از حدود پنج سال پیش تا به امروز، روابط دوجانبه تهران و آنکارا بیش از هر مساله دیگری، دستخوش بحران سوریه قرار گرفته است و با آنکه در این مدت و به خصوص با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، گفت‌وگوها میان دو کشور شدت گرفته و مقامات دو کشور رفت و آمدهای‌شان را بیش از پیش کرده‌اند، اما همچنان سایه سوریه بر روابط ایران و ترکیه سنگینی می‌کند. با این حال و با وجود برگزاری دو نشست بین‌المللی در وین، امیدها برای
حل و فصل بحران سوریه بیش از پیش شده بود تا آنکه ترکیه در اقدامی ناگهانی، جنگنده روسیه را در نزدیکی مرز خود مورد هدف قرار داد و این خود دستمایه تنش‌های بسیار میان آنکارا و مسکو شد.
در این میان، مسوولان وزارت امور خارجه ایران ضمن دعوت طرفین به خویشتنداری گفتند که این تحولات به نفع تروریست‌ها تمام می‌شود و آنان پیام بسیار غلطی دریافت می‌کنند. دعوت خویشتنداری ایران اما با ادعاهای رجب طیب اردوغان در همایش سندیکاهای کارگری ترکیه همراه شد. رییس‌جمهور ترکیه در این سخنرانی ادعا کرد به مقامات ایرانی هشدار داده است که اظهارنظر درباره دخالت مقامات ترکیه‌ای در خرید نفت داعش، برای ایران هزینه خواهد داشت و مدعی شد به رییس‌جمهور ایران هشدار داده است چنانچه صحبت درباره خرید نفت داعش در ترکیه ادامه یابد، ایران هزینه‌های آن را پرداخت خواهد کرد و ایرانی‌ها نیز حرف خود را پس گرفته‌اند.
این اظهارات اما بی‌پاسخ نماند و حسین جابر انصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان به اظهارات اخیر رییس‌جمهور ترکیه واکنش نشان داد و کشورهای همسایه را به پرهیز از ماجراجویی و مسوولیت‌پذیری در اتخاذ مواضع سیاسی دعوت کرد. این اظهارات هم بی‌پاسخ نماند و وزیر امور خارجه ترکیه مدعی شد که اظهارات اردوغان در گفت‌وگو با حسن روحانی ضبط شده است و محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت ایران نیز گفت که این گفت‌وگو در مردادماه صورت گرفته است. وی گفت: موضوعات مختلفی در این مکالمه مطرح شد که یکی از آنها اظهار نگرانی آقای اردوغان از انتشار مطالبی راجع به ایشان و خانواده‌شان در یکی از رسانه‌های ایرانی بوده است که رییس‌جمهور هم در پاسخ به ایشان گفته بودند که در ایران دموکراسی حاکم است و رسانه‌ها گاهی چنین مطالبی را منتشر می‌کنند و ظرفیت آن وجود دارد. با این حال، اردوغان روز شنبه با اسحاق جهانگیری، مقام دوم دولت ایران دیدار داشت و بار دیگر فرصت یافت تا گلایه‌هایش را از ایران مجددا تکرار کند و البته همان پاسخی را که از روحانی شنیده بود، این‌بار از زبان معاون وی بشنود. حالا باید منتظر ماند و دید این دیدار و آن پاسخ‌ها به چه میزان می‌تواند گره کار در تنش میان ایران و ترکیه را باز کند و موجب نزدیکی دو دولت به یکدیگر و درک درست از مسائل شود.
