همکاری ایران و روسیه در نظام سیاسی داخلی و خارجی از نظر حقوقی

چندی پیش و پس از اعلام روس ها مبنی بر استفاده از پایگاه شکاری شهید نوژه همدان برای بمباران مواضع تروریست ها در سوریه، بحث های زیادی مطرح شد. این برای اولین بود که جنگ جهانی دوم یک قدرت خارجی اجازه استفاده از پایگاه های نظامی ایران را دریافت می کرد. در این میان عده ای بر این باورند که این عملیات و استفاده از پایگاه هوایی ایران، به نوعی نقض قانون اساسی در داخل و نقض برجام در سیاست خارجی ایران  بوده است. عده دیگری هم معتقدند این عملیات که با هماهنگی مقامات ایرانی انجام شده بود، به هیچ وجه مخالف قانون اساسی و برجام  نبوده است.مقاله حاضر با بررسی کلیه موارد سعی در بررسی این همکاری نظامی  ایران و روسیه و عمل به قانون اساسی و مفاد برجام می‌پردازیم..
برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم یک کشور خارجی از خاک ایران برای حمله به یک کشور دیگر استفاده کرد. جنگنده‌های روسی بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی و ، تاکنون در چند نوبت از پایگاه همدان مواضع داعش و جبهه النصره را بمباران کرده‌اند. این  عملیات از نظر سیاست خارجی تنها فقط بخشی از تفاهم‌نامه نظامی ایران و روسیه پس از برجام است. بخش دیگر این تفاهم‌نامه به روسیه این اجازه را می‌دهد که از آسمان ایران و عراق برای پرتاب موشک به سوریه استفاده کند. اساس تفاهم‌نامه نظامی بین چهار کشور ایران، روسیه، سوریه و عراق پایگاه هوایی نوژه برای سوخت‌گیری در اختیار روسیه قرار گرفته است. این تفاهم‌نامه نظامی را شورای عالی امنیت ملی که زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند تأیید کرده است..همکاری نظامی ایران و روسیه بعد از برجام شتاب گرفت. در ژانویه سال جاری در تهران بین ایران و روسیه معاهده‌ای نظامی به امضای دو طرف رسید که بر اساس آن، دو کشور همکاری نظامی خود برای مبارزه با «تروریسم» و آموزش نیروهای نظامی را گسترش می‌دهند. سرگئی شوجو و حسین دهقان، وزاری دفاع روسیه و ایران اسفند ۹۴ این تفاهم‌نامه را در تهران در حضور مقامات بلندپایه نظامی امضاء کردند.اکنون معلوم شده که در چارچوب این تفاهم‌نامه و به بهانه مبارزه با «تروریسم» نه تنها روسیه به خاک ایران دسترسی پیدا کرده، بلکه از آسمان ایران هم برای دست‌یابی به اهداف نظامی‌اش بهره‌مند شده است.علاوه بر موارد ذکر شده، مبارزه قانونی با تروریسم در سطح بین المللی نیز مطرح است، هم ایران و هم روسیه عضو کنوانسیون های مختلف ضد تروریستی هستند. براساس مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کشورها موظفند تمهیدات و همکاری های لازم را برای مقابله، مهار و کنترل تروریسم به عمل آورند. همکاری های بین ایران و روسیه بر این مبنای حقوقی بین المللی امری پذیرفته شده و بلکه تاکید و توصیه شده از طرف نهادهای بین المللی است. تا کنون 15 کنوانسیون بین المللی در همین زمینه به امضا رسیده است و تمامی کشورها ملزم به رعایت مفاد آن هستنند.
جمهوری اسلامی ایران در این زمینه همکاری کرده و در عملیات سال 2001 علیه طالبان در افغانستان از طریق در اختیار گذاشتن اطلاعات با آمریکایی ها همکاری کرده است. لذا مبارزه با تروریسم و دشمن مشترک، موضوع جدیدی نیست، اما به این شکل که هواپیماهای نظامی در خاک ایران مستقر شوند شاید جزو اولین مواردی است که اتفاق می افتد ولی از نظر داخلی استفاده روسیه از پایگاه نوژه همدان سرو صدای زیادی در بین اصحاب رسانه ،سیاسیون و مردم به پا کرد.در برخی از نمایدنگان مجلس و عده ای از اهالی رسانه در رسانه ها مطرح کردند که این حضور روسیه در پایگاه همدان، خلاف اصل 146 قانون اساسی می‌باشد. اصل 146 قانون اساسی بیان می‌دارد: «استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‏های صلح‏آمیز باشد ممنوع است.
ولی آنچه در این بحث مهم است به کار گیری واژه هایی نظیر استقرار (Establishment)  و پایگاه نظامی (Military base)در این بند قانون اساسی قابل توجه است. این موضوع در اظهار نظر سخنگوی وزارت امورخارجه نیز بازتاب داشت. قاسمی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی در این مورد گفت: «درباره موضوع روسیه آنچه که انجام شده است، یک کار موقت و با هماهنگی بوده است و باید تاکید کنم که روسیه نه در ایران پایگاه دارد و نه در ایران مستقر شده است‌، بلکه کار موقتی بوده که عجالتا پایان پذیرفت..»
در حقیقت می‌توان گفت که دو عنصر «استقرار» و داشتن «پایگاه» که قواعد خاص حقوقی خود را دارد و در قانون اساسی منع شده، در این همکاری موقت جایی نداشته است .باید توجه داشت که که هدف  نویسندگان قانون اساسی از تصویب (اصل ۱۴۶  )بیش از هر چیز  ممانعت از انعقاد پیمان‌های موسوم به موافقت نامه وضعیت نیروها و یا سوفا (Status of Forces Agreement)  بود که معمولاً به یک نیروی نظامی خارجی امکان استفاده انحصاری از بخشی از خاککشور میزبان و فرصت حضور بلندمدت با مصونیت قضایی (یا آنچه در ایران به «حق کاپیتالاسیون» معروف شد) می‌دهد، چیزی شبیه موافقت نامه های ناتو با کشورهای مختلف. مثال دیگر در این زمینه رابطه‌ بلندمدت، یکجانبه، قانونی شده، ساختاری و نهادینه شده‌ای که امروز میان کره جنوبی و آمریکا؛ آلمان و آمریکا؛ یا ژاپن و آمریکا برقرار است، نشات گرفته از همین قراردادها است که در ایران از زمان پیروزی انقلاب تا به حال منسوخ شده است.


*دانشجوی دکترای حقوق بین الملل از دانشگاه پیام نور
منبع: فراتاب