انفجارهای خط لوله گاز ایران - ترکیه

این کشور که طی سال های گذشته بارها خطوط انتقال گازش با انفجار مواجه شده، در موارد متعدد به دلیل حملات تروریستی از دریافت گاز کشورهای مختلف محروم شده است
نگاهی گذرا به تاریخچه انفجارهای گازی دنیا طی سال های اخیر گویای آن است که در میان کشورهای مختلف، ترکیه حجم بالایی از حملات تروریستی و انفجارها را به خود اختصاص داده است.
به گزارش پایگاه تحلیلی - خبری ایران بالکان (ایربا) به نقل از ایسنا، این کشور که طی سال های گذشته بارها خطوط انتقال گازش با انفجار مواجه شده، در موارد متعدد به دلیل حملات تروریستی از دریافت گاز کشورهای مختلف محروم شده است.
به عنوان مثال نیمه اول شهریور ماه سال ۱۳۸۴ منابع خبری در بغداد از توقف صادرات نفت شمال عراق به ترکیه خبر داده و یک مقام وزارت نفت عراق اعلام کرد که به علت وقوع انفجار در مسیر خط لوله انتقال نفت کرکوک، تمامی صادرات نفت به بندر جیحان در ترکیه متوقف شده است. این مقام آگاه در آن دوران از توقف کامل صادرات گاز عراق به ترکیه خبر داده بود.

۸ انفجار در خط لوله ایران-ترکیه ظرف مدت پنج سال
اما طی پنج سال گذشته هشت مورد از انفجارهایی که در خطوط انتقال گاز ترکیه رخ داده، مربوط به لوله های مشترک این کشور با ایران بوده است که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

۱- در اولین روزهای خرداد سال ۱۳۸۵ خبرگزاری آسوشیتدپرس از وقوع انفجاری در خط لوله انتقال گاز ایران - ترکیه خبر داد و به نقل از آناتولی‌پرس اعلام کرد که خرابکاران ناشناس با انفجار بمب کوچکی در خط لوله حامل گاز طبیعی ایران به ترکیه باعث نشت گاز از این خط لوله شده‌اند.

این خط لوله در حدود ساعت ۳ بامداد به وقت محلی مورد حمله قرار گرفته بود و نیروهای امنیتی بلافاصله منطقه را تحت پوشش قرار داده و نیروهایی از شرکت نفت دولتی ترکیه (بوتاش) به انجام فعالیت برای تعمیر خسارات ناشی از انفجار پرداختند.

این انفجار به فاصله کمی از پایان مذاکره ای میان وزیر نفت ایران با همتای ترک او که در آن چگونگی تامین گاز ترکیه در فصول سرد و همچنین انتقال گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه برگزار شده بود، رخ داد.

۲- انفجار در این خط لوله برای دومین باراواخر مرداد ماه سال ۱۳۸۵ و با فاصله ای دو ماهه تکرار شد و این بار وزارت انرژی ترکیه با صدور بیانیه‌ای، شورشیان جدایی‌طلب را مقصر این انفجار و دلیل وقوع این حادثه را ناشناخته معرفی کرد.

در این حادثه خط لوله انتقال گاز طبیعی ایران به ترکیه در آخرین ساعات ۲۸ مرداد ۱۳۸۵ و در منطقه آگری در شرق ترکیه دچار انفجار شده بود.

۳- اما مهر ماه ۱۳۸۵ و با فاصله ای کمتر از دوماه این اتفاق بار دیگر تکرار شده و این بار رسانه‌های ترکیه از انفجار یک خط لوله انتقال گاز طبیعی در نزدیکی مرز ایران و ترکیه خبر دادند.

در این انفجار شدت حادثه به گونه ای بود که شعله‌های آتش از چند کیلومتری قابل مشاهده بود.

این انفجار هم مانند موارد قبلی درآخرین ساعات شب و نزدیک به یک کیلومتری بخش گوربولک مرز بازرگان ایران به وقوع پیوسته ‌بود و مقامات ترکیه شورشیان جدایی طلب گروه پ.ک.ک را مظنونان احتمالی این حملات اعلام کرده‌ بودند.