در این باره گفت‌وگویی با فیروز دولت‌آبادی، سفیر ایران در ترکیه در دولت اصلاحات داشته‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
اعتماد: ریشه تنش اخیر لفظی میان ایران و ترکیه چیست؟
فیروز دولت‌آبادی: ریشه تنش‌های لفظی میان مسوولان ایران و ترکیه به چندین ماه پیش بازمی‌گردد که اردوغان طی گفت‌وگویی تلفنی با آقای روحانی، رییس‌جمهوری کشورمان درخواست کرد تا مانع از انتشار مطالبی علیه خانواده‌اش در رسانه‌های ایران شود. در واقع، اردوغان انتظار نداشت که رسانه‌های ایران درباره خانواده‌اش حرف بزنند. نکته مهمی که وجود دارد این است که سخن مقامات ایران و رسانه‌های ایرانی برای مقامات و رسانه‌های ترک از اهمیت بسیاری برخوردار است. سخنان بسیاری درباره اردوغان و خانواده وی در رسانه‌های کشورهای همسایه ترکیه منتشر می‌شود و اردوغان اینچنین واکنش نشان نداده بود ولی اهمیت ایران موجب شد تا او چنین واکنشی نشان دهد. از سوی دیگر، در ترکیه امروز، اردوغان مخالفان بسیاری دارد و این جریان‌ها آمادگی بسیاری دارند تا با استفاده از این نقطه ضعف و با نشانه گرفتن خانواده وی، به او و دولتش حمله کنند. اردوغان وقتی انتقادات، عملکرد او در عرصه داخلی و بین‌المللی را نشانه گرفته، می‌تواند پاسخ دهد و از عملکرد خود و دولتش دفاع کند ولی هنگامی که نوک انتقاد به سمت و سوی خانواده اردوغان نشانه گرفته می‌شود، پاسخگویی به این مساله دیگر از جنبه ملی و دولتی خارج شده و بیش از هر چیز، جنبه شخصی به خود می‌گیرد و پاسخگویی به آن، بسیار دشوار است. این مسائل موجب شده تا اردوغان نگران این مساله باشد که رسانه‌ها او و خانواده‌اش را به داعش گره بزنند و به این خاطر، با لفاظی و مورد انتقاد قرار دادن ایران می‌خواهد دست به فرافکنی زده و این تصور را که او و خانواده‌اش با داعش در ارتباط هستند ساخته و پرداخته ایران قلمداد کند. با این حال، در پاسخ به این انتقادات و این خواسته، مسوولان ایران بیان کردند که کنترل رسانه‌ها در اختیار دولت ایران نیست و حتی همین رسانه‌ها انتقادات تندی را به دولت می‌کنند. به عبارتی، می‌توان گفت شخص اردوغان خواسته‌ای فراتر از انتظار و توان از دولت ایران دارد و این انتظار و خواسته نیز خواسته بجایی نیست.
اعتماد: حدود پنج سال از بحران سوریه می‌گذرد و طی این مدت، ایران و ترکیه روابط خودشان را حفظ کردند. چرا در این شرایط، ایران و ترکیه به چنین شرایطی رسیده‌اند؟
فیروز دولت‌آبادی: تصور اشتباهی که ممکن است وجود داشته باشد، این است که ممکن است برخی فکر کنند تنش میان ایران و ترکیه درباره سوریه مربوط به امروز است و این دو کشور از ابتدای بحران سوریه با یکدیگر گفت‌وگو و رایزنی داشته‌اند در حالی که تیرگی روابط تهران و آنکارا برای امروز نیست و از ابتدای بحران سوریه، این تیرگی آغاز شده است. گفت‌وگوهای ایران و ترکیه درباره سوریه هم از سه سال قبل شده است مگرنه قبل از آن، ترکیه از مخالفان دولت سوریه حمایت جدی می‌کرد و ایران نیز از دولت بشار‌اسد پشتیبانی می‌کرد. با این حال، با روی کار آمدن دولت یازدهم، گفت‌وگوها میان ایران و ترکیه درباره بحران سوریه آغاز شده است ولی متاسفانه کارآمد نبوده است. دلیل این عدم موفقیت نیز به این خاطر است که ائتلاف موسوم به ضد داعش با ترکیه بازی می‌کند و رویکردی دوگانه داشته است. این رویکرد دوگانه موجب شده است تا ترک‌ها درک درستی از نحوه برخورد با داعش نداشته باشند. اگر مواضع ائتلاف ضد داعش درباره مبارزه با داعش جدی و قاطعانه بود، ترک‌ها نیز دست از حمایت و همکاری با داعش می‌کشیدند. مواضع دوگانه و غیرشفاف ائتلاف موجب شده تا ترکیه نداند چگونه با داعش برخورد کند. از سوی دیگر حضور نظامی روسیه در سوریه و عملیات‌‌های هوایی آنها که در هماهنگی با ایران بوده است، موجب شده تا مواضع منسجم داعش در سوریه مورد حملات جدی قرار گرفته و تا حدودی داعش در موقعیت ضعف و نابودی قرار بگیرد و این مساله موجب عصبانیت اردوغان شود. هم‌اکنون داعش در سوریه بی‌دفاع شده و سرمایه‌گذاری‌های ترکیه درباره آنها صدمه خورده است. ترکیه احساس می‌کند در بازی خطرناکی که از پنج سال پیش آغاز کرده در حال شکست خوردن است و این شکست بی‌تردید بر مسائل داخلی این کشور نیز اثرگذار خواهد بود و به همین دلیل، آنها هر کاری انجام خواهند داد تا در موضع شکست قرار نگیرند.
