راهبرد تهران در قفقاز جنوبي و تعاملات ايران با جمهوری آذربايجان

روابط ايران و جمهوري آذربايجان در دورة پس از فروپاشي شوروي با اوج و حضيض‌هاي مختلف ادامه داشته و به‌رغم برخي سنگ‌اندازي‌هاي فرامنطقه‌اي براي ايجاد شكاف در اين روابط هيچگاه متوقف نشده است. دو كشور به واسطة ريشه‌هاي مشترك فرهنگي به ويژه اشتراكات مذهبي از يك سو و مجاورت جغرافيايي از سوي ديگري زمينه‌هاي بسيار مساعدي براي توسعة روابط دارند و بر همين اساس مقامات دو كشور توسعة روابط را نه تنها واجد مزاياي دوجانبه، بلكه در سطح منطقه‌اي نيز حائز منافع بسيار مي‌دانند. بر اين اساس، آقاي دكتر محمود احمدي‌نژاد طي سفر خود به جمهوري آذربايجان براي شركت در نشست سران كشورهاي ساحلي‌ خزر، ديدارهايي را نيز با مقامات اين جمهوري از جمله آقاي الهام علي‌يِف انجام و مسائل و موضوعات دوجانبه و منطقه‌اي را با وي مورد بحث قرار داد. شبکه جهانی سحر در همين راستا و نظر به اهميت روابط تهران و باكو، گفتگويي را با آقاي احمدي‌نژاد ترتيب داده كه مشروح آن در ادامه از نظر مي‌گذرد؛

آقاي رئيس‌جمهور، اهمیت، نتایج و دستاوردهای سفر خود به آذربایجان و اساسا اهمیت مناسبات تهران و باكو و جایگاهی را که آذربایجان به عنوان تنها کشور اسلامی قفقاز در سیاست خارجی ایران دارد، تشریح فرمایید؟
بسم الله الرحمن الرحیم . اللهم عجل لولیک الفرج والعافیه والنصر....
من هم ابتدا سلام عرض می‌کنم به همه بینندگان شما و همکاران خوبتان. عید قربان را به همه تبریک می‌گویم. ان‌شاء‌ا... که این عید موجب نزول برکات و رحمت الهی برای همه بشریت و همه موحدان و عدالت‌طلبان عالم باشد. روابط ایران و آذربایجان روابط ویژه‌ای است. هم همسایگی است و هم برادری. روابط دوستی ممکن است دچار نوسان شود یا قطع شود. اما روابط برادری در هر شرایطی باقی خواهد ماند و روابطی است که قابل قطع شدن یا تضعیف نیست، ما دو ملت و دو دولت برادریم و منافع مشترک فراوان داریم. البته دشمنان مشترک هم داریم، شرایط جغرافیایی و تاریخی ما به گونه‌ای رقم خورده که رابطه ایران و آذربایجان یک رابطه ویژه و ممتاز است.
در واقع، این روابط از محورهای اصلی ثبات و همکاری درمنطقه است. امروز هم به لطف خدا با اراده دو دولت و دو ملت رابطه ما در بخش‌های گوناگون خوب است و رو به گسترش است. میان دو کشور دیدارها همیشه مفید، موثر و سازنده بوده است. این بار هم همین طور است. ما پیشرفت و آبادانی آذربایجان را پیشرفت و آبادانی خودمان می‌دانیم. همین احساس در برادران آذری ما نیز وجود دارد. در موضوعات منطقه‌ای و جهانی دیدگاه‌های مشترک داریم و آنها را دنبال می‌کنیم. در تمام مجامع جهانی از حقوق یکدیگر بطور کامل دفاع می‌کنیم. محدودیتی برای توسعه روابط وجود ندارد. در این سفر با برادرم جناب آقای علی‌يِف تمام زمینه‌های همکاری و روابط بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دادیم. با یک نگاه کلان و راهبردی تصمیمات بسیار خوبی در بخش اقتصادی، حمل و نقل، انرژی، سرمایه گذاری و تجارت گرفته شد. اینها محورهایی است که روابط دو کشور را متحول می‌کند و به نفع هر دو کشور و منطقه است.
