طرح استقرار سپر موشكی نخستین بار در عصر نو محافظه‌كاران امریكایی ارایه شد و امروزه استقرار آن در تركیه مهم ترین چالش این كشور شده است.
برای بررسی ابعاد مختلف این طرح و ملاحظات تركیه در پذیرش آن، میزگردی با حضور 'صادق ملكی' استاد دانشگاه و كارشناس ارشد مسائل تركیه ، 'مالك كایا' (Malik Kaya) كارشناس مسائل تركیه و سید 'علی قائم مقامی' از كارشناسان حوزه تركیه در ایرنا برگزار شد .
مقدمه :
حاكمان نو محافظه‌كار كاخ سفید مقابله با حملات موشكی كشورهایی همچون ایران، عراق و كره شمالی را مستمسك این طرح عنوان كردند. از آن زمان تاكنون این طرح بلندپروازانه با مخالفت‌های زیادی بویژه از سوی روسیه رو به رو شده است.
اوج مخالفت روس‌ها زمانی بود كه بوش دوم لهستان و چك را به عنوان محل استقرار سامانه برگزید. امریكایی‌ها كه نمی‌خواستند خشم روس‌ها از این اقدام برانگیخته شود، ادعا كردند این سیستم صرفاً برای مقابله با خطر احتمالی ایران و كره شمالی طراحی شده اما ولادیمیر پوتین با مردود خواندن این ادعاها، سیستم دفاع موشكی را بزرگ‌ترین چالش در مناسبات دو سوی آتلانتیك خواند.
به واقع كرملین مقابله با توان موشكی هسته‌ای روسیه و چین و آسیب‌ناپذیر كردن غرب از خطر روسیه و چین را دلیل اصلی ایجاد سپر دفاع موشكی می‌داند. با آن كه مخالفت‌های روس‌ها چند صباحی این طرح امریكا را در شرق اروپا معلق گذاشت، اما این پروژه در دوره اوباما از نقطه دیگر اروپا یعنی رومانی سر برآورد و فراز و نشیب‌های این سامانه دست آخر تركیه را وارد ماجرا كرد.
در نهایت ناتو و تركیه برای استقرار رادار سپر دفاع موشكی در جنوب شرق تركیه در پایگاهی به نام 'كورجیك' (Kürecik) به توافق رسیدند اما این پایان راه نیست. تركیه اكنون با دغدغه‌های بسیاری بویژه در ارتباط با برهم خوردن روابط خود با ایران روبه‌رو است.
در واقع نگرانی تركیه از برهم خوردن شالوده سیاست خارجی جدید این كشور برای به صفر رساندن مشكلات با همسایگان است .
سووال : رادار سپردفاع موشكی در منطقه نظامی كورجیك در نزدیكی مرزهای ایران – عراق و سوریه مستقر خواهد شد و سكوی پرتاب موشك نیز در رومانی استقرار خواهد یافت، گفته می شود مركز فرماندهی آنها در آلمان قرار دارد علاوه بر این،چهار سامانه موشكی دیگر در ژاپن، كانادا، آمریكا و رژیم صهیونیستی قرار دارد مختصات منطقه ای و جهانی این سامانه ها چگونه طرح ریزی شده است؟
قائم مقامی كارشناس حوزه تركیه: سامانه دفاع موشكی در منطقه نظامی «كورجیك» واقع در استان مالاتیا Malatya در جنوب شرق تركیه مستقر خواهد شد. این منطقه تا سال ۱۹۹۳ میلادی محل استقرار رادار اطلاعاتی و شناسایی امریكا بود كه بعدها این پایگاه تعطیل شد كه اكنون به رادار سپر دفاعی موشكی امریكا تحت پوشش ناتو تبدیل شده است.
در بیانیه وزارت امور خارجه تركیه عنوان شده این رادار سپر دفاعی موشكی امریكا و ناتو در تركیه است و امروزه حدود ۲۵ پایگاه نظامی ناتو در تركیه وجود دارد كه تماماً تحت نظارت امریكا قرار دارد در این پایگاه‌ها حدود ۹۰ بمب اتمی وجود دارد كه تحت پوشش ناتو است اما در واقع كاملاً زیر نظر امریكا و دولت تركیه كوچكترین كنترلی بر روی این زرادخانه اتمی ندارد.
در واقع ناتو تحت نفوذ آمریكا است زیر ۷۵ درصد بودجه آن را این كشور تامین می كند. سلجوق اونال سخنگوی وزارت امور خارجه تركیه اعلام كرد ، محل استقرار رادار هشدار دهنده و رهگیر سپر دفاع موشكی 'آمریكا- ناتو ' از لحاظ شرایط ارضی و حقوقی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و تصمیمات نهایی در رابطه با آن اتخاذ شده است. سلجوق اونال همچنین گفته است، برای آماده سازی استقرار سپر دفاع موشكی ناتو اقدامات نتیجه بخشی انجام شده است.