چند روز پس از این حادثه هم یک گروه معارض دولت ترکیه مسئولیت این سانحه را بر عهده گرفت و گروه معارض یاد شده در یک برنامه تلویزیونی که از کپنهاگ ـ پایتخت دانمارک ـ پخش می شد انفجار خط لوله انتقال گاز را اقدامی تلافی جویانه اعلام کردند.

در اعلامیه این گروهک آمده بود: از آنجا که مقام‌های ایرانی اجازه دفن یک عضو این گروه را که در عملیات نظامی توسط نیروهای ترکیه کشته شده بوده، در محل تولدش [حوالی شهر ماکو] نداده‌ بودند خرابکاری در خط انتقال لوله گاز ایران به ترکیه به تلافی این ماجرا انجام شده است.

۴- اما پس از این حادثه تا مدتی خطوط لوله این دو کشور با امنیتی نسبی مواجه بود تا اینکه ۱۹ شهریور ماه سال ۱۳۸۶ و پس از حدود یک سال مقامات انرژی ترکیه اعلام کردند که انفجار بزرگی در خط لوله ترکیه، جریان صادرات گاز از ایران به این کشور را متوقف کرده است.

در این باره مسئولان انرژی ترکیه ابراز امیدواری کردند که جریان کامل صادرات گاز با گذشت یک روز از سر گرفته شود. آنان همچنین از نامشخص بودن دلیل این حادثه خبر داده بودند.

در این میان نکته جالب این بود که علی رغم تلاش مقامات دو کشور برای رفع این مشکل، شرکت گازپروم روسیه در این موقعیت فرصت را غنیمت شمرده و تلاش کرد حتی برای دوره ای کوتاه مدت هم که شده بازار ایران را از آن خود کند. در همین راستا یک روزپس از این سانحه این کشور صدور گاز خود به ترکیه را افزایش داده و به درخواست ترکیه عرضه گاز به این کشور را از ۲۰ میلیون به ۳۰ میلیون متر مکعب در شبانه روز افزایش داد.

در این زمینه منابع مطلع در گازپروم اطلاع دادند که در نتیجه انفجار در خط لوله‌ای که گاز ایران از طریق آن به ترکیه صادر می‌شود، کمپانی "بوتاش" از گازپروم درخواست کرده است که عرضه گاز طبیعی از خط لوله "جریان آبی رنگ" را تا زمان تعمیر خط لوله افزایش دهد و البته این اولین موردی بود که گازپروم سریعاً به درخواست اضطراری ترکیه برای صدور گاز بیشتر پاسخ می داد.

ترکیه در آن زمان از نظر حجم خریداری گاز روسیه جایگاه سوم را داشت و در سال ۲۰۰۶ میلادی ۱۹.۹ میلیارد متر مکعب به این کشور گاز صادر می شد.

این درحالی بود که درپی امضای توافقنامه ایران و ترکیه برای گسترش همکاری‌های گازی، برخی از منابع خبری با اعلام ناراحتی گازپروم از این توافق از احتمال همکاری نکردن روسیه با ترکیه در مواقع اضطراری خبر داده‌ بودند.

۵- پس از این مورد تا ۹ ماه بعد یعنی تا روز ششم خرداد ماه سال ۱۳۸۷ خطوط انتقال گاز این دو کشور از امنیتی نسبی برخوردار بود تا اینکه در تاریخ مذکور برای سومین بار طی سه سال اخیر این خطوط دچار انفجار شدند و به دنبال این موضوع بار دیگر صادرات گاز ایران به این کشور متوقف شد.

این انفجار ساعت ۲:۱۵ بامداد در ترکیه (در نزدیکی مرز بازرگان) رخ داد و منابع ترک این حادثه را بیشتر به عملیات خرابکاری شبیه دانستند.

