جواد اُنش معاون سابق سرویس اطلاعاتی میت که در عین حال از کارشناسان صاحب نظر در حوزه کردشناسی و رفتارشناسی پ.ک.ک است، در گفتگو با روزنامه ینی شفق، درباره مذاکرات ایمره آلی و موضوع توافق دولت اردوغان با پ.ک.ک اظهار نظرکرد.
ینی شفق: می دانید که ۳ تن از سران پ.ک.ک در پاریس کشته شدند و تشییع جنازه آنان در دیاربکر، بدون تنش و خرابکاری برگزار شد و همچون گذشته شاهد درگیری مردم و پلیس نبودیم. آیا این موضوع شخص شما را برای رسیدن به صلح امیدوار می کند؟
جواد اُنَش: اگر بخواهم مراسم تشییع جنازه دیاربکر را مانند یک عکس تحلیل کنم، در یک کلام می گویم: در حوزه ای به نام تلاش برای رسیدن به ترکیه جدید، یک صفحه سفید گشوده شد. کردها در این آزمون در پیشگاه همه ترکیه ای ها و در حالی که همه مردم، رسانه ها و مسئولین کشور، لحظه به لحظه نگران وقایع احتمالی بودند، سربلندانه از این آزمون بیرون آمده و نمره درخشانی گرفتند. من بدون اغراق می گویم که مسئولیت شناسی، حساسیت و شعور سیاسی دیاربکری ها در این مراسم، یک نقطه عطف ماندگار در تاریخ تحولات چند سال اخیر بود و امید همه ما را برای رسیدن به صلح و آرامش افزایش داد و از این گذشته، دولت، مجلس، سیاستمداران، حزب جمهوری خلق و حزب صلح و دموکراسی، همگی نشان دادند که می توانند برای تقویت ثبات و آرامش، پیام های مشترک و هدف مشترکی را دنبال کنند.
ینی شفق: شما در خصوص هویت عوامل ترور پاریس اطلاعات و نظر خاصی دارید؟ واقعا کار چه کسی بود؟
جواد اُنَش: به نظر من چیزی که از هویت قاتل یا قاتلین مهم تر است، پذیرفتن این واقعیت است که هدف اصلی این ترور به بن بست رساندن مذاکرات صلح بود. کشتن فردی مانند سکینه جان سز که در میان زنان صفوف پ.ک.ک به یک نماد تبدیل شده بود، یک پیام آشکارا و یک تهدید روشن علیه شخص عبدالله اوجالان و مذاکرات صلح بود. این اقدام حاوی چنین پیام روشنی بود: نمی توانید به این سادگی ها به جنگ پایان دهید. اما به نظر من هر دو طرف مذاکره باید آمادگی روحی و روانی تکرار چنین رویدادهایی را داشته باشند و راسخانه به حرکت خود ادامه دهند.
ینی شفق: نمی گویید به نظر شما قاتل کیست؟
جواد اُنَش: خوب... قاتل توانسته رمزهای ورودی امنیتی این ساختمان را که دارای کُدهای ویژه بوده پیدا کند و به ساختمان وارد شود. معنای چنین چیزی این است که عامل یا عوامل ترور از اعضا یا وابستگان پ.ک.ک بوده است و همه واقعیات و شرایط عینی نشان می دهد که قاتل یا قاتلین از داخل صفوف پ.ک.ک بوده اند. با این وجود اگر این مساله به روشنی ثابت شده و در مورد آن حکم قطعی داده شود، باز هم باید به دنبال پاسخی برای این پرسش مهم باشیم که این افراد به سفارش کدام کشورها یا کدام گروه، دست به چنین اقدامی زده اند. مثلا باید پرسید آیا ممکن است کار اسراییل یا سوریه باشد؟ بلاخره باید این واقعیت را فراموش نکنیم که اگر ترکیه بتواند معضل کردها را حل کند، در منطقه تبدیل به یک قدرت جدی می شود و حتی ممکن است چنین فرجامی، راه به تغییر برخی نقشه ها و مرزها نیز ببرد و برخی مبانی جغرافیایی و ساختارهای سیاسی عوض شوند.
