پوتین در موضوعات سپرموشکی، سوریه و ایران مقابل غرب خواهد ایستاد

عضو هیئت علمی گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان گفت: آمریکا و غرب نگران هستند که در موضوعات سپرموشکی، مسائل خاورمیانه و بویژه مسئله سوریه و در آینده نزدیک ایران، اراده گرایی پوتین و علاقه وی به قدرتنمایی، آنها را با چالش‌ها و دست‌اندازهای جدی مواجه کند.

"جهانگیر کرمی"، کارشناس مسائل روسیه و عضو هیئت علمی گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان، با اشاره به احتمال بالای روی کار آمدن پوتین در روسیه و قدرت گیری مجدد وی در این کشور گفت: سیاست خارجی روسیه در دوران پوتین نسبت به مدودف تغییراتی خواهد داشت که از آن جمله افزایش تنشهای روسیه و آمریکا و نیز نزدیکی بیشتر روسیه به ایران است.

مشروح این گفت‌وگو از نظر خوانندگان می‌گذرد.

فارس: ارزیابی شما از تحولات روسیه و انتخابات در این کشور چیست؟

کرمی: انتخابات روسیه در ۱۴ اسفند سال جاری برگزار می‌شود و بر اساس نظر سنجی‌های مراکز معتبر در داخل روسیه، پوتین برای یک مدت ۶ ساله سکان ‌ریاست را برعهده خواهد گرفت.

البته این موضوع با مخالفت برخی احزاب و همچنین مردم برخی شهرهای بزرگ روبرو شده که دولت، آن را به تحریکات خارجی بویژه آمریکا و رسانه‌های آن نسبت می‌دهد اما واقعیت این است که بخش عمده‌ای از بسترهای این نارضایتی و مخالفت در داخل روسیه نهفته است و تحریکات نیز با توجه به وجود چنین پتانسیلی صورت می‌گیرد.

* آغاز دوره مقاومت روسیه در برابر خواسته‌های غرب

آنچه باعث شده این انتخابات برای آمریکا نگران‌کننده باشد این است که آمریکایی‌ها توانسته بودند طی ۴ سال گذشته دیالوگی را با مدودف برقرار کرده و در دوره موسوم به "ریست" دوره نسبتاً متعادلی را در روابط با روسیه تعریف کنند.

نگرانی آمریکایی‌ها این است که چنانچه پوتین دوباره به قدرت بازگردد با توجه به مسائل حل و فصل نشده‌ای که بین ۲ طرف وجود دارد که مهمترین آن هم مسئله سپر دفاع موشکی آمریکا در ترکیه و رومانی می‌باشد، اختلافات جدی‌تر شده و دوره‌ای از سرسختی، مقاومت و استقلال عمل در سیاست‌ خارجی روسیه آغاز شود.

* موضع پوتین نسبت به جنگ ناتو در لیبی

موضوع دیگر به خاورمیانه باز می‌گردد که برخلاف مدودف که موضع نسبتاً‌ معتدل‌تری داشت -بویژه در موضوع لیبی و رأی روسیه در شورای امنیت به قطعنامه منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی- موضع‌گیری‌های پوتین و خطاب کردن طرف غربی به آغاز جنگ‌های صلیبی نشان داد که پوتین موضع سرسختانه‌تری نسبت به مدودف دارد و امروز شاهدیم که این موضع گیری‌ها جدی‌تر شده است.

* پوتین در موضوعات سپر موشکی، سوریه و ایران در برابر غرب خواهد ایستاد

نگرانی آمریکایی‌ها این است که در چند موضوع سپر موشکی، مسائل خاورمیانه و بویژه مسئله سوریه و در آینده نزدیک ایران، ممکن است اراده گرایی پوتین و علاقه وی به قدرتنمایی و توجه به مسائل نظامی و امنیتی، آمریکا و ناتو را با چالش‌ها و دست اندازهای جدی در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه کند.

