خطر سقوط جمهوري اسلامي افغانستان به پرتگاه مرگبار تقابل‌هاي قدرت‌هاي جهاني بسيار جدي و نزديك است. برخی منابع خبری با انتشار خبر دیدار پنهانی فرماندهان عملیاتی طالبان افغانستان در شمال این کشور با مقامات روسیه در تاجیکستان، از احتمال آغاز «بازی بزرگ» مسکو در افغانستان خبر می‌دهند. (پایگاه اینترنتی شبکه تلویزیونی الجزیره)
در حالي كه ائتلاف آمریکایی حاضر در افغانستان، سال 2014 م به ماموریت نظامی خود در این کشور بعد از 13 سال پایان داد و از آن زمان نیروهای نظامی افغانستان با کمک نیروهای نظامی آمریکایی و ناتو مسئولیت محافظت از کشور را به عهده دارند، اما ماه گذشته «باراک اوباما» رئیس جمهور ایالات متحده اعلام کرد که به دلیل افزایش حملات طالبان، این کشور به حضور نظامی خود در افغانستان ادامه می‌دهد و 9800 نیروی کنونی خود در این کشور را حفظ می‌کند. پیش از این قرار بود خروج نیروهای نظامی آمریکایی از افغانستان پیش از اتمام دوره دوم ریاست جمهوری اوباما یعنی ماه ژانویه سال 2017 م انجام گیرد. بر اساس برنامه جدید، تعداد نیروهای آمریکایی حاضر در افغانستان با آغاز سال 2017 به 5500 نیروی حاضر در افغانستان؛ کاهش می‌یابد.
در اين راستا چندی پیش سازمان ملل متحد اطلاعات جدیدی از پیشروی طالبان در افغانستان منتشر کرد و در مورد وضعیت نابسامان امنیتی در این کشور هشدار داد و به مقامات نظامی آمریکا پیشنهاد داد تا در مورد اتفاقات و اوضاع افغانستان صادق باشند.
در اواخر ماه گذشته، طالبان با تصرف شهر استراتژیک و مهم «قندوز» که توسط نیروهای امنیتی آمریکا حمایت می‌شد، به بزرگترین دستاورد خود طی سالهای اخیر دست یافت. پس از سقوط شهر شمالی «قندوز» به دست طالبان، شماری از تحولات نگران‌کننده در اوضاع امنیتی افغانستان حادث گرديده است. مواردي كه بیشترین اهمیت را دارند و با یکدیگر مرتبط هستند عبارتند از:
1- نفوذ و پيشروي طالبان در شمال افغانستان
2- فراتر رفتن حركت‌هاي اخير از پایگاه قومی پشتون در جنوب افغانستان و شمال غرب پاکستان.
گزارش‌ها حاکی از این است که طالبان افغانستان در فصل جنگی سال جاری نسبت به گذشته در حالی بر شدت حملات خود افزوده است که دولت کابل در مورد گسترش نفوذ این گروه پنهان‌کاری می‌کند.
«ذبیح‌الله مجاهد» سخنگوی طالبان در مورخ چهارشنبه 27 عقرب (آبان‌ماه) اعلام كرد: طالبان افغانستان منطقه يمگان در استان بدخشان را به طور کامل تصرف کرده‌اند. وی هم چنین با اشاره به این که طالبان چندین ماشین نظامی و تسلیحات ارتش افغانستان را در اختیار دارد و آماده مبارزه با نیروهای دولتي این کشور است، اظهار داشت: ما پرچم خود را بر فراز این منطقه به اهتزاز درمی‌آوریم و دشمنان‌مان دوباره شکست می‌خورند. هم چنين در اين رابطه «نوید فروتن» سخنگوی فرماندار یمگان اعلام نمود: طالبان اواخر روز پنج‌شنبه 28 عقرب (آبان) موفق شدند کنترل یمگان را به دست گیرند اما نیروهای امنیتی افغانستان در حال مبارزه با آنها هستند و با رسیدن کمک‌های هوایی به این نیروها، همه چیز برای بازپس‌گیری این منطقه فراهم شده است.
بنابر اظهارات مقامات امنیتی افغانستان این دومین بار است که طالبان طی شش‌ماه اخیر کنترل یمگان را به دست گرفته است؛ از زمانی که طالبان جای پای خود را در «بدخشان» باز کرده، این استان به یکی از ناامن‌ترین ولایت‌های شمالی افغانستان تبدیل شده است.