این سیستم در تاسیسات نظامی ' كور جیك ' مستقر خواهد شد. كه این تاسیسات نظامی نیز در راستای همان اهداف، مورد بهره برداری قرار گرفته است. موشك ها ، پدافند هوایی و ضد موشك های بالستیك با هماهنگی با 'سیستم رادار سپر دفاع موشكی مستقر در تركیه' در رومانی مستقر خواهد شد كه این سیستم ضد موشكی در ظرف زمانی چهار سال در رومانی مستقر خواهد شد.
آندراس فوك راسموسن دبیر كل ناتو اعلام كرد ، امضاء قرارداد نهایی استقرار سیستم راداری سپر دفاع موشكی و سیستم ضد موشك های بالستیك موجب خشنودی در ناتو شده و قرارداد امضاء شده ، اقدامی حساس برای مقابله با تهدیدات موشك های بالستیك برضد پیمان ناتو است و سیستم دفاعی ناتو را تكمیل خواهد كرد.
*در خبر ها امده است كه فرماندهی این سیستم در آلمان و در مركز فرماندهی نیروهای متفق اروپا در این كشور خواهد بود آیا آلمان هم در این سیستم نقش فعالی دارد؟
**فرماندهی سپر دفاع موشكی شامل رادار و سیستم موشك ضد موشك بر عهده فرماندهی نیروهای متفق اروپا در آلمان است. یعنی امریكا و ناتو در تركیه دارای دو مركزفرماندهی و كنترلی است یكی پایگاه « راداری كورجیك» در استان مالاتیا تركیه كه نزدیك مرزهای ایران، سوریه و عراق واقع شده است. دیگری مركز فرماندهی «اسكی شهیر» كه كاملاً با مركز فرماندهی سپر دفاعی موشكی امریكا و ناتو در آلمان هماهنگ خواهد بود.
البته دولت آلمان نقش چندانی در آن ندارد چرا كه خاك آلمان بواسطه پایگاه نظامی اطلاعاتی آمریكا كه در این كشور مستقر است در تسلط كامل آمریكا است لذا تركیه اعلام كرده است كه این سیستم برای مقابله با حملات موشكی احتمالی در حال نصب است و كشور خاصی بخصوص ایران مد نظر نمی باشد.
علاوه بر آن یك ژنرال تام الاختیار در مركز فرماندهی سپر دفاع موشكی در آلمان مستقر و برتصمیمات و عملیات نظارت خواهد كرد.
همچنین باید اشاره كنم سپر دفاع موشكی و رادارهای آن در پنج نقطه اسرائیل، كانادا، امریكا، تركیه و ژاپن مستقر هستند كه كاملاً به صورت هماهنگ از طریق ماهواره با هم ارتباط دارند و تمام فرماندهی آن در دست امریكا و اسرائیل است و نكته مهم این است كه راداری كه در تركیه نصب شده مستقیماً مسئولیت حفاظت از اسرائیل را دارد و حتی «راسموسن» (دبیر كل ناتو)در جایی این مطلب را بیان كرده بود اما به او هشدار داده شد تا جایی كه مجبور شد گفته خود را اصلاح كرده و به گوید : به هیچ وجه كشور خاصی تحت حمایت این سیستم نیست و همچنین كشور خاصی مورد نظر برای نمی باشد.
*خبر موافقت تركیه با استقرار سپر دفاع موشكی در زمانی منتشر شد كه منطقه شاهد جنبش های مردمی برای سرنگونی حكومت های دیكتاتوری بود آیا ظرف زمانی جدید تناسبی با تصمیم استقرار سپر موشكی داشته است؟
**ملكی: خبری شدن پذیریش استقرار سپر موشكی امر جدیدی است، اما تصمیم به استقرار این سامانه در تركیه یك سال پیش در جریان اجلاس لیسبون گرفته شده بود. البته ترك‌ها بارها عنوان كرده‌اند كه ما تلاش كردیم تا نام ایران به عنوان هدف اول سپر موشكی مطرح نشود اما این اظهارات در واقع پوششی برای پذیرش استقرار این سامانه در تركیه بوده است.
در تابستان سال‌جاری سخنگوی وزارت خارجه تركیه اعلام كرد فعالیت برای استقرار سپر موشكی را آغاز كرده اند. پس از این اظهارات و وقتی صحبت‌هایی درباره مكان استقرار آن در تركیه مطرح شد حساسیت‌هایی را كه ما در رابطه با ایران داشتیم را زیاد كرده و موجب واكنش مسئولان ایرانی گردید.