ینی شفق: چرا حرکت برای حل معضل کُردها در دور جدید مذاکرات دولت و اوجالان به یک باره شتاب گرفت؟ اصلی ترین دلیل چنین اقدامی چه می تواند باشد؟ چرا وقایع به گونه ای پیش می رود که گویی حکومت ترکیه برای از میان برداشتن این مانع عجله دارد؟
جواد اُنَش: ببینید تلاشی که در آخرین روزهای سال ۲۰۱۲ و در آغاز سال ۲۰۱۳ مشاهده شد، واقعا ملت و رسانه ها را غافلگیر کرد. می توانم به جرات بگویم که چنین اقدامات جدی و شفافی تا به حال در این عرصه صورت نگرفته و میزان اطلاع رسانی دولت و آگاهی و اطلاعاتی که در اختیار مردم و رسانه ها گذاشته شده، یک حمایت همه جانبه از گفتگوهای صلح به دنبال آورد. نه تنها حکومت، وزرا و سیاستمداران بلکه مردم هم از این گام ها استقبال کردند و علنا می توان گفت خواسته های مردم برای رسیدن به صلح و ثبات جلوتر و بیشتر از سیاستمداران ماست و مردم به روشنی بیان می کنند که نیاز به صلح و برادری را درک کرده و از درگیری ها خسته اند.
ینی شفق: با این وجود به نظر می رسد سرعت و شتاب عجیبی وجود دارد. واقعا دلیل اصلی این حرکت شتابان چیست؟
جواد اُنَش: دلایل فراوانی دارد. مثلا یکی از مهم ترین دلایل موجود این است که همه نظامیان، سیاستمداران، سران دولت و حکومت و نهادهای امنیتی ما به خوبی این واقعیت را درک کردند که نمی توان با راهکارهای نظامی و مسلحانه به معضل کردها پایان داد. در مقابل پ.ک.ک هم این واقعیت را لمس کرد که با حمله و سلاح به جایی نخواهد رسید. عامل دیگری که باعث شتاب بخشیدن به گفتگوها و مذاکرات صلح شده، تحولات عراق و سوریه است. آینده مبهم سوریه و وضعیت عراق، به همان اندازه که در برخی حوزه ها فرصت و امکان رشد در اختیار ترکیه گذاشته؛ در پاره ای موارد به مثابه تهدید نیز هست و ترکیه به خوبی می داند که اگر معضل کردها را حل کند از شرایط جدید منطقه به عنوان فرصت های ارزشمند به خوبی استفاده کرده و اگر هم در این راه شکست بخورد، با ریسک ها و تهدیدات بزرگی مواجه خواهد شد.
ینی شفق: ظاهرا دلیل دیگری هم در ذهن دارید؟
جواد اُنَش: بله. سال ۲۰۱۳ برای ترکیه و کردها یک سال سرنوشت ساز است. ما در سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ دو انتخابات بزرگ و مهم در پیش رو داریم و در صورتی که بتوانیم در سال جاری به موضوع ترور پایان داده و با کردها به توافق برسیم، در مقاطع بعدی خواهیم توانست خیز بلندی به سوی اهداف سیاسی و اقتصادی منطقه ای و جهانی خود برداریم. اگر ترکیه در سال ۲۰۱۳ با مخالفان کُرد به توافق و فرجام رضایت بخش برسد، از تاثیرات منفی منطقه ای مصون خواهد ماند اما در صورتی که مذاکرات به بن بست برسد، شرایط منطقه ای مطالبات دیگری را بر ترکیه تحمیل خواهد کرد. مجموع این واقعیت های داخلی و خارجی باعث شده ترکیه به سوی یک تصمیم گیری جدی و تعیین کننده هل داده شود.
