اردوغان، باغچه‌لی و بازی مخاطره‌آمیز نقشه!

برگزاری هشتمین جلسه سران کشورهای ترک در ترکیه حاوی پیام روشنی برای کشورهای همسایه ترکیه و دیگر کشورهایی بود که گروهی از مردمشان به یکی از زبان‌های ترکی سخن می‌گویند. تشکیل چنین شورایی و برگزاری هشتمین دور نشست‌های سران کشورهای عضو در استانبول ترکیه در زمانی که سیاست‌های توسعه‌طلبانه ترکیه در منطقه به‌ویژه در قفقاز، سوریه، قطر، لیبی و دیگر کشورهای منطقه وارد فاز تازه‌ای شده، حاوی پیام هشدار دهنده‌ای به کشورهای منطقه است که این کشور بیش از گذشته پان‌ترکیسم را در سیاست‌گذاری‌های خارجی خود به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های امنیتی و هجومی مورد توجه قرار داده است. پس از برگزاری هشتیمن دور از نشست سران کشورهای شورای ترک در استانبول، دولت باغچه‌لی رهبر حزب حرکت ملی ترکیه (MHP)‏ یعنی حزب متحد حزب حاکم ترکیه، حزب عدالت و توسعه ترکیه در اقدامی وهن‌انگیز و با عنوان تشکر از رجب طیب اردوغان بابت برگزاری هشتمین دور از نشست‌های سران، نقشه‌ای خیالی و الحاق‌گرایانه را به رئیس‌جمهوری رجب طیب اردوغان هدیه داد. انتشار عکس‌هایی از نقشه درحالی‌که رجب طیب اردوغان و دولت باغچه‌لی رو به دوربین قرار گرفته‌اند، یادآور اتحاد رویکرد نوعثمانی‌گری و افراطی‌گری ترکی در ترکیه امروز است. در این نقشه خیالی از جهان ترک از دریای آدریاتیک در اروپا و روسیه تا چین و سیبری و قسمت‌هایی از شمال و شرق، غرب و مرکز ایران، شمال عراق، اقلیم کردستان، شمال و شرق سوریه را به‌عنوان دنیای ترک رنگ‌آمیزی کرده است. حزب MHP در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که باغچه‌لی این نقشه را شخصا طراحی و رنگ‌آمیزی کرده و تأکید کرده «باغچه‌لی نقشه جهان ترک را که برای مدت‌ها بر روی آن کار کرده است و به‌طور ویژه طراحی و ترسیم کرده، به‌عنوان پرچمی که باید از نسلی به نسل دیگر دست‌به‌دست شود، به وجدان ترکی و به خرد بالای ملت ترکیه سپرد». این اتفاق بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های کشور‌های منطقه از‌جمله یونان، روسیه و ایران داشت. رویکرد الحاق‌گرایانه و دخالت‌آمیز رهبران ترکیه درباره تمامیت ارضی کشورهای منطقه در سال‌های گذشته موجب بروز تنش‌ها و چالش‌هایی شده است. حضور نظامی ترکیه در شمال عراق، در سوریه، در قفقاز و حتی در لیبی از جمله نمونه‌های این سیاست جدید ترکیه به شمار می‌رود. برخی ناظران نشان داده‌اند پس از ایالات متحده آمریکا کشور ترکیه بیش از هر کشور دیگری در گوشه‌ و‌ کنار دنیا نیروی نظامی مستقر کرده است. این در حالی است که اقتصاد ترکیه در ماه‌های گذشته با رکود، تورم و کاهش شدید ارزش پول ملی خود دست‌به‌گریبان بوده است.
1- با وجود اقدام اخیر اردوغان-باغچه‌لی در نمایش نقشه‌ای بلندپروازانه و نافی تمامیت ارضی ایران متأسفانه از سوی نهادهای رسمی کشوری و دستگاه سیاست خارجی واکنش جدی و اعتراضی درخور ‌ به این اتفاق روی نداد.