*مقام های تركیه اعلام كرده اند تمام تلاش خود را بكار بستند تا نام ایران به عنوان تهدید سپر دفاع موشكی حذف شود آیا این اقدام ترك ها برای لحاظ كردن نگرانی و حساسیت های همسایه خود ایران كافی به نظر می رسد؟
**كایا: ابتدا قرار نبود سپر دفاع موشكی در تركیه مستقر شود. از هنگامی كه روسیه با استقرار این سامانه در كشورهای لهستان و چك مخالفت و آن را اقدام دشمنانه ناتو علیه خود توصیف كرد نهایتاً به این نتیجه رسیدند كه این سامانه را در محل دیگری استقرار دهند. اما پس از انكه اعلام شد تركیه میزبان این سپر موشكی است مقامات ترك اعلام كردند موشك‌ها در تركیه مستقر نمی‌شوند بلكه صرفاً سیستم هشدار دهنده و رادار در تركیه مستقر خواهد شد.
مقام های دولت آنكارا در توجه به این عمل گفته اند این سیستم ضریب امنیتی تركیه را ارتقا خواهد داد یا برعكس تركیه را در معرض حملات قرار میدهد؟ از سوی دیگر رفتار و اظهارات اولیه مقام های آنكارا نیز بیانگر آن است كه دولت تركیه موافق پذیرش این سیستم نبوده و تحت فشار آن را پذیرفته است.
مذاكرات طولانی عبدالله گل رئیس جمهور تركیه و حذف نام ایران به عنوان هدف جدید این سیستم در اجلاس سال ۲۰۱۰ ناتو نشان میدهد كه دولتمردان تركیه موافق استقرار این سپر موشكی نبوده‌اند چراكه نمی‌خواهند به روابط خود با همسایگان خللی وارد شود.
*اما به رغم اینكه امریكا و متحدان اروپایی‌اش اعلام كردند این سیستم برای پیشگیری از خطر احتمالی ایران و نیز تأمین امنیت رژیم صهیونیستی است چرا ترك‌ها آن را قبول كردند؟
** كایا: باید نگاه كرد كه پشت پرده چه اتفاقاتی صورت گرفته است؟ آیا تهدید در كار بود یا تطمیع؟ و آن چیزی كه مسلم است استقرار این سیستم در خاك تركیه هیچ كمكی برای ارتقای امنیت تركیه نمی‌كند. چراكه بنا به اظهارات كارشناسان نظامی سه دقیقه طول می‌كشد تا موشكی كه به طرف تركیه شلیك شده توسط موشك‌هایی كه در كشورهای دیگر و احیاناً در یكی از كشورهای اروپایی (احتمالاً رومانی) مستقر است منفجر شود.
در حالی كه طبق اظهارات همان كارشناسان موشك‌های احتمالی پرتاب شده به طرف تركیه در مدت زمان یك و نیم دقیقه به خاك تركیه می‌رسد یعنی عملاً این سیستم در دفع خطرات از تركیه ناكارآمد است.
اما اینكه چرا امریكا و كشورهای اروپایی بر استقرار این سامانه در تركیه اصرار ورزیده‌اند نشان میدهد هدف دیگری در حال پیگیری است و این سئوالات پیش می‌آید كه آیا تلاش می‌كنند مانع از گرایش به شرق و جهان اسلام جدا شوند؟ آیا می‌خواهند با ایجاد اختلاف میان ایران و تركیه تخم تفرقه در منطقه بپاشند؟
*كمال كلیچدار اوغلو Kemal kılıçdaroğlu رهبر اپوزیسیون تركیه ودبیر كل حزب جمهوری خلق همراه با دولت باغچه لی Devlet Bahçeli حزب حركت ملی گرا صراحتا با استقرار این سامانه در خاك تركیه مخالفت كرده اند مخالت های احزاب مهم تركیه با دولت اردوغان در این زمینه را چطور ارزیابی می كنید؟
**قائم مقامی : دو حزب اصلی اپوزیسیون دولت در تركیه یعنی حزب جمهوری خلق CHP به رهبری كمال كلیچدار اوغلو كه حزب اصلی مخالف می باشد و حزب حركت ملی گرا MHP به رهبری دولت باغچه لی با سیستم سپر دفاعی موشكی تركیه مخالف اند اما این دو حزب به هیچ وجه در مخالفت صداقت لازم را ندارند آنها فقط برای مخالفت با حزب عدالت و توسعه چنین مخالفتی را ابراز می كنند آنها با از رفتارهای دولت مخالفت می‌كنند و مدل رفتاری آنها به این صورت است. كه دولت اردوغان هر تصمیمی می گیرد ساز مخالف می زنند.
*با روی كار آمدن حزب عدالت و توسعه، روابط ایران و تركیه بهبود چشمگیری پیدا كرد كه مناسبات تجاری میان دو كشور نمونه از آن است. حال چرا در این مورد دو كشور نتوانستند با یكدیگر به تفاهم برسند. عده ای معتقدند حزب عدالت و توسعه حزبی عملگرا بوده در حالی كه تصور می شده این حزب بسیار آرمانگرا است این مطلب را چطور ارزیابی می كنید؟
**ملكی: به نظر بسیاری از كارشناسان، برآورد و برداشت چند ساله كشورمان از سیاست های حزب عدالت و توسعه در بسیاری موارد مطابق با واقعیت های موجود نبوده است .