ینی شفق: تصمیم بنیادین و اصلی ترکیه برای پایان دادن به درگیری ها چیست؟ از کجا می خواهد شروع کند؟
جواد اُنَش: گام نخست؛ اقناع پ.ک.ک برای بر زمین گذاشتن سلاح و عمق بخشیدن به حوزه های دموکراسی و سیاسی ترکیه است. این یعنی تلاش حکومت ترکیه برای این که با حل مشکلات داخلی خود، به سوی استحکام بخشیدن به قدرت و و موقعیت منطقه ای قدم بردارد و حکومت ترکیه با چنین تصمیم روشن و مهمی سال ۲۰۱۳ میلادی را آغاز کرد.
ینی شفق: فکر می کنید حکومت تا چه اندازه پای حرف خود می ایستد؟ واقعا صحبت از یک تصمیم قاطعانه و جدی در میان است؟
جواد اُنَش: شخصا در این خصوص هیچ تردیدی ندارم. بله. حکومت تصمیم جدی دارد. از روزی که حزب عدالت و توسعه حکومت را در دست گرفته، از نزدیک خود را با معضل کُردها درگیر کرده است و از زمانی که موضوع نامزد شدن ترکیه برای عضویت اتحادیه اروپا جدی تر شده، حرکت و اراده حکومت هم برای پایان دادن به مشکلات کردها علنی تر و جدی تر شده است. در سال ۲۰۰۵ نخست وزیر اردوغان رسما اعلام کرد که معضل کُرد را مشکل خود می داند و می خواهد برای حل آن اقدام کند. از سال ۲۰۰۷ هم میت مستقیما با اوجالان وارد مذاکره شد. با این وصف شکی نداشته باشید که کمبودها و نواقصی نیز وجود دارد.
ینی شفق: مثلا؟
جواد اُنَش: شخص نخست وزیر و دولت در این خصوص بارها اقدام کرد اما رژیم یا به عبارتی دیگر سیستم کلی ما به طور کامل مهیا و آماده پذیرش چنین اقداماتی نبود. مثلا در سال ۲۰۰۹ بر اساس توافقات صورت گرفته بین دولت و پ.ک.ک، گروهی از افراد شاخه نظامی از قندیل و مخمور به عنوان گروه حسن نیت خود را به ترکیه تسلیم کرده و از مرز خاپور وارد کشور شدند. اما این اقدام از سوی کردها و رسانه های ما به یک شو تبلیغاتی بزرگ تبیدل شد و فضایی به وجود آمد که حکومت زیر سوال رفت. علاوه بر این حملات سیلوان و برخی اقدامات دیگر پ.ک.ک نیز باعث شد مذاکرات صلح به طور کامل متوقف شود. اما به نظر من اگر حکومت ما، اگر سیستم و نظام ما به طور کامل قدرت و آمادگی پذیرش همه ی پیامدها را داشت، نباید در روند مذاکرات وقفه و گسست به وجود می آورد.
ینی شفق: و فکر می کنید دولت و به قول شما نظام ما امروز به طور کامل آماده و مهیاست؟
جواد اُنَش: تورگوت اوزال از سال ۱۹۹۰ به دنبال صلح و توافق بود اما به نتیجه نرسید. سلیمان دمیرل، مسعود یلماز و تانسو چیللر حرف های زیادی زدند اما در حوزه عمل هیچ کاری نکردند. در سال ۱۹۹۹ اوجالان به نیروهای پ.ک.ک دستور عقب نشینی کامل به سوی شمال عراق را داد و با این وجود تا سال ۲۰۰۴ هیچ گام مثبتی از سوی نظامی سیاسی و حکومتی ما برداشته نشد.
ینی شفق: منظور شما از حکومت دقیقا دولت به علاوه مجلس و رییس جمهور است؟
جواد اُنَش: فقط این نیست. زیرساخت و مراتب نظامی و غیرنظامی هم با قدرت و ظرفیت های خود بر روی تصمیمات حکومت تاثیر می گذارند و خیلی وقت ها کاری می کنند که شما دولت و حزب مقتدر ترکیه باشید اما در میدان حقیقی و عینی رفتار سیاسی و حکومتی، توان اقدام نداشته باشید و قدرت در جای دیگری قبضه شده باشد. مثلا در سال ۲۰۰۹ و در مساله خاپور چنین چیزی روی داد. در کنار همه انتقادات نباید این واقعیت را نیز از یاد ببریم که خود پ.ک.ک نیز به طور کامل آماده نبود و در صفوف، نهادها و سازمان های پ.ک.ک نیز مشکلات مهمی وجود داشت که ادامه مسیر مذاکرات را نامیسر کرد.