اعتماد: آیا سفر پوتین به تهران و اعلام اتحاد راهبردی با ایران، در تحریک ترکیه نسبت به ایران اثرگذار بوده است؟
فیروز دولت‌آبادی: مساله‌ای که درباره اتحاد راهبردی میان ایران و روسیه گفته می‌شود، بیش از هر چیز نشان‌دهنده تمایلات دو کشور برای همکاری با یکدیگر است. ما باید واقع‌بینانه نسبت به مساله نگاه کنیم. هم‌اکنون تهران و مسکو در موقعیت اتحاد راهبردی نیستند، هرچند که درباره سوریه، ایران و روسیه همکاری‌های تنگاتنگ و نزدیکی با یکدیگر دارند. با این حال، دو کشور این تمایل را هم دارند تا به این سطح از روابط یعنی شراکت و اتحاد راهبردی دست یابند. دست یافتن به این موقعیت، نیازمند کار بسیار دشوار و طولانی مدت است و در کوتاه‌مدت نیز به دست نمی‌آید. با این حال، آمدن روس‌ها در سوریه و قرار گرفتن‌شان در کنار دولت این کشور و همکاری با تهران در سوریه، منجر به تقویت بیشتر مواضع ایران در منطقه شده است. ترک‌ها انتظار این سطح از همکاری در سوریه میان تهران و مسکو را نداشتند. این تحولات نارضایتی ترکیه را موجب شده و آنها را آزار می‌دهد. نوع واکنش‌هایی هم که این روزها از دستگاه سیاست خارجی ترکیه می‌بینیم بیش از هر چیز، عصبی است و هیجانی شدن اقدامات‌شان هم نشات گرفته از این نارضایتی است. آنها مشاهده می‌کنند که در صحنه میدانی سوریه، گروه‌های مخالف بشار اسد در حال حرکت به سمت اضمحلال و شکست هستند و دولت دمشق اقتدارش بیشتر شده و این مطلب را بیان کرده که آماده است تا با مخالفان میانه‌روی خود به گفت‌وگو بنشیند. وقتی این مخالفان هم مشاهده کنند که می‌توانند خود به تنهایی با دولت بشار اسد به گفت‌وگو و مذاکره بنشینند دیگر نیازمند حامی و پشتیبان نیستند و ترکیه آن حالت هژمون خود را برای آنها از دست می‌دهد.
اعتماد: رفتارهای کنونی ترکیه در مقابل ایران و روسیه تا چه اندازه‌ای مستقلانه است؟
فیروز دولت‌آبادی: شاید مشورت‌هایی میان ترکیه با عربستان و ناتو وجود داشته باشد ولی باید دانست که این نوع کنش‌ورزی‌های مسوولان ترکیه بیش از هر چیز دیگری، حاصل تحلیل‌ها و کنش‌های دولتمردانش است. از ابتدای بحران میان ترکیه و روسیه، ناتو حمایت خاصی از ترکیه نکرده است و کمک‌هایش هم بیشتر در سطح مستشاری و تسلیحاتی بوده است و حاضر نیست نیروی نظامی در مقابل روسیه اعزام کند زیرا آنها تجربه‌های تلخ عراق و افغانستان را دارا هستند و نمی‌خواهند خود را به طور کامل درگیر بحران جدیدی بکنند.