پذیرش استقرار سپر موشكی كه هدف آن ایران است بی شك خطای راهبردی از جانب دوستان اسلام گرا بوده وامری نیست كه بتوان نسبت به آن سكوت نمود. آنچه به نظرم اهمیت دارد اینكه ما باید فراتر از سپر موشكی به مساله نگاه كنیم. تركیه عضو ناتو است و نگاهش به غرب بوده حتی روی كار آمدن حزب عدالت و توسعه نگاه راهبردی تركیه به غرب را تغییر نداده است.
سیاست خارجی ترك‌ها منفعت محور بوده و ترك‌ها بارها نشان داده‌اند كه با درك موقعیت از فرصت‌ها در راستای منافع خود استفاده می‌نمایند. پس از پایان جنگ سرد شرایط زمانی ایجاب می‌كرد كه تركیه سیاست خود در منطقه را منطبق با شرایط زمانی وقابلیت‌های خود تنظیم نماید.
این شرایط موجب شد تركیه سیاست‌های داخلی و خارجی خود را باز تعریف كند. مسائلی چون تحولات كردی و عملیاتی تحت عنوان ارگنه كن و ... همه حاصل این باز تعریف است.
بنابر این نگاه، باید استقرار سپر موشكی را هم در همین چارچوب بررسی كنیم. تركیه از اعضای مؤسس ناتو نبوده و مابه ازای شركت در جنگ كره و در زمان حكومت عدنان مندرس، امریكا امكان عضویت در ناتو را به عنوان یك امتیاز برایش فراهم كرد البته دلایل دیگری مانند صف بندی‌هایی كه بین غرب و شرق شد نیز در این تحول تأثیر‌گذار بوده است.
در زمان آتاترك ترك‌ها توانسته بودند با اینكه نگاه اصلی آنان به غرب بود با بستن پیمان دوستی با روس‌ها موازنه مثبتی برای خودشان میان غرب و روسیه ایجاد كنند، اما بعد از جنگ جهانی دوم و با ایجاد رابطه ویژه میان امریكا و تركیه، نگاه تركیه بیشتر غربی شد و راهبرد تركیه چه در زمان حكومت‌های ائتلافی یا غیرائتلافی راهبردی غربی تعریف گردید.
البته عضویت تركیه در ناتو با عضویت آلمان، فرانسه و انگلیس فرق دارد و تركیه با تعریفی كه در رابطه با ناتو دارد برای عضویت مابه ازایی به ناتو داده و در مقابل آن امتیازهایی از آن می‌گیرد.
* گفته می شود دولت تركیه تحت فشار با استقرار سامانه موشكی موافقت كرده است این فشار ها به چه مواردی مربوط می شود؟
**كایا: فشارهای متعددی وجود داشت كه از جمله می‌توان به شالوده امریكایی و ناتو محور ارتش تركیه اشاره كرد. ارتش تركیه اگر تابع برنامه‌های ناتو نباشد سیستم تسلیحاتی‌اش با مشكل مواجه خواهد شد. و عملاً فلج می‌شود. نمونه كوچك این وابستگی نظامی را در هواپیكاهای بدون خلبان هرون خریدادری شده از اسرائیل دیدیم كه بعد از به هم خوردن روابط تركیه با اسرائیل از ۱۰ هواپیمای هرون كه ظاهراً برای شناسایی فعالیت و تحركات گروهك تروریستی پ.ك.ك تأمین شده بود ۶ فروند از آنها از كار افتاده، ۲ فروند معیوب شده و دو فروند باقی مانده نیز چون به وسیله عوامل اسرائیلی هدایت می‌شدند و آنها نیز حاضر به همكاری نشدند و از تركیه رفته‌اند بلا استفاده مانده است.
از طرف دیگر بسیاری از ژنرال‌های ارتش تركیه آموزش دیده ناتو هستند و خواه ناخواه در تصمیمات دولت تركیه نفوذ داشته و اعمال نظر می‌كنند با این شرایط آنها دولت تركیه را مجبور به انجام مأموریت مورد نظر می‌كنند.
مساله دیگر وابستگی‌های اقتصادی تركیه به امریكا و اروپا است. تركیه اكنون در شرایط گذار قرار دارد و تلاش می‌كند پایه‌های اقتصادی خود را محكم كند تا وابستگی‌اش به حداقل برسد مسله دیگر هم به سیاست‌های شخص اردوغان برمی‌گردد.