حجم روابط اقتصادی ما، اگرچه قابل توجه است، اما مورد رضایت هیچ یک از طرفین نیست. قرار شد موانع برداشته شو و تا حد ممکن ظرفیت‌های دو کشور رشد کند. در گام اول حداقل پنج میلیارد دلار را مدنظر داریم. این می‌تواند به سرعت به چند برابر افزایش پیدا کند. در بخش فرهنگی نیز همین طور. در بخش سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری ایران و آذربایجان یکی از عوامل اصلی ثبات در دریای مازندان، دریای خزر و کل منطقه است. پیوند ایران و آذربایجان حتماً کمک می‌کند تا مسایل منطقه با روش بهتری و با آرامش بیشتری حل و فصل شود. نگاه ما به تحولات جهانی هم نگاه واحدی است و این مناسبات ما را برای ورود به دوران جدید و عرصه‌های گوناگون بین‌المللی آماده می‌کند. همیشه دیدارهای ما خوب بوده است. این دیدار هم به همین ترتیب.
جناب رییس جمهور، منطقه قفقاز با مناقشاتی درگیر است که یکی از آنها هم مناقشه قره‌باغ است و بزرگترین معضل جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود. طی ۲۰ سال گذشته کشورهای گروه مینسک که شامل آمریکا، فرانسه و روسیه هستند و به عنوان میانجی در این مناقشه نقش‌آفرینی می‌کنند، نتوانسته‌اند این مناقشه را حل کنند. راهکار پیشنهادی ایران برای حل این مناقشه چیست؟ و علل مقاومت کشورهای سلطه در مقابل نقش‌آفرینی ایران در حل این مناقشه و سایر مناقشات قفقاز از نظر جنابعالی چیست؟
ما فکر می‌کنیم همه مسایل و همه مناقشات از طریق گفتگو و البته با پذیرش عدالت و قانون قابل حل است. ما این مسیر را دنبال می‌کنیم و اگرهم اعلام کردیم که آمادگی داریم که وارد بشویم و کمک بکنیم، باز بر پایه عدالت، منطق، قانون و با روش گفتگوست. ما فکر می‌کنیم کسی که می خواهد وارد بشود، نباید خودش یک موضع تعصبی از قبل داشته باشد. آنهایی که اسم بردید، بسیاری شان مواضعشان هم در طول تاریخ و هم در معادلات امروز جهان مشخص است. آنها فرمولی دارند که بالاخره در آخرش عدالت درنخواهد آمد، ما دنبال عدالت هستیم. فکر می‌کنیم کشورهای منطقه باید صدها سال در صلح و دوستی باهم زندگی کنند. نباید هیچ نقطه تاریکی در روابط باقی بماند. نقطه تاریک از بی عدالتی ها ناشی می‌شود. عدالت و قانون را بگذاریم وسط و همه تابعش باشیم، بپذیریم و عمل کنیم و تصمیم بگیریم که باهم دوست باشیم. از دشمنی‌ها و مناقشات هیچ کس سود نمی‌برد. حداقل چیزی که تلف می‌شود وقت و اعصاب مردم و دولتها است، بالاترش هم منابع است. بالاخره ما در طول تاریخ و به تجربه دریافتیم که بسیاری از از این نیروهای غربی پایبندی به عدالت ندارند. به همین خاطر ما آنها را همراهی نکردیم. اگر چه، اگر در همین موضوع هم آنها بتوانند عدالت را اجرا کنند و حق را حاکم کنند و مشکل را حل کنند، ما استقبال می‌کنیم و حمایت می‌کنیم.

