مثلث باکو - تهران - مسکو: نمونه ای از همکاری موفق

هشتم اوت سال گذشته (2016) رؤسای جمهور سه کشور همسایه و دوست – ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان – در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، یک طرح جدید ژئوپلیتیکی را راه اندازی کردند و پایۀ یک فرمت همکاری منطقه ای جدید را فراهم نمودند. همانطور که در آن زمان ذکر شد، این یک رویداد تاریخی بود که به معنای باز کردن یک صفحه جدید در همکاری سه کشور است. هم اکنون (1 نوامبر 2017) نشست دوم رؤسای جمهور آذربایجان، ایران و روسیه در تهران برگزار می شود. این خود نشانگر آن است که فرمت مذکور گامی تاکتیکی نبوده است و سران هر سه کشور برای ادامه و توسعه این فرمت که از اهمیت بین المللی و پتانسیل بزرگ برخوردار است، دارای ارادۀ سیاسی هستند.

در سال های اخیر جمهوری آذربایجان در سیاست خارجی خود همراه با روابط دوجانبه به فرمت های همکاری های سه جانبه نیز اهمیت خاصی قائل میشود. به عنوان مثال، می توان مثلث های آذربایجان-ایران-ترکیه، آذربایجان-گرجستان-ترکیه را ذکر نمود. در این روند مثلث آذربایجان-ایران-روسیه یکی از موفق ترین و مهمترین آنهاست. همانطور که روسای جمهور روسیه و ایران در نشست باکو تأکید کردند، این طرح توسط رئیس جمهوری آذربایجان آغاز شد. جمهوری آذربایجان یک نوع حلقۀ اتصال بین ایران و روسیه می باشد.

البته، ظهور چنین قالب همکاری مهم از روابط دوجانبۀ دارای سطح بالا بین کشورهای مذکور سرچشمه گرفته است. تصادفی نیست که دیدارهای دوجانبه رؤسای جمهور در چارچوب نشست باکو برگزار شد و یقینا در تهران نیز چنین خواهد بود. واضح است که در سال های اخیر روابط آذربایجان با روسیه و ایران به طور پیوسته توسعه یافته است. ما شاهد رشد سریع روابط ایران با روسیه نیز هستیم، به خصوص در دوران پسابرجام توسعۀ بی سابقۀ روابط آذربایجان و ایران رخ داده است. طی دو سال

اخیر حجم مبادلات تجاری دو کشور تقریبا دو برابر شده است. ایران، روسیه و آذربایجان همچنین به طور موثر در سازمان های بین المللی همکاری می کنند. سه کشور نیز در سازمان ملل متحد و سایر سازمان های بین المللی از یکدیگر حمایت می کنند. آذربایجان با تحریم های بین المللی علیه ایران و روسیه مخالف بوده است و موضع خود را در این مورد علنا اعلام کرده است. تمام این عوامل منجر به پیدایش سطح جدیدی از همکاری شده است.

محور اصلی این همکاری سه جانبه ایجاد دالان بین المللی حمل و نقل شمال-جنوب است. این کریدور یک پروژه فراملی استراتژیک است که منافع اقتصادی و امنیت هر سه کشور را تضمین می کند. دالان حمل و نقل شمال-جنوب با طول 7200 کیلومتر که رقیب کانال سوئز محسوب میشود، ایران را به روسیه و شمال اروپا وصل خواهد کرد. در عین حال، در نتیجه تحقق آن آذربایجان و روسیه قادر به دسترسی به خلیج فارس و آبهای آزاد خواهند بود.

تلاش های زیادی برای ایجاد کریدور شمال-جنوب طی دوره گذشته انجام گرفته است. گام های جدی برای اتصال راه آهن آذربایجان و ایران برداشته شده است. از ایستگاه آستارای جمهوری آذربایجان تا به مرز ایران راه آهن 8.3 کیلومتری احداث شده و بالای رودخانۀ آستارا پل 82.5 متری به بهره برداری رسیده است. به زودی خط ریلی آستارا (جمهوری آذربایجان)-آستارا (ایران) راه اندازی خواهد شد. انتظار می رود که ساخت خط راه آهن قزوین- رشت در ایران در آیندۀ نزدیک تکمیل شود. برای احداث خط رشت-آستارا نیز تلاشهایی به خرج داده شده است، از جمله توافق برای اعتبار 500 میلیون دلاری از طرف جمهوری آذربایجان به دست آمده است مطمئنا بحث و تصمیم گیری در مورد تسریع کار در این زمینه در نشست تهران انجام خواهد شد. لازم به ذکر است که همراه با کریدور شمال-جنوب چندین پروژه مهم حمل و نقل به تازگی در منطقه اجرا شده است. خط آهن باکو-تفلیس-كارس در 30 اكتبر افتتاح شد. قبلا راه آهن قزاقستان-ترکمنستان-ایران راه اندازی شده بود. این پروژه ها چشم انداز منطقه را بطور قابل ملاحظه ای تغییر می دهند، علاوه بر مزایای اقتصادی بزرگ، راه را برای فرآیندهای همگرایی جدی هموار می کنند. بدین ترتیب جمهوری آذربایجان و ایران به هاب های حمل و نقل با اهمیت بین المللی در منطقه تبدیل می شوند. از این نظر فرصت های جدیدی برای همکاری بین دو کشور در جهت جنوب-غرب نیز به وجود آمده است.
البته،

همکاری سه جانبه جمهوری آذربایجان-ایران-روسیه محدود به مسائل حمل و نقل و ترانزیت نیست. رشته های اصلی همکاری وسیع بین سه کشور در بیانیۀ پایانی امضا شده توسط طرف ها در باکو منعکس شده است. این رشته ها را می توان در دو بلوک اصلی: اقتصادی- تجاری و سیاسی-امنیتی خلاصه کرد.