*مساله استقرار سامانه موشكی یك امر نظامی است ، نظامیان در تركیه قبل از اردوغان نقش محوری در معادلات سیاسی این كشور داشته اند اما پس از روی كار آمدن حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان به حاشیه رفتند اكنون با توجه به تضعیف محوریت ارتش در تركیه نقش ارتش این كشور در موضوع استقرار سامانه دفاع موشكی را چطور ارزیابی می كنید؟
**قائم مقامی: ارتش تركیه عامل اصلی همكاری‌های تركیه با اسرائیل بوده است. فرماندهان آنها عموماً تربیت یافته مراكز اطلاعاتی ناتو در وست پوینت آمریكا هستند در واقع فرماندهان ارتش تركیه، نیروهای اطلاعاتی ناتو در تركیه می باشند. از طرفی باید بگویم ناتو علاوه بر اینكه یك پیمان نظامی است دارای ساختاری غیر‌نظامی نیز می باشد كه در ساختار غیر‌نظامی مسائل جامعه‌شناسی، سیاست‌گذاری، آموزش و تربیت نیروها مورد تاكید است.
بنابراین تا زمانی كه این مساله در تركیه پاكسازی نشود، تركیه در بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها نمی‌تواند مستقل عمل كند.
*ارتش یكی از نهادهای با سابقه و تاثیر گذار در طول تاریخ عثمانی و جمهوری تركیه بوده است با توجه به تضاد و تنش های بوجود آمده میان دولت اردوغان و نظامیان نگاه و رویكرد ارتش در موضوع استقرار سپر دفاع موشكی را چطور ارزیابی می كنید؟
** ملكی: ارتش كشور تركیه ارتشی ملی است كه خود را وارث (ینی چری ها) می‌داند. این نهاد از محبوبیت بالای مردمی برخوردار است . ارتش تركیه از مخالفان حضور امریكا در عراق بود و از جمله هزینه‌هایی كه برای این مخالفت پرداخت اسارت ۱۳سربازی بود كه در سلیمانیه، امریكایی‌ها اسیر كردند و برای تحقیر ارتش تركیه این سربازان را دست بسته و با سرهای گونی كشیده در شهرهای عراق چرخاندند تا ارتش تركیه را تنبیه كنند. با توجه به غرور ملی نظامیان ترك و با مد نظر قرار دادن این نكته كه نظامیان تركیه خود را وارثان سربازانی می‌دانند كه كه استانبول را فتح نمودند، بعید است این تحقیر را فراموش كنند.
*تركیه عضو ناتو است و مقام های ترك این توجیه را مطرح می كنند كه وقتی شما عضو یك پیمان هستید باید الزامات و قوانین آن پیمان را رعایت كنید لذا مساله استقرار سپر دفاع موشكی در تركیه نیز از جمله الزاماتی است كه تركیه از سوی ناتو مكلف به اجرای آن شده است مطلب را چطور ارزیابی می كنید؟
**ملكی: توجیه پذیرش سپر موشكی توسط تركیه این است كه وقتی كشوری عضو یك پیمان می‌شود الزامات ناشی از آن پیمان را باید بپذیرد. تركیه معتقد است سپر موشكی را طبق این چارچوب پذیرفته است و نام ایران را هم حذف كرده است اما در اجلاس لیسبون كه آقای عبدالله گل حضور داشته و اعلام نمود نام ایران را از تهدیدات سامانه حذف كرده است ساركوزی به هدف افشای بازی آنكارا و تأكید به هدف بودن ایران اعلام می‌دارد كه ما به 'گربه، گربه' می‌گوییم. یعنی طرف فرانسوی تأكید می‌كند شما اگر نام ایران را هم حذف كنی اما باید بدانی هدف ایران است.
همچنین مقام های امریكایی و مقام های ناتو اعلام كردند كه هدف این سامانه ایران است. بنابراین استقرار سپر موشكی نتیجه تصمیم‌گیری آنی نبوده است بلكه در چارچوب سیاست‌های كلی تركیه در لیسبون پذیرفته شده است و تركیه آن را تحت فشار قبول نكرده است.
روس‌ها به دلیل رقابتی كه با امریكا در مناسبات جهانی دارند مخالفت می‌كنند و در لهستان و چك مستقر نمی‌شود این نكته بسیار مهمی است، بعد از مخالفت روسیه این سامانه از آنجا می‌آید و در تركیه مستقر می‌شود. خوب این عمل از سوی یك كشور دوست و همسایه خیلی قابل تامل است. تركیه كه اعلام می‌كند نگاهش به شرق است چرا باید این رفتار را انجام دهد؟
*روسیه كه از استقرار سامانه موشكی در چك و لهستان به شدت ناراضی بود پیشنهاد استقرار این سامانه در آذربایجان را مطرح كرد و اكنون از طرفی نسبت به آسیب پذیز شدن توان موشكی خود از استقرار این سامانه در تركیه ابراز نگرانی می كند سیاست روسیه در این زمینه را چطور تحلیل می كنید؟
**قائم مقامی: روس ها به خوبی می دانند قرارداد سامانه موشكی در كورجیك تركیه را دولت تركیه با سفارت امریكا در آنكارا امضا كرده است نه در چارچوب پیمان ناتو در اجلاس سران ناتو در لیسبون. در رومانی هم كه قرار است موشك‌های جنگی مستقر شود باز هم امریكا یی ها در رومانی آن را امضا كرده‌اند. یعنی این سیستم كاملاً امریكایی است و فقط اسمی از ناتو در آن مطرح است.
