جمهوری بلاروس از جمله کشورهای استقلال یافته از مجموعه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی می باشد که در اروپای شرقی و همسایگی جمهوری فدراسیون روسیه واقع گردیده است.بلاروس با داشتن سیستم جمهوری ریاستی به رهبری طولانی مدت الکساندر لوکاشنکو از سال 1994 تا به امروز به عنوان آخرین دولت اقتدارگرای شبه سلطنتی در قاره سبز شناخته گردیده است.جنجال های سیاسی مربوط به عدم رعایت اصول انتخابات قانون اساسی در این کشور در سال 1997 و عدم رعایت موازین قانونی و دموکراتیک تا برقراری یک الیگارشی فاسد در سطوح بالای قدرت اجرایی این جمهوری اروپای شرقی از جمله موارد مربوط به نقض دموکراسی و عدم تحقق یک حاکمیت دمکراتیک مشابه کشورهای اروپایی در بلاروس می باشد.
حضور بیست وشش ساله ی الکساندر لوکاشنکو از کارگزاران پیشین جمهوری بلاروس در دوران حاکمیت کمونیسم شوروی، پس از استقلال این کشور از شوروی و تشکیل جامعه ی کشورهای مستقل مشترک المنافع در اواخر سال 1991 با تداوم نوعی سیستم اقتدارگرای متمرکز دولتی بجا مانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی همراه بوده است. نظام اقتصادی بسته و دولتی ، و تخصیص تام قدرت سیاسی و بوروکراتیک در اختیار شخص رئیس جمهوری و دولت این کشور از میراث حاکمیت شوروی بر جمهوری بلاروس بوده است.لذا با توجه به ویژگی های مذکوردولت حاکم بر بلاروس و رهبری بلامنازع لوکاشنکو در این کشور همراه سابقه ی سرکوب مطالبات دموکراتیک در این این کشورباید اذعان داشت که هیئت حاکمه ی بلاروس نیز همچون سایر نظام های دیکتاتوری ازمواجهه با اعتراضات و جنبش های دموکراسی خواهانه نیز بدور نبوده است.
ویژگی های مشترک نظام های سیاسی کشورهای پساشوروی و تجربه ی انقلاب ها و خیزش های گوناگون مردمی در این ممالک، بیانگر این مطلب بوده است که رخدادهای سیاسی در هریک از جمهوری های مذکور،قابلیت و خاصیت تسری به سایر کشورهای مستقل مشترک المنافع را نیز خواهد داشت.بروز انقلاب های رنگی در جمهوری های قرقیزستان و گرجستان و همچنین تحولات سیاسی اوایل قرن بیست و یکم در اوکراین همراه با تنش های درون سیستمی قدرت سیاسی در جمهوری فدراسیون روسیه در اوایل دوران گذارسیاسی و اقتصادی پس از فروپاشی اتحاد شوروی در این کشور از جمله مصادیق موجود در اثبات ادعای مذکور می باشد.در این مقاله تمرکز اصلی بر موضوع امکان سرایت پذیری تحولات اخیر جهموری بلاروس به سایر کشورهای واقع در اوراسیای مرکزی در پی اعلام نتایج انتخابات ریاست جممهوری در این کشور وشکل گیری اعتراضات به نتایج انتخابات مذکور از سوی مخالفان دولت مینسک و بخش اعظمی از رای دهندگان به انتخاب مجدد الکساندر لوکاشنکو در پست ریاست جمهوری بلاروس بوده است.روش تحلیل به کار گرفته شده در نوشتار حاضر قیاسی و توصیف داده های تطبیقی می باشد.
پیشینه اعتراضات در جمهوری های سابق اتحاد شوروی پس از استقلال و خاصیت همه گیری جنبش ها:
با نگاهی گذرا به تحولات سیاسی جمهوری های حوزه CIS در می یابیم که عواملی همچون عدم گذار موفق و دموکراتیک به دولت ملت های مستقل جدید و وجود میراث بوروکراسی و دیوانسالاری برجای مانده از دوران شوروی همراه با نبود فرهنگ دموکراتیک در سطوح رهبران و فقدان جامعه مدنی در این کشورها از جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز تا اروپای شرقی و روسیه از جمله عواملی بوده است که موجب خیزش جنبش های اعتراضی بر ضد دولتهای حاکم بر این کشورها گردیده است.انقلاب رنگی سال 2005 علیه دولت عسگر آقایف در قرقیزستان که در آغاز دوران استقلال ،به عنوان جزیره ی مردم سالاری در آسیای مرکزی از آن یاد می گردید و همچنین انقلاب گل سرخ در گرجستان علیه نتایج انتخابات ریاست جمهوری و انقلاب رنگی اوکراین علیه دولت یانووکویچ نامزد روس گرای انتخابات ریاست جمهوری توسط مخالفان وی به رهبری الکساندر یووشچنکو و همچنین تحولات سال 2011 در این کشور که منتج به جدایی شبه جزیره کریمه از اوکراین و الحاق آن به خاک روسیه گردیده است از جمله تحولات سیاسی در چارچوب اعتراضات ضد دولتی علیه دولت حاکم بر کشورهای استقلال یافته از مجموعه اتحاد شوروی بوده است.