تعمیرات بخش‌های مختلف خط لوله و تاثیرات آن

به گزارش ایسنا، بهمن ماه سال ۱۳۸۷ پس از چندین مورد حادثه در این خط لوله، مقامات دو کشور تصمیم به ترمیم و بازسازی برخی بخش‌های این خط گرفته و با برنامه ریزی قبلی برای مدتی به قطع صادرات گاز پرداختند تا در نهایت انتقال گاز طبیعی از ایران به ترکیه ظرف چند روز از سرگرفته شود و به موازات افزایش فشار گاز طبیعی در خطوط لوله، مقدار گاز طبیعی به مرور زمان افزایش یافته و بعد از مدتی معین جریان گاز طبیعی به حالت عادی بازگردد.

این عملیات تعمیراتی در ایستگاه اندازه‌گیری مرز بازرگان به‌طور برنامه‌ریزی شده و با اطلاع ترکیه موجب قطع گاز صادراتی ایران به این کشور شد و در همان زمان شرکت ملی گاز ایران اعلام کرد که طبق برنامه‌ریزی، عملیات تعمیرات که مربوط به جوشکاری در برخی بخش‌های ایستگاه بازرگان در ایران است، طی ۲۴ ساعت تکمیل می‌شود.

اواخر خرداد سال ۱۳۸۸ پس از گذشت حدود پنج ماه، بار دیگر صادرات گاز ایران به ترکیه به مدت چهار شبانه‌روز به منظور انجام تعمیرات در مرز بازرگان قطع شد و در این زمینه محمود لقمانی ـ مدیروقت منطقه ۸ شرکت انتقال گاز ایران، با بیان این‌که برای صادرات گاز ایران به ترکیه تعمیرات جوش لوله‌های گاز در ایستگاه بازرگان نیاز بود که پس از تعمیر لوله‌های مورد نظر، رادیوگرافی و در صورت صحت جوش‌ها، صادرات گاز از سر گرفته می‌شود، صادرات روزانه گاز به ترکیه را به طور متوسط حدود ۱۰ میلیون متر مکعب دانسته بود.

پس از انجام این تعمیرات بار دیگر ۳۰ تیر ماه ۱۳۸۹ به درخواست ترکیه و به‌دلیل آنچه مشکلات فنی اعلام شده بود، صادرات گاز ایران به این کشور قطع و در نهایت پس از ۱۰ روز از سرگرفته شد.

به گفته مدیران وقت صادرات گاز ایران، ایجاد مشکل فنی در تاسیسات گازی موضوعی طبیعی بود و در چنین شرایطی گاز صادراتی برای یک تا دو روز قطع می‌شد تا مشکل فنی پیش‌آمده رفع شده و پس از آن صادرات از سر گرفته ‌شود.

۶- پس از انجام این تعمیرات اواسط شهریور ماه سال ۱۳۸۹ بار دیگر خط انتقال گاز ایران به ترکیه دستخوش انفجاری دیگر شد که این اتفاق قطع ۱۱ روزه صادرات گاز به ترکیه را در پی داشت.

در این حادثه خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه در منطقه الشکریت از توابع استان آغری ترکیه به علت نامعلومی منفجر و موجب بروز آتش‌سوزی شد. به دنبال این انفجار، بررسی‌هایی صورت گرفت و مشخص شد که عناصر گروهک حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به پ.ک.ک عامل این خرابکاری بودند.

در روز وقوع این انفجار، شرکت گاز ترکیه اعلام کرده بود که جریان صادرات گاز ایران به این کشور به دلیل انفجار در خط لوله متوقف شده و تکمیل تعمیرات لازم برای خط لوله می‌تواند تا یک هفته به طول بیانجامد.

چندی پیش از این اتفاق سرگئی کوپریانوف ـ سخنگوی گازپروم روسیه، اعلام کرده بود که این شرکت از تاریخ ۲۸ آگوست، گاز صادراتی روسیه به ترکیه از طریق خط لوله جریان آبی را از ۳۷ میلیون مترمکعب در روز به ۴۲ میلیون مترمکعب افزایش خواهد داد.

به گفته ترک‌ها در پی انفجار تیرماه این خط لوله، ۱۰ روز جریان تعمیرات به طول انجامید و پس از آن جریان گاز متصل شد.