آقای پوتین پیشنهاد كرده بود اگر سپر دفاعی موشكی علیه روسیه نیست، در تركیه و جمهوری آذربایجان مستقر شود، با مد نظر قرار دادن این پیشنهاد به نظر می‌رسد روسیه، ناتو و امریكا در این مساله یك نوع هماهنگی دارند. اما استقرار رادار سپر دفاع موشكی مستقر در تركیه ، استراتژی هسته‌ای روسیه را هم تا حدودی خنثی می‌كند به طوری كه روس‌ها در این زمینه اعتراضاتی داشته اند. روس‌ها معتقدند سپر دفاعی موشكی باعث خنثی شدن استراتژی اتمی روسیه می‌شود.
اما موضوع دیگری كه نگرانی روسیه و دیگر كشورهای منطقه را سبب شده است مساله گسترش ناتو به شرق است. این پیمان نظامی در چارچوب طرح 'مشاركت برای صلح' در آسیای مركزی و قفقاز و مشخصاً گرجستان، پایگاه‌هایی دارد.
*آقای ملكی شما در صحبت‌هایتان به مخالفت روسیه و توان این كشور برای منصرف كردن آمریكا از استقرار سامانه موشكی در چك و لهستان روسیه اشاره كردید. آیا می‌شود روسیه را با تركیه مقایسه كرد یعنی در واقع ترك‌ها توان روس‌ها برای مخالفت با آمریكا و ناتو را دارند؟
**شاید مقایسه تركیه با روسیه چندان منطقی نباشد اما نباید از نظر دور داشت كه تركیه در حال حاضر ششمین اقتصاد اروپا و شانزدهمین اقتصاد جهان می‌باشند كه این موقعیت را فارغ از مدیریت خود مدیون سرمایه جهانی می‌باشد. سرمایه از كجا و به كجا می‌رود؟ در جایی كه امنیت سرمایه تضمین شده باشد. امنیت را چه كسی ایجاد می‌كند، نظامی كه جهان را مدیریت می‌كند. بله تركیه نمی‌تواند چون روسیه با سپر دفاعی موشكی مخالفت كند ولی نباید داوطلب آن نیز گردد.
بنظر می‌رسد اهمیت الزامات ناشی از همسایگی كمتر از الزامات ناتو نباشد. ایران امنیت تركیه را امنیت خود دانسته و برای آن هزینه داده و میدهد. در حالی كه امریكا و بسیاری از اعضای ناتو بارها با بازی دوگانه اثبات كرده‌اند نه تنها ملاحظات امنیتی تركیه را رعایت نمی‌كنند بلكه بر خلاف آن حركت می‌نمایند.
*گفته می شود تركیه در قبال پذیرش این سامانه امتیازاتی ازجمله انتقال تكنولوژی را از آمریكا گرفته است با این توصیف كشورهای مخالف این سامانه چگونه باید اعتراض خود را به استقرار این سامانه نشان دهند؟
**قائم مقامی : تركیه از امكانات امریكا و ناتو استفاده خواهد كرد و كاهش هزینه‌های امنیتی خواهد داشت. همچنین انتقال تكنولوژی از امریكا و ناتو امكانپذیر خواهد بود . تركیه در نظر دارد علاوه بر' سپر دفاعی امریكا – ناتو' یك 'سپر دفاعی موشكی امنیتی ملی' برای خود طرح‌ریزی كند.
ما باید بدانیم ناتو عامل تهدید اصلی است نه صرفاً سپر دفاع موشكی. بنابراین وقتی ما قصد داریم واكنشی نشان دهیم، نباید به سراغ شاخه برویم، چون واكنش نشان دادن به شاخه باعث تخریب روابط دوجانبه می‌شود. ما به كلیت ناتو اعتراض كنیم كه تركیه هم داخل آن قرار می‌گیرد این یك برنامه‌ریزی درست است كه اگر صورت پذیرد موجب بیداری مردم تركیه در رابطه با سپر دفاعی موشكی خواهد شد.
*بر اساس تز داوود اوغلو تركیه سیاست صفرنمودن مشكلات با همسایگان را در دستور كار قرار داده بود . با استقرار سامانه موشكی در این كشور این سیاست در چه جایگاهی قرار می گیرد؟
**ملكی: تركیه ادعا می‌كند با سیاست صفر نمودن مشكلات با همسایگان سیاست خود را از نگاه امنیتی خارج كرده است. شما به تركیه قدیم نگاه كنید فضای بسته در دوران۸۰ سال جمهوریت به تركیه اجازه ارتباط با كسی را نمی‌داد. با یونان همیشه مشكل داشت و با ارمنستان به شكلی دیگرمشكل داشت. خلاصه با عمده همسایگان خود یا حالت جنگی داشت و یا اصلاً نگاه مثبتی به آنان نداشت، اما با تغییر و تحولات انجام شده در دوران حزب عدالت و توسعه خصوصا توسط داوود اوغلو این نگاه شكسته شد.
