جمهوری آذربایجان با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع وسعت بزرگ‌ترين کشور قفقاز جنوبی است. جمعیت آن بالغ بر ۹ میلیون نفر است از این تعداد ۷۵ ـ ۷۰ درصد شیعه و بقیه سنی‌مذهب‌اند. در بین اقوام ساکن در آذربایجان آذریها بیشترین سهم و تعداد را در جمعیت شیعه کشور دارند و بعد از آن تالش‌ها قرار دارند. لزگیها، تاتارها، کردها و آوارها از دیگر اقوام مسلمان هستند که شیعیان در بین آنها در قالب اقلیت هستند. در این حال اقلیت سنی مذهب در این جمهوری و نوع جریان های مذهبی و سیاسی آن در دو دهه گذشته همراه با تحولاتی بوده است. تحولاتی که با توجه به همسایگی مناطق اهل سنت با قفقاز شمالی و چچن و داغستان و همچنین نقش عنصر خارجی مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. همین امر موجب شده است برای بررسی بیشتر اقلیت اهل سنت در جمهوری آذربایجان و جریان ها و گرایش هایی تندرو آن و همچین نقش عنصر خارجی و تندروهای سلفی و وهابیون در آن گفتگویی با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان انجام دهیم:
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: در نگاهی کلی احزاب و جریان‌های سنی در جمهوری آذربایجان چه رابطه‌ای با شیعیان دارند؟
پاك‌آيين: برای دستیابی به یک تحلیل دقیق، نخست باید حساب اهل سنت در جمهوری آذربایجان را با وهابیت و دیگر گروه‌های افراطی، جدا نمود. اکثر سنی‌های جمهوری آذربایجان با اکثریت شیعه ارتباط و همبستگی نزدیکی دارند و در کنار هم با تفاهم و دوستی زندگی می‌کنند. آقای الله‌شکور پاشازاده ارتباط نزدیکی با سنی‌های جمهوري آذربایجان و حتی منطقه قفقاز ایجاد کرده است. وی رئیس اداره مسلمانان قفقاز است و در واقع یک شخصیت شیعه از سوی مفتی‌های اهل سنت قفقاز به عنوان رئیس انتخاب شده که حکایت از ارتباط نزدیک اهل سنت و شیعیان در منطقه دارد. یکی از معاونین آقای شیخ‌الاسلام، سنی می‌باشد و در برخی از مساجد شیعیان، روزهای جمعه، اهل سنت نماز برپا می‌کنند. کمیته دینی جمهوری آذربایجان نیز معمولا در جهت تقویت دوستی شیعیان و اهل سنت فعالیت میکند. در واقع می توان گفت اسلام می‌تواند نقش خود را به عنوان عامل وحدت ملی در این کشور ایفا نماید. در عین حال گروه های افراطی سنی نیز در قفقاز فعال می باشند و در واقع یک تهدید منطقه ای می توانند تلقی گردند.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: بسیاری از ناظران داخلی و خارجی رشد جریان‌های تندرو و اسلامی سنی جمهوري آذربایجان را پدیده‌ای خارج از فضای هویتی آذربایجان تفسیر می‌کنند. در این بین هم مرزی با قفقاز شمالی و حضور فعال سلفی‌ها در آن منطقه؛ شرایط چچن و داغستان و نفوذ و حمایت کشورهای عربی از سلفیان و وهابیون در آذربایجان چون کادرسازی و حمایت مالی چه نقشی در گسترش سلفی‌گری و و هابیت در آذربایجان داشته است؟
