در شهریورماه 1394 در دوشنبه درگیری مسلحانه‌ای رخ داد که در نتیجه آن دولت تاجیکستان، ژنرال عبدالحلیم نظرزاده، معاون وقت وزیر دفاع آن کشور را عامل این درگیری معرفی و هدف از آن‌را کودتا علیه دولت مرکزی اعلام کرد. عوامل این درگیری مسلحانه را به حزب نهضت اسلامی تاجیکستان منتسب و حکم ممنوعیت فعالیت آن را صادر و اقدام به بازداشت گسترده رهبران و اعضای آن حزب نمود. این در حالی بود که حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به‌منزله تنها حزب مذهبی در آسیای مرکزی در قامت بزرگترین اپوزیسیون قانونی دولت تاجیکستان در حال فعالیت بود. ایران در جایگاه یکی از کشورهای ضامن صلح تاجیکستان به‌مانند زمان جنگ داخلی تاجیکستان تلاش کرد تا دوباره به‌عنوان میانجی با دعوت از رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در کنفرانس وحدت اسلامی در کنار هیئت تاجیکستان زمینه گفتگو را بین طرفین فراهم نماید. اما شرایطی که رقبای منطقه‌ای ایران ایجاد نموده‌اند و سکوت توام با رضایت مسکو، سبب شد تا دولت تاجیکستان این‌بار بدون در نظر گرفتن مفاد قرارداد صلح نه تنها مذاکره را نپذیرد بلکه ضمن فاصله گرفتن از ایران روابط خود را با رقبای منطقه‌ای تهران گسترش دهد.
تاریخ انتشار :يکشنبه ۱ مرداد ۱۳۹۶ ساعت ۲۱:۰۴
کد مطلب : 17037
در تمامی اسنادی که تحت عنوان سند چشم‌انداز و یا طرح توسعه در تاجیکستان تهیه می‌شود سه مسئله اساسی مطرح است؛ اول، امنیت غذایی. دوم، برون رفت از بن‌بست ارتباطی و سوم، استفاده از منابع آبی.
در مورد اول لازم به ذکر است که در گذشته به صورت سنتی عمده محصولات کشاورزی و انواع سوخت از قزاقستان و روسیه وارد تاجیکستان می‌شد. در راستای کاهش وابستگی به روسیه، طرح اتصال آسیای مرکزی به آسیای جنوبی مطرح شد و مورد استقبال غرب و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس قرار گرفت. در چارچوب همین طرح و به دنبال آن سرمایه‌گذاری چند ده میلیارد دلاری چین در بنادر پاکستان قرارداد انتقال محصولات نفتی کویت از طریق پاکستان به تاجیکستان و خرید 1 میلیون تن گندم و شکر بین دو کشور امضا شد. محصولات نفتی کویت از طریق دریا به بندر کراچی پاکستان و ازآنجا به تاجیکستان منتقل می‌شوند.
در مورد دوم نیز توافقنامه‌ای در سفر رئیس جمهور تاجیکستان به پاکستان بین دو کشور امضا شد که به تاجیکستان این فرصت را می‌داد که بدون نیاز به رقبای منطقه‌ای خود از جمله ازبکستان به آب‌های آزاد راه پیدا کند. از طرفی بدین طریق به عنوان دروازه ورود پاکستان و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و منطقه آسیای مرکزی ایفای نقش نماید. این موضوع نیاز تاجیکستان را به بنادر ایران برای مبادله کالا و ارتباط با آب‌های آزاد مرتفع می‌نماید.
در مورد سوم، تاجیکستان نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های نیروگاهی دارد. این خواسته یک مشکل منطقه‌ای را در پی خواهد داشت و آن رقابت و کشمکش هر پنج کشور آسیای مرکزی در مورد بهره‌برداری از منابع آبی در این منطقه است. تاجیکستان و قرقیزستان به عنوان دو کشور بالادست آب و ترکمنستان و ازبکستان و قزاقستان به عنوان کشورهای پایین‌دست بر سر منابع آب در این منطقه رقابت دیرینه دارند و پروژه‌های نیرگاه برق‌آبی در واقع یک دست برتری در این زمینه خواهد بود. روسیه به دلیل داشتن منافع مشترک با قزاقستان و همچنین حفظ نفوذ خود در آسیای مرکزی همواره سعی در حفظ شرایط موجود دارد. چین نیز دارای قراردادهای گازی با ازبکستان و ترکمنستان می‌باشد و کمتر چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را که دارای ماهیت سیاسی هستند در آسیای مرکزی انجام داده است. در طرف مقابل کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس همزمان با اعلام طرح انتقال نیروی برق آسیای مرکزی به جنوبی یکی از عمده‌ترین سرمایه‌گذاران آن محسوب می‌شدند و در حال حاضر نیز از طرف تاجیکستان پیشنهاد سرمایه‌گذاری در بزرگترین طرح نیروگاه برق آبی در آسیای مرکزی موسوم به راغون را دریافت کرده‌اند. برای کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس طرح اتصال آسیای مرکزی از طریق بنادر پاکستان و از خاک افغانستان و در ادامه تاجیکستان ایجاد نزدیک ترین مسیر زمینی به چین است و عمده مزیت آن برای کشورهای حاشیه خلیج فارس دسترسی زمینی به این منطقه بدون دادن هیچ نقشی به ایران است. بنابراین پذیرش چنین سرمایه‌گذاری‌هایی که توجیه اقتصادی نداشته و صرفا با انگیزه‌های سیاسی و نفوذ ژئوپلیتیکی انجام می‌شود، دور از انتظار نیست.
*پژوهشگر بنیاد مطالعات قفقاز
منبع: همشهری دیپلماتیک، نشریه سیاسی ـ تحلیلی، دوره جدید، شماره 98، اردیبهشت و خرداد 1396، ص 49-48.
https://ccsi.ir//vdchqvnz.23nqxdftt2.html
ccsi.ir/vdchqvnz.23nqxdftt2.html