تركیه اگر می‌خواهد توسعه اقتصادی داشته باشد باید مرزهایش را با همسایگان امن كند اما نه با سپر موشكی بلكه با توسعه اقتصادی و حفظ اعتماد متقابل مثل تمام دنیا. اگر امروز رابطه فرانسه و آلمان به سطح فعلی ارتقا یافته است از مهمترین دلایل آن حفظ و رعایت ملاحظات امنیتی یكدیگر است. در واقع امنیت یكی امنیت دیگری تلقی شده است. احزاب اصلی مخالف دولت چون حزب جمهوری خلق و حزب حركت ملی‌گرا كه مخالف سپر موشكی هستند می‌گویند اگر موشكی هم شلیك شود و بخواهند آن را بزنند خوب این عمل در كجا انجام می‌شود. قطعاً مردم تركیه هزینه آن را پرداخت خواهند نمود.
*به هرحال سؤال اینجاست صفر كردن مشكلات با همسایگان و ارتباط مناسب با آنان چگونه با سپر دفاعی موشكی هماهنگ است؟
**پذیرش سپر دفاع موشكی علل دیگری هم دارد از جمله این كه هزینه‌های دفاعی تركیه را كاهش میدهد. ما به عنوان ایران بارها اعلام كرده‌ایم نه تنها در طول ۴۰۰ ساله گذشته هیچ‌گاه كشور مهاجمی نبوده‌ایم، بلكه تاریخ نشان میدهد كه در بیشتر اوقات مورد هجوم واقع شده و ما همیشه سیاست دفاعی داشته‌ایم.
۴۰۰ سال است كه غرب تلاش می‌كند بین ایران و تركیه درگیری ایجاد نماید. بنابراین ما باید از این عقلانیت برخوردار باشیم تا وارد این بازی نشویم. این بازی است كه غرب استاد آن بوده و در ارتباط با آن بسیار پیچیده عمل می‌نماید. پذیرش استقرار سپر موشكی از جمله نمود‌های این بازی پیچیده است.
*رخی كارشناسان معتقدند اردوغان سیاستمدار اسلامگرایی است كه برای پیاده كردن اهداف اسلامی خود گام به گام عمل می كند و هنگام قرار داشتن در مواضع سخت از آرایش عقب نشینی برای حمله قدرتمندانه در فرصت بعدی استفاده می كند با این پیش فرض در رابطه با مساله سامانه موشكی سیاست اردغان را چطور ارزیابی می كنید؟
** كایا: اردوغان تاكنون هیچ گاه منویات و سیاست‌های اصلی خود را در ابتدا به طور مستقیم اعمال نكرده است و سعی داشته با ایجاد زمینه لازم، اهداف و برنامه‌های خود را پیاده كند. در حال حاضر اردوغان متوجه این است كه مخالفت صریح با امریكا و اتحادیه اروپا امكانپذیر نیست چراكه وابستگی‌های مختلف در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی اجازه مخالفت صریح با امریكا را از وی گرفته است. اما اردوغان گام به گام عمل می‌كند كه قبلاً نمونه‌های این نوع رفتار را از آقای اردوغان در مواردی چون موضوع تغییر قانون اساسی، تحول در ساختار دستگاه قضایی و یا تغییرات در بدنه ارتش مشاهده كرده‌ایم.
روش اردوغان این است كه گام به گام زمینه را مهیا می‌كند و سپس تا جای ممكن قسمتی و یا در صورت امكان كل هدف خود را عملی می‌كند.
اگر دقت كرده باشید در ابتدای به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه اردوغان با ارتش و قوه قضائیه مخالفتی نكرد اما كم‌كم مبارزه را با «ارگنه كن» آغاز كرد و آنها را از دور خارج نمود. اردوغان سپس سراغ ارتش رفت و تغییراتی را ایجاد كرد.
تركیه تاب تحمل ارتش‌های اروپایی و امریكا را ندارد اما اینكه تا چه زمانی بخواهد با اروپا و امریكا كنار بیاید جای سؤال است. منتهی در آینده اگر سیستم دفاعی خود را از تسلیحات امریكا جدا كند آن وقت راحت‌تر می‌تواند در مقابل امریكا بایستد.