در رشتۀ اقتصادی- تجاری طرف ها بر اساس برابری و منافع متقابل بر ترویج همکاری های همه جانبه تاکید کرده اند که موضوعات ذیل را در بر می گیرد:
- توسعه کریدورهای انرژی به منظور تأمین رشد اقتصادی منطقه و امنیت انرژی بین‌المللی؛
- اتصال شبکه برق ایران، آذربایجان و روسیه به منظور تبادل انرژی الکتریکی؛
- پیشرفت بازارهای منطقه‌ای و جهانی گاز طبیعی و همکاری در حوزۀ استخراج، حمل و نقل و تحویل گاز؛
- حفاظت متقابل از سرمایه گذاری و تشویق آن؛
- همکاری های بانکی؛
- جذب فناوری های جدید؛
- تلاش های مشترک در زمینه حفظ محیط زیست؛
- توسعۀ روابط فرهنگی و گردشگری.

در حوزۀ سیاسی-امنیتی طرف ها اراده خود را برای مبارزه با چالش ها و تهدیدهایی که ثبات و امنیت منطقه با آنها مواجه می شود، اعلام کرده اند. قبل از همه مبارزه با:
- تروریسم در همه اشکال و مظاهر آن؛
- افراط گرایی دینی و جریان های تکفیری؛
- جرایم سازمان یافته فراملی؛
- قاچاق اسلحه و مواد مخدر؛
- جنایات در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات.

آن که در این حوزه برای جمهوری آذربایجان اهمیت خاصی دارد، موضع روشن طرف ها نسبت به مناقشات منطقه ای می باشد. این موضع عبارت است از اذعان مانع عمده بودن مناقشه های حل نشده برای همکاری های منطقه ای و تاکید بر حل و فصل صلح آمیز آنها بر اساس قوانین بین المللی. بنابراین جامعه آذربایجان انتظار دارد که اعضای مثلث در راستای حل و فصل مناقشۀ جمهوری آذربایجان-ارمنستان، ناگورنو قره باغ بر اساس اصل تمامیت ارضی اقدامات عملی انجام دهند. چنانکه پس از برگزاری همه پرسی استقلال درکردستان عراق قدرت های منطقه ای، از جمله جمهوری اسلامی ایران،

بطور واضح و قاطع از تمامیت ارضی عراق حمایت کردند. با توجه به این که ایران و روسیه روابط خوبی با ارمنستان دارند، این انتظار را نمی توان بی پایه دانست.

مسئله دیگر مربوط به وضعیت حقوقی دریای خزر است. در جریان آخرین سفر رسمی رئیس جمهوری آذربایجان به ایران، گزارش شده است که در این مسئله مواضع آذربایجان و ایران در حال نزدیک شدن است. توافق خاصی بین روسیه و جمهوری آذربایجان در این مورد نیز وجود دارد. می توان امیدوار بود که مذاکرات در تهران به پیشرفت در این موضوع کمک کند و در نتیجه، همانطور که در بیانیه باکو تأکید شده است، تصویب کنوانسیون درباره وضعیت حقوقی دریای خزر صورت گیرد. در این حال خزر به دریای صلح، دوستی و امنیت تبدیل خواهد شد و همکاری گسترده تر میان کشورهای حوزۀ خزر امکان پذیر خواهد بود.

در ظرف بیش از یک سال که پس از نشست سران جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه گذشته است، برخی تحولات و تغییرات در سیاست های بین المللی و منطقه ای صورت گرفته است. روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در ایالات متحده آمریکا و اعمال سیاست متفاوت از طرف او نسبت به ایران، از جمله تصویب تحریم های جدید علیه ایران و روسیه، رویدادهای مهم در خاورمیانه، از جمله تضعیف گروه تروریستی داعش، همکاری موثر ایران و روسیه در سوریه، تغییرات مثبت در روابط روسیه و ایران با ترکیه، به عنوان یک قدرت مهم در منطقه، و غیره نشان می دهد که موضوعات کافی برای مذاکرات سران دولت ها در تهران وجود دارد.

ولی یک چیز حالا هم مشخص است: روندهایی که در منطقه و در عرصه بین المللی پس از نشست باکو صورت گرفته است، نشان داده است که مثلث جمهوری آذربایجان-ایران-روسیه یک مدل همکاری ضروری و موثر، یک گام موفقیت آمیز ژئوپلیتیکی بوده است. در عین حال، اهمیت تداوم و توسعه آن مشخص شده است، چرا که هدف اصلی این فرمت تضمین صلح، ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی در منطقه است.

* دکتر مسیح‌آقا محمدی، کارمند ارشد مرکز پژوهش های استراتژیک وابسته به نهاد ریاست جمهوری آذربایجان
منبع: ایراس https://ccsi.ir//vdcbfzb8.rhbzapiuur.html