همچنین در کنار موارد یاد شده می توان جنبش های اعتراضی ناکام به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 2003 و انتخابات پارلمانی سال 2005 در جمهوری آذربایجان را از دیگر حوادث و رخدادهای سیاسی با خصلت اعتراضات مردمی در جمهوری های پساشوروی را مورد اشاره قرار داد.
نکته حائز اهمیت درباره تحولات سیاسی مذکور در کشورهای پیشین شوروی و جمهوری های خارج نزدیک فدراسیون روسیه ، شکل گیری سلسله وار اعتراضات و تظاهرات خیابانی در بازه های زمانی نزدیک بهم در کشورهای اوراسیایی بوده است.از این رو، ظهور انقلاب های رنگی در گرجستان، اوکراین و قرقیزستان و اعتراضات ضد دولتی در جمهوری آذربایجان در دهه ی نخست قرن بیست و یکم ،حکایت از وجود ویژگی های مشابه در سطح کارگزاری و دولتی و نوع نظامهای سیاسی این کشورها و بروز نتایج یکسان و بازخوردهای اجتماعی مشابه نسبت به عملکرد حاکمیت ها در جمهوری های پساشوروی داشته است.لذا ویژگی همه گیری و تسری این قبیل رخدادهای سیاسی و اعتراضات ضد دولتی در جمهوری های ارواسیای مرکزی موجب نگرانی رهبران حاکم و حکومت های شبه دیکتاتوری جمهوری های استقلال یافته از مجموعه ی اتحاد جماهیر شوروی گردد.
احزاب و شخصیت های اپوزیسیون بلاروس:
بطور کلی باید از چند شخصیت برجسته ی مخالف دولت الکساندر لوکاشنکو و همچنین نتایج اخیر انتخابات ریاست جمهوری این کشور نام برد:
سوتلانا تیخانوفسکایا نامزد رقیب و چهره اصلی اپوزیسیون دولت بلاروس که یک زن خانه دار می باشد که در مشاغلی همچون آموزگار مدارس و مترجمی برای نشریات گوناگون ادبی و سیاسی سابقه فعالیت داشته است .تیخونفسکایا متولد سال 1982 در شهر میکاشویجی واقع در جنوب غربی جمهوری بلاروس می باشد.خانم تیخانوفسکایا همسر سرگئی تیخانوفسکی و دانش آموخته ی زبان های خارجی بوده است و در انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 در بلاروس به عنوان نامزد مستقل وارد کارزار انتخاباتی جمهوری روسیه سفید گردید.وی پس از اعلام نتایج انتخابات و تثبیت مجدد لوکاشنکو در پست ریاست جمهوری روسیه سفید به جمع معترضان و مخالفان نتایج انتخابات مذکور پیوست و چندین بار به عنوان یکی از رهبران معترض و اپوزیسیون دولت الکساندر لوکاشنکو مبادرت به حضور میدانی در صحنه اعتراضات دولتی در مینسک و سخنرانی در جمع هواداران خود و معترضین لوکاشنکو نموده است.
ماریا کولسنیکووا متولد 24 آوریل 1982 در مینسک و فارغ التحصیل رشته ی موسیقی از دانشگاه دولتی اشتوتگارت از دیگر چهره های مخالف دولت بلاروس و معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 در این کشور می باشد.کولسنیکووا مدیر ستاد انتخاباتی ویکتار باباریکا رقیب اصلی و سلب اعتبار شده ی لوکاشنکو در انتخابات ریاست جمهوری سال جاری بوده است که فرد مذکور(باباریکا) در ماه ژوئن به دلایل امنیتی از سوی مقامات دولت بلاروس بازدداشت گردیده است.