* غرب در تلاش برای دو مرحله‌ای شدن انتخابات روسیه

فارس: آیا احتمال تلاش غرب برای ۲ مرحله‌ای شدن انتخابات به منظور تضعیف پوتین وجود دارد؟

کرمی: بر اساس آنچه تا به حال وجود دارد و نظرسنجی‌ها و فضای موجود در روسیه احتمال ۲ مرحله‌ای شدن انتخابات بسیار کم است. اگرچه پوتین محبوبیت دوره‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ را ندارد و محبوبیت وی از ۷۰ درصد در آن دوران به ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است، اما از آنجا که رقبای پوتین محبوبیتی بالای ۲۰ درصد ندارند امکان اینکه انتخابات ۲ مرحله‌ای شود بسیار کم است.

البته شرایط فعلی روسیه در یک وضعیت شکننده قرار دارد و ممکن است با کم و زیاد شدن چند درصد آرا این موضوع رخ دهد اما در مجموع رسیدن انتخابات به مرحله دوم بسیار سخت است. غرب از طریق روشنفکران، NGO‌ها و مراکز مختلف اجتماعی این تلاش را پیش می‌برد.

حتی مطرح کردن موضوع سوریه در این شرایط و بردن پروژه به شورای امنیت و پیش انداختن اتحادیه عرب و تلاش برای همراه کردن ۱۳ عضو دائم و غیر دائم با خواسته خود قطعنامه را مطرح کردن تا روسیه مجبور شود در ۲ مرحله قطعنامه را وتو کند، بیشتر برای تحریک افکار عمومی اقشاری در داخل سوریه است.

ممکن است غرب اقدامات دیگری را انجام دهد تا وضعیت را به انتخابات دو مرحله‌ای ببرد و پوتین با شرایط شکننده‌تری به قدرت برسد تا در آینده نتواند در موقعیت بین‌المللی در مقابل غرب بایستد.

* جامعه روسیه تمایل چندانی به غرب گرایی ندارد

فارس: غرب تجربه موفقی در این زمینه در آسیای میانه داشته است، آیا در روسیه نیز می‌تواند با استفاده از تجربه خود موفق شود؟

کرمی: نفوذ غرب در داخل روسیه زیاد است. از طریق ارتباطات اینترنتی، ماهواره‌ها و مطبوعات. قشر تحصیلکرده و روشنفکر روسیه رفت و آمد زیادی به اروپا و آمریکا دارند و غربی‌ها نیز به این کشور زیاد سفر می‌کنند. این ظرفیت در اختیار غرب است اما آنچه شرایط در روسیه را با کشورهای مشترک‌المنافع متفاوت می‌کند این است که غرب در آنها کشورها را از طریق "روس ستیزی" و مشکلات تاریخی که بین این کشورها و حکومت روسیه وجود داشته، مردم را به سمت کاندیداهای خود سوق دهد اما در داخل روسیه شرایط متفاوتی حاکم است و این بستر فراهم نیست. NGO‌ها تنها می‌توانند با مطرح کردن موضوعات حقوق بشر و آزادی بیان و بدنامی نظام‌های دیکتاتوری آمده و فعالیت کنند. این عملکرد نیز تجربه خوشایندی برای مردم روسیه ندارد.

دوره یلتسین که حکومتی دموکراتیک در روسیه شکل گرفت از نگاه بخش عمده‌ای از مردم روسیه منفی است چرا که همراه با بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی و گسیختگی پس از امپراطوری و سرخوردگی است که مجموعه این وضعیت باعث شده جامعه روسیه چندان راغب به دوره یلتسین نباشد.

البته معمولاً بخشی از جامعه نسبت به بازگشت پوتین نگران هستند چرا که بازگشت پوتین خلاف روح قانون اساسی روسیه است اما وقتی این وضعیت را در مقابل دوره یلتسین قرار می‌دهند اکثریت جامعه این شرایط ترجیح می‌دهند.

در روسیه فساد مالی گسترده و مشکلات اجتماعی زیادی وجود دارد اما در مقایسه با دوره یلتسین و دهه ۹۰ شرایط بهتر است و مردم ترجیح می‌دهند آن شرایط هیچگاه بازنگردد.