ینی شفق: خود کردها یا به عبارتی جامعه کردهای ترکیه تا چه اندازه آماده اند تا رتاه حل سیاسی را پذیرا شوند؟
جواد اُنَش: من از روزی که بازنشسته شده ام با اغلب سیاستمدارن، سران، احزاب، فعالان سیاسی و نهادها و انجمن ها مدنی، حقوقی و فرهنگی روابط نزدیکی برقرار کرده ام و در بسیاری از نشست ها و کنفرانس های سیاسی و فکری کردها حضور دارم.حاصل مشاهدات و برآیند تحلیل های من این است: میزان فهم و هوشیاری سیاسی کردها از میانگین ترکیه بالاتر و برتر است. ممکن است این میزان هوشیاری و آگاهی و حساسیت سیاسی ناشی از دشواری ها، محرومیت ها و مبارزات آنها باشد اما این ها باعث نشده که کردها روی موضوع فعالیت مسلحانه زوم کنند. خیر. آنها برای پذیرش راهکارهای سیاسی آماده اند و با تغییر شیوه بیان مطالبات خود کنار خواهند آمد و ترجیح می دهند از کانال های سیاسی بیش از پیش استفاده کنند. قطعا در میان آنان نیز نواقص و مشکلاتی وجود دارد اما این نواقص در قدو وقواره گره کور و موانع غیرقابل رفع نیست.
ینی شفق: فکر می کنید حزب صلح و دموکراسی در این مقطع دقیقا باید چه کند؟
جواد اُنَش: پیش از هر چیز باید تلاش کند تا ابتکار عمل بیشتری در دست داشته باشد. این اواخر برخی اقدامات آنها با ریسک بیشتری همراه شده است اما به هر حال مهم ترین بازیگر این صحنه حزب صلح و دموکراسی است. به هر اندازه که این حزب فعال تر و پویاتر عمل کند، به همان اندازه میزان شتاب و سرعت پیشرفت مذاکرات صلح بیشتر خواهد بود. انتقال اجساد کشته شدگان پ.ک.ک از پاریس به دیاربکر و برگزاری آن مراسم بدون نقص و تنش نشان داد که خزب صلح و دموکراسی ظرفیت و توان پذیرش وظایف سنگین و حساس را دارد و می تواند به شیوه منعطف و متعادل نیز فعالیت کند. انتظار می رود که این حزب در مقام یک جبهه سیاسی مخالف اما سازنده و منتقد به مسیر خود ادامه دهد.
ینی شفق: آیا ممکن است به زودی شاهد شتاب گرفتن روند تغییر و اصلاح قانون اساسی ترکیه و حاضر شدن متن نهایی قانون جدید باشیم؟
جواد اُنَش: مذاکرات صلح و روند تغییر و اصلاح قانون، کاملا در هم تنیده شده و ارتباط مستقیمی بین این دو پروژه وجود دارد.