آقاي دكتر، کشورهای منطقه قفقاز شامل آذربایجان، گرجستان و ارمنستان در حوزه تمدنی ایرانی اسلامی قرار دارند. با توجه به این موضوع، نگاه و رویکرد ایران به قفقاز برچه مبنایی قرار دارد؟
ببینید. این درست است. کل منطقه ما یک منطقه بسیار وسیعی است. ما در یک حوزه فرهنگی و تمدنی هستیم. زندگی مردم ما خیلی شبیه هم است. اعتقادات، باورها، آداب و رسوم، حتی لباس پوشیدن‌ها، غذاخوردنها و مفاهیم. ما یک حوزه بزرگ فرهنگی و تمدنی شناخته شده هستیم برای کل تاریخ و کل دنیا. روابط ملتهای ما هم به همین نسبت عمق دارد. یک عمق تاریخی بسیار طولانی که در اعماق دلها و اندیشه‌ها ریشه دارد. توجه کنید که همین غذاها نمادی از رنگ و تمدن است. غذاهای کل منطقه چقدر شبیه به هم است، اصلا یک جور است. نوع نگاه به زندگی، ارتباطات اجتماعی، احترام به خانواده، احترام به بزرگتر، صداقت، دوستی، پاکی و فداکاری. اینها ارزشهای متعالی هستند که در متن این فرهنگ حضور دارند. ما فکر می‌کنیم که همه این منطقه بتواند در کمال آرامش و دوستی باهم زندگی کند. بجای اینکه رقیب هم باشند، کامل کننده و تکامل بخش همدیگر باشند. ما باید برای پیشرفت به هم کمک کنیم و دوست هم باشیم و حلقه‌های ارتباطی را در بخشهای گوناگون تقویت کنیم، اینها شدنی است. منتها منطقه قفقاز از دخالتهای بیگانه رنج می برد. مثل خیلی از نقاط دیگر دنیا. کشورها و نیروهای فرامنطقه‌ای بخاطر منافع خودشان می آیند. بالاخره اینجا منطقه حساسی است. یک منطقه ارتباطی مهم با منابع و ذخایر انسانی و فرهنگی و مادی فراوان. آنها می آیند برای دست اندازی . دخالت می‌کنند، اما ما فکر می‌کنیم با آگاهی و هوشیاری مردم و دولتها یک روند همگرایی شکل گرفته است. گرچه این آرام است. هنوز نشانه‌های خیلی قوی بروز نداده است. اما، این همگرایی حتما اتفاق خواهد افتاد.

آقاي رییس جمهور، یکی از موضوعات مهم منطقه، بحث دریای خزر است. ایران دریای خزر را دریای صلح و دوستی می‌داند. به نظر جنابعالی موانع احتمالی در مقابل همگرایی در دریای خزر و تعیین رژیم حقوقی جدید دریای خزر چه بوده است و رویکرد ایران برای تعیین رژیم حقوقی جدید دریای خزر چیست؟
دریای خزر دریای صلح و دوستی است. باید هم همین طور باشد. هیچ گزینه دیگری وجود ندارد و نمی‌تواند هم وجود داشته باشد. کشورهای منطقه باید باهم همکاری کنند و دوست باشند و از فرصت دریای خزر به نفع ملتهایشان استفاده کنند. اما به همین نسبت که ظرفیت‌های فراوانی برای دوستی و منافع مشترک در دریای خزر هست، پیچیدگی های سیاسی و تاریخی فراوانی هم وجود دارد. بالاخره ما نباید فراموش کنیم که بیش از ۲۰ سال از فروپاشی شوروی نمی‌گذرد. جغرافیای سیاسی منطقه در حال شکل گرفتن است. طبیعی است که روند همگرایی یک مقدار آرام طی می‌شود. من فکر می‌کنم این روند گرچه آرام است، اما با استحکام دارد طی می‌شود. رژیم حقوقی دریای خزر یکی از موضوعات منطقه است که آرام آرام در حال شکل گیری است.
از چند محور شروع شده است و بحث‌ها جلو می رود. من فکر نمی‌کنم که در نهایت مشکل خاصی یا حادی در این زمینه باقی بماند. بهر حال، ما همسایه هستیم. باید با هم زندگی کنیم. دریای خزر دریای بسیار بزرگی است. مسایل محیط زیست محیطی و امنیتی دارد. مسایل قاچاق مواد مخدر و تروریسم و افراط گرایی و مسایل انرژی دارد. مسایل ذخایر دریایی، ارتباطات دریایی و کشتیرانی و موضوعات متنوع فراوانی وجود دارد. خوب، هرکدام بحث می برد، گفتگو لازم دارد. وقتی ما نگاه می‌کنیم به نشست عشق آباد، بعد نشست تهران و نشست باکو، این روند همگرایی را مشاهده می‌کنیم. امیدواریم که تا یکی دو نشست بعد، این حلقه‌ها تکمیل شود.