* حوزه‌های چالش بین روسیه و غرب

فارس: در صورت روی کار آمدن پوتین حوزه‌های چالش روسیه با غرب در چیست؟

کرمی: دو پرونده باز بین روسیه و غرب وجود دارد. سیستم سپر موشکی یکی از آنهاست که همچنان مسئله اصلی سیاست خارجی روسیه باقی خواهد ماند. در روسیه پس از فروپاشی مهمترین مسئله همین است. زیرا سپر موشکی بزرگترین میراث شوروی را نشانه رفته که همپایگی استراتژیک بین شوروی سابق و غرب است.

این همپایگی استراتژیک ثروت بزرگ برای روسیه امروز است که می‌خواهند پایدار بماند ولی استقرار سپر موشکی این موضوع را زیر سؤال می‌برد.

مسائل دیگر از جمله مسئله سوریه و پرونده ایران موضوعات دیگری هستند که در حال حاضر فعال هستند و در آینده هم ادامه خواهند یافت.

احتمالًا موضوع گسترش ناتو در عرصه آسیای میانه و قفقاز نیز دوباره فعال شده و به لیست مشکلات موجود بین روسیه و غرب اضافه شود.

مسئله حقوق بشر می‌تواند به عنوان ابزار غرب مورد سوء‌استفاده قرار گیرد.

* روسیه راهبرد منطقه گرایی به منظور تثبیت قدرت خود را دنبال می‌کند

فارس: منطقه گرایی از سوی قدرت‌های بین‌المللی طی چند سال اخیر قابل مشاهده است. روسیه نیز به دنبال اوراسیاگرایی است که احتمالاً در دوره پوتین با شدت بیشتری پیش خواهد رفت. ارزیابی شما از این رویکرد جدید چیست؟

کرمی: حدوداً از اواخر دهه ۹۰ بحث گرایش به حوزه‌های آسیای مرکزی و قفقاز در روسیه مطرح شده و در دوره پوتین جدی‌تر شد. چند ماه پیش نیز توافق نهایی با بلاروس و قزاقستان برای تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیایی امضا شد و به نقاط مناسبی رسیده است.

پوتین یکی از کسانی است که در دولت روسیه بر موضوع منطقه گرایی تأکید دارد. روسیه منطقه‌گرایی خود را به صورت طبیعی طی ۲۰۰ سال گذشته دنبال می‌کرده است که می‌تواند از ابعاد اقتصادی به سمت ابعاد سیاسی، نظامی و امنیتی گسترش یابد تا بتواند با ارتباط متقابل با کشورهای منطقه اولاً جایگاه خود را مستحکم کند و در ثانی با استفاده از حوزه‌های اقتصادی که مقدم‌تر است به حوزه‌های امنیتی، اعتمادسازی صورت بگیرد که نگرانی کشورهای مشترک‌المنافع را کاهش دهد.

بلاروس و قزاقستان از این طرح حمایت می‌کنند و کشورهای دیگری هستند که می‌توانند در میان مدت به این حلقه بپیوندند اما برخی کشورها از جمله گرجستان، اوکراین و ازبکستان از گسترش روابط با روسیه نگران هستند.

این پروژه کار راحتی نیست اما اگر روسیه بتواند درست پیش رود، می‌تواند تا حد زیادی از نفوذ طرف‌های غربی بکاهد. آنچه باعث شد غرب در قفقاز و آسیای مرکزی نفوذ یابد استفاده از تجربه تاریخی نفوذ روسیه و ترس ملی‌گرایان این کشورها از بازگشت قدرت روسیه به منطقه است.

اگر روسیه بتواند از طریق همکاری‌های اقتصادی نقش مثبتی را ایفا کند و این نگرانی را کاهش دهد این ابزار نیز از طرف‌ غربی گرفته خواهد شد.

* ایران می‌تواند از روی کار آمدن پوتین بهره‌مند شود

فارس: با توجه به تحولات منطقه که جایگاه ایران را ارتقاء داده و روی کار آمدن مجدد پوتین که نگه داشتن همپیمانان خود یعنی سوریه و ایران را با جدیت دنبال می‌کند. نوع روابط ایران و روسیه با غرب را چطور ارزیابی می‌کنید؟

کرمی: جمهوری اسلامی ایران در دهه اخیر یعنی پس از حضور آمریکا در منطقه و سقوط طالبان در افغانستان و صدام در عراق و به نتیجه رسیدن طرح‌های اقتصادی که پس از جنگ در ایران آغاز شد و نیز افزایش درآمدهای نفتی، توانست در قامت یک قدرت منطقه‌ای مؤثر در معادلات منطقه حضور یابد.