پاك‌آيين: بله روشن است که پیروان فرقه افراطی وهابیت که با هزینه‌های برخی از کشورهای منطقه از جمله ممالک عربی برای تبلیغ عقاید و اندیشه‌های انحرافی خود به روسیه و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق مانند ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان، گرجستان، چچن، بلاروس و جمهوری آذربایجان سفر می‌کنند. وهابی‌ها در اوایل سال های ۹۰ به کمک بنیادهای به اصطلاح خیریه به جمهوري آذربایجان هم راه یافته‌اند، مسجد ابوبکر با کمک مالی یکی از بنیادهای خیریه کویتی در سال ۱۹۹۸ در باکو احداث و سرپرستی آن به فردی که در عربستان سعودی تحصیل کرده بود، واگذار شد. در واقع وهابیون به عنوان یک گروه تبلیغی بیگانه با استفاده از فضای دینی و عقیدتی موجود، وارد صحنه جمهوری آذربایجان شده‌اند و مبلغان این فرقه از سال ۱۹۹۵ میلادی به بعد تبلیغ وهابی‌گری و تخریب سایر مذاهب اسلام به ویژه تشیع را دنبال کردند. برخی از آثار نظریه‌پردازان سلفی به زبان آذری ترجمه و کتب شرعی برای وهابی ها تهیه و به جوانان آذربایجانی پیشنهاد شد تا به صورت رایگان در کشورهای حامی وهابیت تحصیل نمايند.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: اصل اول قانون اساسی جمهوری آذربایجان یگانه منبع حاکمیت دولت جمهوری آذربایجان را ملت معرفی کرده است و نیز در بند اول اصل ۱۸ به جدایی دین و دولت اشاره گردیده است. در این حال نگاه نهادهای رسمی دولتی در امور دینی ـ مذهبی جمهوری آذربایجان و دولت باکو به جریان‌های تندرو سنی و وهابیت چیست؟
پاك‌آيين: بنظر می‌رسد نگاه نهادهای رسمی دولتی در جمهوری آذربایجان نسبت به جریان‌های تندرو سنی و وهابیت منفی باشد. در چند مقطع به دلیل برنامه‌های افزاطی وهابیون و حساسیت شیعیان جمهوري آذربایجان، برخی مساجد و بنیادهای وهابی در این کشور تعطیل و از متولیان آنها از جمهوري آذربایجان اخراج شده‌اند. البته کماکان تعدادی از این افراد بخصوص در مناطق مرزی با روسیه حضور داشته و فعالیت می‌کنند. در حال حاضر گفته می شود تعداد سلفی های وهابی در آذربایجان تقریباً ۵۰ هزار نفر است و آنها به ۴ گروه خوارج امروز، جماعت هجرت ، تکفیر و اخوان تقسیم می شوند. شبکه اینس اخیرا از نارضایتی افکار عمومی جمهوری آذربایجان از دخالت وهابی ها برای اعزام اتباع آذربایجان به سوریه خبر داده است. در این گزارش با مادران آذری های مقیم منطقه زاکاتایا توسط گروه های وهابی برای انجام اقدامات تروریستی بر علیه دولت سوریه، مصاحبه شده که ایشان عدم رضایت خود را از این اقدام وهابی ها ابراز کرده اند.
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: برخی بر این نظرند که دولت جمهوری آذربایجان از جریان اسلامی معتدل سنی به عنوان یک موازنه کننده در مقابل اسلام شیعی و انقلابی استفاده میکند (همچون حمایت از فعالیتهای نهادهای ترکیه‌ای) این امر تا چه حدی می تواند مد نظر باکو باشد؟
پاك‌آيين: من چنین تصوری ندارم. امروز تشیع در جمهوری آذربایجان به عنوان یک مذهب منطقی و انسان ساز می‌تواند در کنار سنی‌های معتدل موجب وحدت ملی و همگرائی قومی باشد و همزمان در مقابل گروه‌های افراطی از جمله وهابیون نیز بایستد و از تاثیر تبلیغات منفی و افراطی این گروه‌ها در میان جوانان ممانعت کند. بر این اساس فکر می‌کنم نهادها و شخصیت‌های دینی آذری نیز به این موضوع توجه داشته و افزایش بازسازی مساجد، برگزاری نشست‌های دینی، تقویت جایگاه شیخ‌الاسلامی در منطقه قفقاز و مقابله با اندیشه‌های افراطی، از نشانه‌های این توجه می‌باشد.
گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش
منبع: مرکز بین‌المللی مطالعات صلح – IPSC
دریافت صفحه با کد QR