خانم کولسنیکووا سابقه ی فعالیت های سیاسی و هنری قابل توجهی در جمهوری روسیه سفید بوده است و پس از پیروزی مجدد الکساندر لوکاشنکو و ادعای صورت گرفتن تقلب در نتایج انتخابات ریاست جمهوری این کشور به دعوت سوتلانا تیخانوفسکایا دیگر چهره شاخص اپوزیسیون دولت بلاروس به شورای هفت نفره متشکل از رهبران مخالف لوکاشنکو پیوست و همچنین بطور مستقل حزب سیاسی Razam را تاسیس و رهبری آن را به عهده گرفته است.
ماریا کولسنیکووا در هشتم سپتامبر سال جاری در گذرگاه مرزی الکساندروفکا واقع در مرز میان جمهوری بلاروس و اوکراین بازدداشت گردیده است و تاکنون نسبت به وضعیت وی اطلاعی در دست نمی باشد.در پی ربوده شدن ماریا کولسنیکووا،دولت های اروپایی آلمان،لیتوانی،انگلیس،لهستان و دولت ایالات متحده آمریکا به همراه کمیسیون اتحادیه اروپا ضمن محکوم نمودن اقدام به دستگیری و ربودن وی توسط مقامات امنیتی دولت الکساندر لوکاشنکو ،خواستار مشخص شدن هرچه سریعتر وضعیت وی و مبادرت به آزادی وی از دولت جمهوری روسیه سفید نموده اند.
در کنار دو چهره شاخص نامبرده اپوزیسیون دولت بلاروس،همچنین باید به اشخاصی همچون ماکسیم زناک که وی نیز بازدداشت گردیده و از وضعیت وی تاکنون گزارشی توسط مقامات پلیس بلاروس ارائه نگردیده است ؛باید اشاره نمود.
نتیجه گیری
اقتصاد بیمار و عدم توفیق اصلاحات وعده داده شده در حوزه های گوناگون سیاسی،اقتصادی و اجتماعی از سوی رهبران این کشورها و گذار ناقض و نامطلوب به دولت ملت های مستقل پس از فروپاشی اتحاد شوروی در کنار وابستگی شدید اقتصادی و چه بسا امنیتی و نظامی به روسیه (نمونه ی جنگ داخلی تاجیکستان و حضور لشکر 201 روسیه در مرزهای این کشور)،همراه با دخالت های دولت های غربی و عدم رشد فرهنگ دموکراتیک در سطوح خرد و کلان اجتماعی از جمله چالش ها و موانع گذار به حاکمیت های مستقل مردمی و پاسخگویی مورد قبول به مطالبات اجتماعی توسط دولت های مستقل مشترک المنافع بوده است.
اعتراضات مربوط به انجام گرفتن تقلب در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 در بلاروس از سوی دیگر کاندیدای انتخابات مذکور یعنی سوتلانا تیخانوفسکایا ،همراه با دستگیری صدها تن از معترضین و کشته شدن دو نفر در جریان تظاهرات خیابانی گسترده در مینسک پایتخت جمهوری بلاروس، توانسته است پیام های جدی را نسبت به تسری جنبش های دموکراسی خواهانه جهت ایجاد تغییرات بنیادین در سایر کشورهای مستقل مشترک المنافع به رهبران این کشورها منتقل سازد.
**نویسنده :جواد پسندیده کارشناس و تحلیلگر مسائل اوراسیا
منابع:
کتاب ها:
1.کولایی،الهه،افسانه انقلاب های رنگی،تهران:نشر میزان،چاپ دوم،پاییز 1391
2.کولایی،الهه،سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی،تهران:انتشارات سمت،1396
خبرگزاری های داخلی:
1. http//www.isna.com، یک سیاستمدار دیگر اپوزیسیون بلاروس بازداشت شد ،چهارشنبه 19 شهریور1399،کد خبر99061914643
خبرگزاری های بین المللی:
1.http//www.time.com, What is Behind the Uprising Against President Lukashenko, BY : Madeline Roache , August 18, 2020 PM
2.http//www.politico.eu, Belarus opposition leader: Dozens disappeared after protests , BY : Jacopo Barigazzi, David M.Herszenhorn, 9/1/20 4:30 AM CET / Updated 9/1/20, 9:15 PM CET
https://ccsi.ir//vdcjx8e8.uqethzsffu.html
ccsi.ir/vdcjx8e8.uqethzsffu.html