تلاشی که آمریکایی‌ها طی یک دهه اخیر داشتند، ایجاد خصومت بین ایران و کشورهای پیرامونی و بحث ایران هراسی بود که متاسفانه تا حدودی موفق بودند. تحولات بیداری اسلامی شرایط منطقه را برهم زد و شرایط جدیدی برای نقش‌‌آفرینی آنها ایجاد شد. تلاش غرب این بود که وارد بازی شوند و نتیجه آن تبدیل کردن ترکیه به عنوان یک الگو برای کشورهای انقلابی بود. متاسفانه بر اثر دیپلماسی ضعیف جمهوری اسلامی و اختلافات داخلی که مانع از استفاده مؤثر از این شرایط شد، این شرایط برای ما شکل گرفت.

جمهوری اسلامی امروز در یک دوراهی قرار دارد. اول اینکه از این وضعیت استفاده کرده و ظرفیت‌های بالقوه خود را به قدرت نظامی، اقتصادی، فرهنگی و ایدئولوژیک در آورده و نقش‌آفرینی مؤثری در منطقه داشته باشیم و یا اینکه بازیگران فرامنطقه‌ای و رقیبان ما بتوانند که از این شرایط استفاده کرده و نقاط حساس ما را مورد هدف قرار دهند که مورد سوریه در این راستا قابل بررسی است.

جمهوری اسلامی در این شرایط می‌‌‌تواند از روی کار‌آمدن پوتین استفاده کند و اقدام استراتژیکی که با طراحی آمریکا، عربستان و ترکیه در مورد سوریه طراحی شده را خنثی کند.

* طرح گام به گام تلاش دارد فضا و ظرفیت دیپلماسی چند جانبه ایجاد کند

فارس: طرح گام به گام روسیه در مورد گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

کرمی: طرح گام به گام روسیه یک طرح کلی است ولی موضوع مهم این است که در این شرایط که به نوعی بن‌بست در روابط ایران و غرب ایجاد شده، تلاش دارد فضا و ظرفیتی را برای دیپلماسی چند جانبه ایجاد کند که در آن نقش‌آفرینی روسیه و بعد از آن کشورهایی مانند چین و آلمان می‌توانند اهمیت داشته باشند و شرایط را در منطقه خاورمیانه از یک انفجار احتمالی دور کند که به سود تمامی طرفین است.

* بندهای طرح گام به گام نیاز به بحث و گفت‌وگو دارد

فارس: شرایط جمهوری اسلامی ایران نسبت به گذشته تغییر کرده است، با این وجود در گفت‌وگوهای هسته‌ای همچنان باید با ادبیات گذشته وارد شد؟

کرمی: ادبیات جمهوری اسلامی در موضوع پرونده هسته‌ای از ابتدا در چارچوب هنجارهای بین‌المللی بوده است، اما طرف‌های غربی معمولاً اصل را بر بی‌اعتمادی گذاشته و تلاش کردند با جمهوری اسلامی به عنوان یک متهم رفتار کنند و دنبال بهانه‌جویی بودند. لذا جمهوری اسلامی با همان ادبیات حقوقی و مستند خود و بر اساس تاکید بر اصل حاکمیت ملی کشورها و عدم مداخله پیش رود.

نکته مهم این است که جمهوری اسلامی باید به نقش بازیگران میانجی اهمیت دهد چرا که بین ایران و غرب دیوار بی‌اعتمادی بلندی است که به این سادگی برچیده نخواهد شد اما بازیگران میانجی مانند روسیه، برزیل یا چین می‌توانند تلاش کنند دو طرف را به یکدیگر نزدیک کنند و از مسائلی که به سود هیچکس نیست جلوگیری کنند.

همانطور که وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد، کلیت طرح پذیرفته شده ولی در مورد بندهای مختلف آن می‌توان بحث کرد و در گفت‌وگو جزئیات مشخص می‌شود چرا که بسیاری از موضوعات کلی است و نمی‌توان از قبل آنها را پذیرفت یا آنها را رد کرد.