این در حالی است که آلمان، سومین حامی بزرگ غربي افغانستان اخيرا (آبان‌ماه 1394) اعلام کرد که به منظور حمایت از این کشور در مبارزه با شبه‌نظامیان طالبان، تعداد 130 نیروی نظامی به این کشور اعزام خواهد کرد و برنامه افزایش آنها به 980 نفر در دست اجراست.
چرايي حضور داعش در افغانستان
در حالي كه چندي است بحث حضور داعش در افغانستان افكار عمومي جهاني بويژه افغانستان را نگران كرده است؛ اما دولت وحدت ملي افغانستان با عبور سطحي و ساده از اين امر؛ موجبات انتقاد شديد بسياري از رسانه‌هاي افغانستان نسبت به مخفي‌كاري دولت و حتي اتهام به نوعي سازش را فراهم ساخته است. گروه تروریستی تکفیری موسوم به «داعش» علی‌رغم عمر کوتاه چند ماهه در افغانستان، با کمک سازمان‌های جاسوسی پاکستان، آمریکا، اسرائیل، عربستان سعودی و ترکیه در حال ایجاد زیرساخت‌های لازم برای حضور طولانی‌مدت در افغانستان است. گروه مذكور با استفاده از وضعیت امنیتی نامناسب افغانستان در حال گسترش فعالیت‌های خود در بخش‌های مختلف این کشور است. (پایگاه خبری تحلیلی مشرق)
در همین راستا، یکی از رئوس برنامه‌های این گروه تروریستی تکفیری ایجاد اردوگاه‌های آموزش نظامی، جذب و سازماندهی نیرو از میان جوانان افغانستانی، داوطلبان مدارس وهابی از پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، چچن، سوریه و اعضای بریده گروه رقیب طالبان اختصاص دارد. در این اردوگاه‌ها، کار با انواع سلاح سبک و سنگین، تاکتیکهای جنگی، روشهای تخریب، کار با مواد منفجره و حملات چریکی به مواضع نیروهای ارتش افغانستان و گروه‌های رقیب داعش آموزش داده می شود. سایت وابسته به داعش تصاویری از این اردوگاه منتشر کرده است.
دلايل مداخله مسكو
مسلما روسیه حضور تروریسم طالبان و داعش و... را در کنار مرز کشورهای آسیای مركزي به عنوان حیاط خلوت و حوزۀ نفوذ و منافع خود، تحمل نخواهد کرد. روس‌ها از ديرباز همسایگان شمالی افغانستان را به صورت سنتی به عنوان مناطق نفوذ خود ارزيابي کرده‌اند. گسترش فعالیت‌های تروریستی به شمال افغانستان و درگیری‌های روزافزون نیروهای امنیتی با تروریست‌ها در مناطقي که سابقا امن محسوب می‌شدند، بر نگراني ها مي افزايد. این نگرانی به ویژه پس از سقوط شهر قندوز در شمال کشور به دست طالبان، ابعاد مضاعف پیدا کرد و پس از آن روس‌ها تلاش های خود برای اعمال فشار بر دولت افغانستان به منظور تقویت نقش کشورهای منطقه برای مبارزه با تروریسم در افغانستان را افزایش داده‌اند. شهر قندوز از مناطق بسیار حساس و استراتژیک در شمال افغانستان محسوب می‌شود. این شهر هم برای طالبان، هم برای دولت افغانستان و هم برای همسایگان شمالی این کشور به ویژه تاجیکستان و به تبع آن روسیه، از اهمیت و حساسیت فراوانی برخوردار است. بندر راهبردی شیرخان که از طریق آمودريا افغانستان را به تاجیکستان وصل می‌کند، در همین استان قرار دارد. از سوی دیگر، قندوز برای همه طرف هاي بازی در افغانستان، دروازه امنیتی شمال محسوب می‌شود و اگر طالبان بتواند در قندوز، جای پای خود را مستحکم‌تر کند، زمینه برای گسترش نفوذ و توسعه تروریسم به دیگر استان‌هاي شمال افغانستان نیز فراهم خواهد گرديد. به همین سبب، وقتی قندوز سقوط کرد، عناصر محلی طالبان در برخی فرمانداري‌هاي از جمله تخار، بدخشان، بغلان، سرپل دست به تحرکاتی زدند و موفقیت هایی را نیز به صورت موقت، به دست آوردند. ضمن آن كه طالبان پس از قندوز، عملیات سنگین نظامی را به منظور سقوط شهر شمالی میمنه راه اندازی کردند. با این حساب، بدیهی است که روس ها بیشتر از پیش نگران شوند؛ نگران توسعه تروریسم به شمال افغانستان و این که آنها در نهایت بتوانند از این طریق راه خود را به سمت آسیای مرکزی و حوزه قفقاز باز کنند؛ روس‌ها را بيشتر نگران ساخته است. همراهی طالبان از سوی شماری قابل توجه از تروریست‌های ازبک و تاجیک تبار تبعه کشورهای آسیای مرکزی و خطر رخنه و نفوذ آنها به آسیای مرکزی را تقویت می کند. به این ترتیب، روس ها از هم اکنون تلاش می کنند دولت افغانستان را مجاب کنند که به روسیه حق بدهد که شعاع امنیتی خود را تا بخش های وسیعی از شمال افغانستان گسترش دهد و به این ترتیب، با ایجاد نوعی همکاری نظامی میان کابل ـ مسکو، مانع از توسعه تروریسم به شمال و در نتیجه به خطر افتادن امنیت کشورهای آسیای مرکزی شود.
