درواقع درگیری هند در قفقاز بر اصل «دشمن دشمن من، دوست من است» است. دیپلماسی هند و هماهنگی‌اش با ارمنستان در مجمع‌عمومی سازمان ملل متحد، نشان داد که هند از بحران قره‌باغ کوهستانی مشابه مسئله کشمیر یاد می‌کند.
از طرفی مرز ایران و ارمنستان برای هند نیز از برخی جنبه‌ها حیاتی است؛ زیرا در صورت قطع آن اتصال هند به دریای سیاه تنها از طریق جمهوری آذربایجان میسر خواهد بود که روابط عمیق راهبردی با رقیب آن یعنی پاکستان دارد. به همین دلیل ارمنستان نیز علناً در مورد مسئله کشمیر از هند حمایت کرده است. براین‌اساس در سال‌های اخیر توافق‌نامه‌های مهمی در زمینه تدارکات دفاعی از هند به ارمنستان صورت‌گرفته است. دهلی در موضوع کریدور تورانی ناتو موضع همسویی با تهران نشان داده و خواستار به‌رسمیت‌شناختن تمامیت ارضی ارمنستان شد. زیرا مرزهای ایران و ارمنستان برای هند حیاتی است. زیرا اتصال هند به دریای سیاه عملاً قطع خواهد شد؛ و از سوی دیگر کریدور شمال به جنوب تقریباً حذف خواهد گردید؛ بنابراین وجود مرز مشترک بین ایران و ارمنستان برای هند دارای اهمیت بالایی بوده که موجب افزایش کمک‌های اخیر نظامی به ارمنستان شده است.
دکتر جواد معصومی
پژوهشگر بین‌الملل
ccsi.ir/vdciuzar.t1awz2bcct.html