اگر تا امروز هم پروژه تغییر و اصلاح قانون اساسی با مشکلات و موانعی روبرو شده دقیقا به خاطر موضوع کردها و ابهاماتی است که در این حوزه وجود دارد. در دروان درگیری و تنش سیاسی، واقعا نمی توان به یک متن نهایی از قانون اساسی رسید که توان برآورده ساختن توقعات همه جبهه ها و جناح های سیاسی را داشته باشد. در این مرحله از مذاکرات، شانس و فرصت خوبی به دست آورده ایم که هر چه زودتر متن نهایی قانون با مشارکت همه گروه ها آماده شود. برای شتاب بخشیدن به روند بازنویسی متن قانون اساسی باید گام های دوجانبه ای برداشته شود که به هر دو طرف اعتماد و اطمینان داده و همه ابهام ها و نگرانی ها را از بین ببرد و مفهوم اصلی و بنیادین در این مسیر، عدالت و اداره ترکیه بر اساس نگاه مساوی به همه شهروندان است. فراموش نکنید کلید حل همه مشکلات شهروندی ما، کلید حل معضل شناسنامه و هویت فرهنگی و قومی کردها و دیگر مطالبات آنان باید در متن قانون گنجانده شود و این متن باید زمینه رسیدن ترکیه به سازش اجتماعی را فراهم کرده و مفاهیم و نگاه کلان قانون مزبور باید به گونه ای باشد که بتواند همه شهروندان ترکیه را در بر بگیرد و منافع، امنیت و آزادی را برای همه آنان به یک اندازه تضمین کند. بدون شک اگر در این راه به موفقیت برسیم، اندک اندک زمینه اقدامات کلانی همچون اعلان عفو هم به وجود خواهد آمد که البته فعلا برای رسیدن به آن راه نسبتا درازی را در پیش رو داریم.
ینی شفق: از حرف های شما چنین بر می آید که تلاش برای دموکراتیزه کردن فضای سیاسی کردها کلید اصلی حل معضل و پیشبرد مذاکرات کنونی است.
جواد اُنَش: بله. حکومت نشان داده که مصمم است. شرایط عینی و ذهنی ترکیه، فضای سیاسی کشور، مطالبات مردم و توقعات آنان، شرایط جهانی و منطقه ای و مواضع نخست وزیر، در مجموع باعث شده فضا تا حد زیادی باز شود و حکومت مصمم تر و راسخ تر از گذشته قدم در این راه گذاشته است. از این به بعد و برای تکمیل این پروژه، همه بازیگران و عوامل صحنه مذاکره و صلح باید صادقانه و شفاف عمل کنند و دو پروژه مهم خلع سلاح و دموکراتیزاسیون، به موازات هم پیش بروند.
ینی شفق: اوجالان هم در حل این معضل بزرگ می تواند کارساز باشد؟
جواد اُنَش: ببینید! حکومت باید برای حل معضل کردهای ترکیه قدم بردارد و هر جا که نقص و خطایی هست برای حل آن تلاش کند و در این حوزه، اوجالان نیز بخشی از نیروی چاره یابی و حل مشکلات است. بدون اوجالان حل این معضل دشوار است ولی در صورت سهیم کردن او در این روند، رسیدن به راه حل میسر است. میت، سال ها از این ایده دفاع کرده و در حال حاضر هم اغلب سیاستمداران و اندیشمندان ما به این نتیجه رسیده اند که در این خصوص کارشناسان میت نظر منطقی و قابل دفاعی داشته اند.
ینی شفق: به نظر شما قندیل از اوجالان حرف شنوی دارد؟ آیا انتظار می رود پس از این همه سال، سران پ.ک.ک در کوهستان قندیل باز هم مطیع دستورات اوجالان باشند؟
جواد اُنَش: چیزی که پ.ک.ک را به وجود آورده و آن را سر پا نگه داشته است، حمایت هواداران است. آن چه که در این مقطع حساس اهمیت دارد، برداشتن گام های اطمینان بخش از سوی هر دو طرف و عمق بخشیدن به مناسبات و رفتارهای دموکراتیک است. اگر حزب صلح و دموکراسی و حزب جمهوری خلق در کنار هم به مبانی و توافقات مشترک برسند و همکاری کنند، اوجالان نیز تاثیر و نفوذ خود را به کار خواهد گرفت و این را هم فراموش نکنیم که حزب حرکت ملی حتی با حفظ دغدغه ها و نگرانی های کنونی خود یکی از نیروهای حائز اهمیت در رسیدن به راهکارهای کارساز و سودمند است.
ترجمه: محمدعلی دستمالی
منبع: كردپرس
دریافت صفحه با کد QR