ضمن آن كه دولت وحدت ملي افغانستان در مورخ هفتم ترازو (مهرماه 1394) درخواست خرید تجهیزات سنگین جنگی روسی را به دولت مسکو اعلام کرد و گفت: خرید توپخانه و بالگرد Mi-35 را از روسیه در دستور کار قرار داده و مسکو نیز موافقت اولیه خود را با این درخواست اعلام کرده است. البته معاون اول رئیس جمهور افغانستان چندی پیش با سفر به روسیه، درخواست همکاری‌های نظامی برای مبارزه با تروریسم را به این کشور اعلام کرده بود. روسیه نیز در جریان سفر برخي از مقامات رسمی این کشور و سران مجاهدين از جمله ژنرال دوستم تاکید کرد که مسکو کمک‌های نظامی خود به افغانستان را افزایش خواهد داد.
تحليل
در صورتي كه افغانستان توانمندی مدیریت جنگ را از دست بدهد و امریکا طرح مبارزه با تروریسم را در دست بگیرد، احتمالا زمینه مداخله روسیه و ديگر كشورهاي هم‌سو نیز فراهم خواهد شد و افغانستان به محل منازعات بين المللي تبدیل خواهد گرديد.
اتخاذ هرگونه سیاست مخدوش و غیرشفاف در مبارزه و جنگ با گروه تروریستی طالبان دولت وحدت ملی و مردم مسلمان افغانستان را به سوی سرنوشت تاریک و مصیبت‌باری خواهد كشاند. وظیفه خطير و آني دولت وحدت ملی جلوگیری از سقوط افغانستان در پرتگاه مرگبارِ تقابل قدرت‌های منطقه اي و جهانی است. مسلما تا زماني كه ج.ا.افغانستان، به تدوین یک استراتژی کلان و راهبردی در خصوص نحوه همکاری با کشورهای همسایه، منطقه و قدرت‌هاي بين‌المللي نپردازد و از سیاست نگاه به امروز به جای راهبرد آینده‌نگری استفاده کند، هیچگاه از دامی که سلطه‌گران منطقه‌اي و بين‌المللي پهن کرده‌اند رهایی نخواهد یافت. در حالي كه جمهوري اسلامي افغانستان به عنوان یک کشور در حال گذار در حل و فصل مسائل امنیتی و منطقه‌ای خود، به همراهی قابل اعتماد نیاز دارد. اما چنين مي نمايد كه نظامیان خارجی افغانستان را ترک نخواهند كرد، زیرا میدان نبرد و رقابت تازه‌ای میان امریکا و روسیه در افغانستان گشوده خواهد شد. البته با لحاظ تنگناهاي مالي روسيه و معاملات آتي روسيه با غرب بعيد بنظر مي‌رسد روسيه بتواند در ابعاد گسترده و به مدت طولاني در افغانستان حضور داشته باشد. هم چنين تبعات و پیامدهای دخالت احتمالی روس‌ها در جنگ افغانستان در فضای تعارض و دشمنی شدید با امریکا، ناتو و متحدین عرب‌اش در منطقه، برای مردم مسلمان افغانستان و كشورهاي همسايه و منطقه بسیار پیچیده و پرهزينه خواهد گرديد. در شرايط و موقعيت جاري؛ حمايت دولت وحدت ملي و نيز كشورهاي همسايه از گروه‌هاي جهادي افغانستان در تداوم مبارزه و يا معامله صلح با طالبان تا حدي خواهد توانست مانع حضور قدرت‌هاي بزرگ در افغانستان گردد.
*كارشناس ارشد مسائل افغانستان
https://ccsi.ir//vdch6inz.23nimdftt2.html
