احوالات دایر به قفقازیه - حامد کاظم زاده

از مهم‌ترین منابعی که می‌تواند در دسترس پژوهشگران حوزه قفقاز قرار بگیرد و بخشی از خلأ پژوهشی دربارۀ قفقاز را جبران نماید، نسخ و اسنادی است که طیّ قرون متمادی به ویژه قرن نوزدهم در منطقه قفقاز به زبان فارسی نگاشته شده است ولی تاکنون در اختیار پژوهشگران و محققین نبوده و به نشر و چاپ نرسیده است. از ویژگی‌های این منابع می‌توان به عدم حُب و بغض سیاسی و قومی که امروزه در منطقه وجود دارد و همچنین دسته اوّل بودن منابع این چنینی اشاره کرد. از جملۀ این آثار می‌توان به متن احوالات دایر به قفقازیه اشاره نمود که در سال ۱۳۸۶ به صورت اتّفاقی در فهرست کتابخانۀ آیت الله مرعشی قم مشاهد شد. این نسخه با شماره ۷۵۸۷ و مشخصات ۷۶پ ـ ۹۱پ در یک مجموعۀ چهار نسخه‌ای، صحافی شده و همچنین در فهرست کتاب‌های فارسی منزوی با عنوان «قم. اشكوري ۱۹/۴۰۱» ثبت شده است.
احوالات دایر به قفقازیه از آثار خطی منحصر به فردی‌ست که شامل گزارشی از ظرفیت‌های اقتصادی منطقه قفقاز و همچنین در برگیرنده آمار بسیار جالب از این ظرفیت‌ها در قرن نوزدهم است. این اثر بدیع که بر اساس نظر مصحح در منطقه قفقاز با تمرکز بر گرجستان نگارش یافته و بیشتر شبیه گزارش‌های مأمورین سیاسی ـ اقتصادی می‌باشد که نه دارای نام نویسنده و نه زمان نگارش است. 

متن در ضمیمه موجود می باشد