*كارشناسان نظامی معتقدند این سامانه از لحاظ سرعت پائین واكنش و موارد دیگر فاقد كارایی دفاعی لازم است از سویی دیگر روس ها همانند واكنش شدیدی كه در بحث لهستان و چك داشتند در این زمینه واكنش منفی شدیدی نشان نداده اند باز طرف دیگر كشورهای منطقه به ویژه ایران و تركیه با محوریت همكاری های اقتصادی درحال نزدیكی و همگرایی باهم می باشند كه این امر رسماً با مخالفت آمریكا روبرو شده است. در نظر گرفتن این موارد آیا می توان نتیجه گرفت كه هدف اصلی از استقرار این سامانه ممانعت از همگرایی منطقه و ایجاد اختلاف میان كشورهای منطقه باشد؟
**كایا : به اعتقاد بنده استقرار موشك‌های دفاعی در خاك تركیه برای خدمت به امریكا نیست بلكه دلایل دیگری دارد كه مهم ترین آن تحت فشار گذاشتن ایران است تا از این طریق اختلاف بین تركیه و همسایگان ایجاد كنند.
امریكا برآورد می‌كند كشورهای ایران، تركیه، عراق و سوریه و در آینده اردن، مصر، لبنان و... در حال پیوستن به یك اتحاد سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی هستند. طبق برآورد امریكا در آینده احتمالاً كشورهای خاورمیانه در یك پیمان امنیتی منطقه‌ای دور هم جمع خواهند شد. بنابراین برای اینكه جلوی این حركت را بگیرند، مسائلی چون بحران سوریه و سیستم دفاعی را ایجاد كرده‌اند كه به نظر می‌رسد تا حدودی موفق هم شده باشند.
اگر به مردم تركیه قبل از به قدرت رسیدن اردوغان توجه كنیم، متوجه می‌شویم تنها ۲۰ درصد مردم تركیه نظرشان نسبت به ایران و برنامه‌های آن مثبت بود اما در حال حاضر بدون شك به شما اعلام می‌كنم كه بیش از ۸۰ درصد مردم تركیه نظر مثبتی به ایران و انقلاب اسلامی آن دارند و این اصلاً به مذاق آمریكا خوش نمی آید. من در مقامی نیستنم كه بخواهم از سیاست‌های اردوغان حمایت كنم اما این كه بگوییم اردوغان در حال خدمت به امریكا است، حرف اشتباهی به نظر می‌رسد.
برخی می‌گویند این سیستم برای محافظت از اسرائیل در تركیه مستقر شده اما این تحلیل چندان معقول به نظر نمی‌رسد. زیرا پیش از این دقیقاً كپی همین سیستم در رژیم صهیونیستی برپا شده و آنان استفاده امنیت لازم را از چنین سیستمی كرده‌اند. من مسئولان دو كشور با هم مراودات خوبی دارند و نمونه آن هم سفری است كه آقای احمدی‌نژاد رئیس جمهوری در آینده نزدیك به تركیه خواهند داشت. من باز تأكید می‌كنم سیستم سپر دفاعی موشكی هدف اصلی‌اش اختلاف‌افكنی بین تركیه و همسایگانش است كه البته این نظر را روس‌ها هم دارند و تاكنون مخالفتی كه نسبت به استقرار این سیستم در خاك لهستان و چك داشتند نسبت به استقرار آن همسایگی خود یعنی تركیه نشان ندادند. زیرا احتمالاً از مذاكرات پشت پرده آگاه هستند و می‌دانند كه این سپر هیچ مشكلی برای كشورهای همسایه تركیه ندارد. و اهداف دیگری را پی می‌گیرد.
*به نظر شما دو كشور ایران و تركیه چگونه باید اختلاف بوجود آمده میان خود در این زمینه را مدیریت و حل وفصل كنند؟
**ملكی: تركیه قابلیت‌های خود را می‌شناسد یعنی نفت و منابع ندارد اما موقعیت جغرافیایی و منابع انسانی دارد. بنابراین باید اینها را مدیریت كند یعنی مدیریتی كه با نظام جهانی هماهنگی و همسانی داشته باشد. تركیه برده امریكا نیست اما منافع نهایی و راهبردی خود را با غرب تعریف نموده است. درك این موضوع در شناخت و تحلیل عملكرد تركیه از اهمیت اساسی برخوردار می‌باشد.
گفته می‌شود تركیه تحت فشار است و به همین خاطر بازیگر مستقلی نیست. اما امنیت ایران نیز نباید مورد معامله و بازی قرار گیرد. در واقع نباید امنیت ملی ما خرج شود تا تركیه بتواند در ازای استقرار سپر موشكی یك ما به ازایی مثل ارتقای موقعیت اقتصادی و سیاسی بدست آورد.
نگاهی به نقشه جغرافیایی و تاریخ منطقه نشان میدهد كه ایران و تركیه هر دو كشور بزرگ و بازیگر اصلی در منطقه می‌باشند. راه توسعه و امنیت دو كشور و منطقه فقط با اعتماد متقابل این دو قابل تحقق است. اگر قابلیت‌های این دو كشور در خدمت دیگری و مكمل كننده نقش هم باشد بی‌شك می‌تواند سعادت مردم دو كشور و توسعه منطقه در پی داشته باشد.
دریافت صفحه با کد QR