اعتماد: به چه میزان این نوع تنش‌ها میان ایران و ترکیه قابل کنترل است؟
فیروز دولت‌آبادی: نکته‌ای که باید دانست اینکه در گذشته نیز این نوع تنش‌ها وجود داشته است ولی آنچه مهم است این است که مسوولان دو کشور آن تنش‌ها را کنترل کرده و می‌کنند. هم مسوولان ترک می‌دانند نفع‌شان در بحران‌سازی با ایران نیست و هم مسوولان ایران می‌دانند که داشتن روابط خوب با آنکارا به نفع تهران است. تهران و آنکارا از روابط بهینه و سازنده با یکدیگر سود سرشاری می‌برند و زمینه‌های همکاری بسیاری هم میان ایران و ترکیه وجود دارد و هم‌اکنون نیز روابط دوجانبه خوبی میان دو دولت و دو ملت برقرار است. در مسائل بین‌المللی نیز ایران و ترکیه اختلافات اندکی با یکدیگر دارند و فقط اختلافات در سوریه و عراق موجب سایه انداختن بر روابط دو کشور شده است.
اعتماد: چرا با وجود روی آوردن غرب به ایران و روسیه برای حل مساله داعش، ترکیه همچنان به مبارزه مشترک با داعش با ایران و روسیه فکر نمی‌کند؟
فیروز دولت‌آبادی: اساسا ترکیه نمی‌تواند به سمت و سوی مبارزه با داعش حرکت کند چراکه ترکیه هم‌اکنون بخشی از هویت نظامی داعش است ولی می‌تواند حمایت‌های خود را از داعش قطع کند یا کاهش دهد. آنها برای مبارزه با داعش به سمت ایران و روسیه متمایل نخواهند شد و حداکثر می‌توانند حمایت‌های‌شان را قطع کنند. همین قطع شدن حمایت‌ها نیز کمک بزرگی برای مبارزه با داعش است.
اعتماد: چقدر اتحاد روسیه با ایران می‌تواند به شکل‌گیری ائتلاف میان ترکیه با عربستان و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس منتهی شود؟
فیروز دولت‌آبادی: شکل‌گیری ائتلاف میان ترکیه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، کار بسیار دشوار و تقریبا نشدنی است زیرا شورای همکاری خلیج فارس هم درباره سوریه یکدست فکر نمی‌کند و حتی برخی اعضای آن هم مانند عمان و کویت مخالف رویکرد دیگر اعضای شورا درباره سوریه هستند. با این حال، از ابتدای بحران سوریه، ترکیه با قطر و عربستان همکاری داشته است و این همکاری‌ها هم امروز ادامه دارد ولی باید دانست که این همکاری تا به امروز دستاورد ارزشمندی نداشته است و فکر می‌کنم در ادامه هم نخواهد داشت.
اعتماد: در روزهای گذشته شاهد ورود نظامی ترکیه در عراق بوده‌ایم. ورود ارتش ترکیه به عراق چقدر تحت تاثیر نفوذ ایران در عراق است؟
فیروز دولت‌آبادی: من فکر نمی‌کنم که ورود ارتش ترکیه به عراق برای مقابله با نفوذ ایران در این کشور باشد. این حضور بیشتر از هر چیز در جهت حمایت لجستیکی و اطلاعاتی از اکراد عراق و انجام برنامه‌ریزی است. البته ایران باید از ترکیه بخواهد از عراق خارج شود زیرا حضور آنها خلاف معاهدات بین‌المللی است.
منبع: اعتماد https://ccsi.ir//vdcd5k0f.yt0xn6a22y.html
ccsi.ir/vdcd5k0f.yt0xn6a22y.html