حرکت به سوی جمهوری سلطنتی تدبیر تازه رئیس جمهور ترکمنستان

قربانقلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان، روز یکشنبه  24 بهمن ماه ، در نشست فوق العاده مجلس خلق مصلحتی در اظهاراتی غیرمنتظره، گفت قصد دارد از سمت ریاست جمهوری کناره گیری کند تا راه را برای رهبران جوان باز نماید.
بردی محمداف از چندین سال پیش در تدارک آن بود تا بتواند پسر خود را به عنوان جانشین معرفی کند. سردار  تنها پسر بردی محمد اف اخیراً 40 ساله شده و طبق قوانین این کشور می تواند برای ریاست جمهوری نامزد شود.
بردی محمداف پس از اعلام تمایل خود برای ترک سمت ریاست جمهوری، از تمایل خود برای باقی ماندن به عنوان رئیس مجلس اعلای پارلمان (دومین پست مهم کشور) خبر داد. طبق اعلام کمیسیون مرکزی انتخابات ترکمنستان، در تاریخ 21 اسفند 1400 انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری این کشور برگزار خواهد شد.
پس از سخنرانی سردار بردی محمداف، شرکت کنندگان نهمین کنگره فوق العاده حزب دمکرات این کشور با اتفاق آراء از نامزدی سردار بردی محمد اف برای انتخابات زودهنگام ریاست جمهور حمایت کردند.
بر اساس تصمیم کمیسیون مرکزی انتخابات و همه پرسی ترکمنستان، نخستین مرحله از تبلیغات انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری از روز دوشنبه  25 بهمن  با معرفی نامزدها آغاز شد. براساس قانون اساسی این کشور برای نامزدی پست ریاست جمهوری چند شرط اولیه لازم است: برخورداری از تابعیت ترکمنستان، آشنایی با زبان ترکمنی، داشتن حداقل 40 سال سن، حداقل 15 سال کار و اقامت دائم و معرفی از سوی یکی از احزاب قانونی کشور و یا معرفی از سوی ایلات شناخته شده ترکمن و تعاداد قابل توجه ای از شهروندان ترکمنستان می تواند نامزد شود. در نهایت رئیس جمهور ترکمنستان به طور مستقیم از سوی مردم و برای یک دوره هفت ساله انتخاب می‌شود. در ترکمنستان 3 حزب سیاسی: حزب دمکرات، حزب کشاورزی و حزب صنعت گران و کارآفرینان وجود دارد. حزب دمکرات ترکمنستان قدیمی ترین حزب سیاسی این کشور بوده، در سال 1991 تاسیس شده است.
چرا بردی محمد اف دست به تغییرات داوطلبانه زد؟
در پاسخ به این سئوال مهم باید گفت ظاهرا از این پس باید شاهد تشکیل نوعی از جمهوری سلطنتی در جمهوری های برجا مانده از شوروی بصورت عام و بصورت خاص در آسیای مرکزی باشیم . بعد از آنکه حیدر علی اف در آذربایجان درگذشت و پسرش  با تمهیداتی که از پیش آماده شده بود، بر تخت انتخابات ریاست جمهوری  نشست، اقای نظربایف هم چون پسر نداشت، تلاش کرد دخترش را برتخت صدارت بنشاند اما بافت سنتی جامعه قزاق و ساختار حاکم، چنین اجازه ای را نداد در نتیجه نظربایف در سال ۲۰۱۸ نور صدرات را در جبین دوست خود اقای توقایف دید. اما دست روزگار این نور خود منشاء کناره گیری  نورسلطان و دخترش از همه سمت های مهم درآغاز سال 2022 بعد از گسترش تظاهرات مخالفان شد. توقایف از فرصت پیش آمده استفاده کرد تا نورسطان را مجبور به کناره گیری از منصب ریاست شورای امنیت کشور کند.