پس از این اتفاق اواخر مهر ماه این سال گذشته بار دیگر صادرات گاز به ترکیه قطع شد تا تاسیسات تقویت فشار بازرگان با هدف افزایش راندمان و برای اولین‌بار از زمان اجرایی شدن قرارداد صادرات گاز ایران تعمیر شود. قطع گاز در این مورد با هماهنگی دو کشور صورت گرفته بود.

ولی‌الله دینی ـ مدیر منطقه ۸ عملیات انتقال گاز، در این خصوص گفته بود که به منظور رفع اشکالات احتمالی و تعمیر سرجوش‌های تاسیسات تقویت فشار بازرگان، از ابتدای تابستان توافق‌هایی برای انجام عملیات تعمیراتی با ترکیه آغاز شده است.

وی با اشاره به این‌که تعمیر اساسی این ایستگاه، بزرگ‌ترین تعمیرات اساسی ایستگاه‌های تقویت فشار گاز در سال‌های اخیرخواهد بود، افزوده بود که هم‌اکنون تعمیرات جوشکاری و مکانیکال در خارج از محدوده تاسیسات تقویت فشار در حال انجام است و برنامه‌ریزی شده در شهریور ماه باهدف انجام تعمیرات تاسیسات تقویت فشار گاز صادراتی به ترکیه برای مدتی قطع شود.

۷و۸ - امسال هم طی پنج ماه اول سال این خط لوله با دو سانحه مواجه شده و در تاریخ های ۷ و۲۱ مرداد ماه دستخوش انفجار شده است که اگر چه مورد اول در خاک ایران اتفاق افتاده بود، اما دومین انفجار مجددا در خاک ترکیه و در ۶۰ کیلومتری مرز ایران رخ داده است.

جالب آنکه ایران در زمان این حادثه پس از ۲۴ ساعت خطوط خود را ترمیم کرده و صادراتش را از سر گرفت، اما طی تمام این سال ها طرف ترک این خط لوله هربار پس از بروز حادثه یک هفته یا بیشتر صادرات گاز را متوقف کرده و تعمیر و بازسازی خطوط خود را با فاصله ای در این حدود به انجام رسانده است.

حجم تاخیرهای ترکیه در این سالها به گونه ای بوده است که این بار پس از این اتفاق مسئولان شرکت ملی گاز ایران برای برطرف کردن مشکل به ترک ها پیشنهاد همکاری دادند تا شاید با بهره گیری از توان فنی و دانش متخصصان کشورمان این بار این نقیصه زودتر برطرف شود.

امنیت خطوط مشترک ترکیه با سایر کشورها

اما جالب است که طی این مدت علاوه بر ایران خطوط لوله ترکیه با کشورهای دیگر هم گهگاه دستخوش سوانح مختلف شده و به عنوان مثال شهریور ماه پارسال خط لوله انتقال گاز روسیه به ترکیه به‌دلیل انفجار، با وقفه در انتقال گاز مواجه شد.

این حادثه که به گفته مسوولان محلی علت آن احتمالا مشکلات فنی بود در ساعت ۱۶:۰۰ روز دوشنبه (۱۷:۰۰ به وقت مسکو) رخ داده بود، اما خبر آن چند ساعت بعد منتشر شد.

ایوان پردنوویچکی - مدیر اجرایی شرکت بولگارترانس گاز، اطلاع داد که به دنبال این حادثه انتقال گاز فقط برای چند ساعت متوقف شده است.

نگاهی به تاریخچه روابط گازی ایران و ترکیه

ایران و ترکیه در سال ۱۹۹۶ میلادی قراردادی ۲۵ ساله برای صدور گاز طبیعی ایران به ترکیه امضا کردند و واردات ترکیه از ایران از سال ۲۰۰۱ میلادی رسما آغاز شد. ایران روزانه حدود ۲۲ میلیون متر مکعب گاز طبیعی به همسایه غربی خود صادر می‌کند.

مقامات ترکیه و ایران در حال بررسی راهکارهایی برای افزایش ظرفیت این خط لوله با هدف صادرات گاز ایران به اروپا هستند.