 تمرکز دستگاه سیاست خارجی بر مدیریت تنش‌ها و مسائل با دولت آمریکا موجب شده تا در دهه گذشته بیش از هر زمان دیگری توجه به تحولات منطقه‌ای کمرنگ شود. گویی تمام انرژی و توان وزارت خارجه متوجه چالش سیاست خارجی کشور یعنی مدیریت مسائل با آمریکا و تحریم‌ها و اثرات آن است؛ بدون ‌آنکه در آن حوزه شاهد ابتکار‌ عمل و راهبرد تازه‌ای باشیم. این در حالی است که برخلاف بی‌انگیزگی دستگاه سیاست خارجی و فقدان عزم جدی برای واکنش در برابر چنین اقدامات گستاخانه ترکیه، افکار عمومی و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های کشور واکنش گسترده‌ای به این اقدام ضدایرانی دولتمردان ترکیه در پیش گرفتند. استمرار این‌گونه اقدامات و برخی اتفاقات مشابه از‌ جمله تولیدات ضد‌ایرانی در رسانه‌های ترکیه بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه بیشتر و واکنش جدی وزارت خارجه است. بی‌تفاوتی در قبال این وضعیت نافی امنیت و وحدت ملی و مشوق دولتمردان ترکیه برای ادامه چنین رویکردهایی است. سال‌های گذشته دولت ترکیه با درخواست ثبت اسناد رسمی از داوطلبان ایرانی برای ادامه‌ تحصیل در ترکیه به‌عنوان «ترک» عملا رویکردی مشکوک در قبال ایران در پیش گرفته بود. همچنین حضور ارتش این کشور همراه با ارتش دولت بادکوبه در دریای مازندران با هدف برگزاری رزمایش نیز حاوی پیام مشابهی به ایران بود. پیشنهاد می‌شود مسئولان مربوطه در دستگاه سیاست خارجی با رایزنی و فعالیت دیپلماتیک با کشورهایی مانند روسیه، عراق، سوریه، یونان، قبرس، چین و دیگر کشورهایی که در نقشه مورد نظر و در ایدئولوژی پان‌ترکیسمی مورد توجه جریان‌های افراطی در ترکیه هستند، نسبت به این طرح و اقدام مخرب اخیر ترکیه اعتراض مشترک دیپلماتیک انجام شود.
‌2- اگر قرار بر طرح دعاوی تاریخی باشد، بر عالم‌ و ‌آدم روشن است که سده‌های متوالی پیش از حضور سلاجقه در ترکیه و نیز پس از حضور سلاجقه در ترکیه، جهان ایرانی تا مرزهای بیزانس و رم شرقی چه نفوذی داشت. بقایای بی‌شمار ابنیه، کاخ‌ها، قلعه‌ها و دیگر مستندات، کتیبه‌ها، اشیای باستان‌شناسی و تاریخی و نیز هزاران سند فارسی در مراکز سندی ترکیه امروز خود چنان گویا‌ست که نیازی به ارائه ادله بیشتر نیست. تا جایی که اگر قرار بر برگزاری آزمونی میان صد محقق اهل ترکیه و ایران با موضوع درک اسناد تاریخی در ترکیه در هزاره گذشته باشد، بی‌گمان نمره محققان ایرانی چند‌برابر محققان آن کشور در بازخوانی و درک معنای اسناد تاریخی در ترکیه خواهد بود! همچنین حضور مردمانی با زبان‌های ایرانی‌ یا تحت ‌تأثیر آیین‌های ایرانی در آناتولی نیز مزید بر علت است که نشان داده شود در دنیای جدید ورود مؤلفه‌های قومی و زبانی در توسعه‌طلبی‌های سیاسی می‌تواند یادآور چه مخاطراتی باشد. بی‌گمان دستگاه‌های عریض‌و‌طویل سیاسی و مطالعاتی در ترکیه در محاسبات خود متوجه هستند ورود در معادلات زبانی، قومی و مذهبی در سیاست خارجی می‌تواند به فعال‌شدن شکاف‌هایی همچون موضوعات کردی و علوی‌های ترکیه منجر شود که روی هم شمار جمعیتی آنها میلیون‌ها نفر است؛ آن‌هم ترکیه‌ای که در درون‌ و در بیرون کشور در اقلیم کردستان عراق و قندیل و نیز در سوریه سخت گرفتار چالش در حوزه کُردی است. آیا در چنین شرایطی دولتمردان ترکیه، مقامات ایرانی را به سیاست مقابله‌به‌مثل و تولید نقشه‌هایی از جهان ایرانی تشویق می‌کنند؟ استمرار چنین اقدامات و پای‌فشردن بر روش‌های افراطی قومی و زبانی یادآور این مثل زیبا از مولانای رومی است که از‌قضا سرکنگبین صفرا فزود!
3- در سال 1316 بنیان مستحکمی از توسعه روابط ایران و ترکیه بر اساس حسن هم‌جواری نهاده شد. پیمان سعدآباد در هشت دهه نمادی عقلایی از توسعه روابط دو کشور بر مبنای احترام متقابل و پرهیز از دخالت‌های نابجا بر پایه‌های قومی و ز‌بانی و مانند آن را بنیان‌ گذاشت. آیا وقت آن نرسیده که با درس‌گرفتن از فراز‌ و‌ فرودهای گذشته در روابط دو کشور و تجارب تلخ ‌و‌ شیرین گذشته راه برای توسعه مناسبات دو کشور بر مبنای حسن هم‌جواری از نو بازسازی شود؟

_{روزنامه شرق، شماره 4149 -۱۴۰۰ يکشنبه ۳۰ آبان}