در تاجیکستان نیز آقای رحمان  رئیس جمهور که پس از سه دهه حکومت خود را پیشوای ملت می خواند، از چند سال پیش با دادن مسئولیتهای کلیدی به پسرش رستم، او را برای گرفتن تخت سلطنتی که با نام جمهوری اداره می شود، اماده می سازد.
اسلام کریم اف رئیس جمهور پیشین ازبکستان هم تصمیم داشت دخترش را جانشین خود کند اما او و دامادش آبرویی برایش باقی نگذاشتند تا پس از مرگ کریم اف، این  ضیایف دوست دیرینش بود که به هر شکل بود  زمام امور را بدست گرفت.
اما اقدام هوشمندانه بردی محمداف در ترکمنستان  مساله جانشین سازی در قدرت بسیار قابل توجه و نیاز به تحلیل عمیق تر دارد. برخلاف الهام علی اف در جمهوري آذربایجان که‌ منتظر مرگ پدر شد تا برتخت بنشیند اما در ترکمنستان پدر خود پسر را بر تخت می نشاند و برای اطمینان از چرخش اصولی نخبگان در قدرت همچنان خود به عنوان دومین مقام کشور موقعیت خود را حفظ خواهد کرد. شبیه همان کاری که نظربایف برای خود در نظر گرفته بود تا مادام العمر ریاست شورای امنیت ملی قزاقستان را برعهده داشته باشد تا سایه  حضور او همچنان مستدام باشد، اما نشد آنچه طراحی کرده بود .
در ترکمنستان احتمالا پسر یعنی جناب سرادر بردی محمداف هوای پدر را خواهد داشت و بعید است پس از مدتی که بر راه و چاه قدرت آشنا شد، پدر خود را مجبور به کناره گیری کامل از قدرت کند.
در اینجا این سوال مطرح است پس چرا  رئیس جمهوری ترکمنستان به محض آنکه پسر به سن قانونی برای تصدی پست ریاست جمهوری سلطنتی رسید، برای انتقال مسالمت آمیز قدرت اقدام کرد؟ علت تعجیل او چیست؟
به نظر می رسد اقای قربان بیک بردی محمداف اولا تجربه سلف خود یعنی صفرمراد نیازاف را پیش رو داشت که اجل به کسی مهلت نمی دهد  ثانیا تحولاتی که پس از دی ماه سال ۱۳۹۹ در قرقیزستان شاهد بود که منجر به تغییر ریس جمهور شد و حتی نظام جمهوری پارلمانی را به جمهوری ریاستی تغییر داد و نیز تحولات مهم سال بعد از ان در  قزاقستان جزیره ثبات آسیای مرکزی در دی ماه ۱۴۰۰ علامت های روشنی برای اقای بردی محمداف بود که نسیم تغییرات اینبار در منطقه اسیای مرکزی پس از سه دهه  وزیدن گرفته است و اگر خود تغییرات را شروع نکند، تغییر اجباری پیش خواهد امد. بنابراین آقای محمداف از مدل های مختلف مرسوم در انتقال قدرت در جمهوری های برجای مانده از فروپاشی شوروی، کم هزینه ترین و مطمئن ترین مدل را برگزید و قرار است از ۲۱ اسفند به اجرا گذاشته شود .
این مدل از یکسو جمهوری است زیرا اتکاء به انتخاب از سوی حزب حاکم  و مردم دارد. از سوی دیگری سلطنتی است زیرا معمولا با وجود محدودیت هفت ساله مرتب تکرار می شود تا پایان عمر و یا کناره گیری داوطلبانه به نفع فرزند. در نظام به شدت اقتدارگرایی حاکم بر ترکمنستان و با توجه به اتکاء این نظام بر قبایل و ایلات چهارگانه ترکمنی اینگونه جانشینی پسر بجای پدر نه تنها ناپسند نیست بلکه امری کاملا طبیعی و روشی شناخته شده در بین ریش سفیدان با نفوذ در قبایل و ایلات ترکمنی است.
نويسنده:‌حسن بهشتي پور