اخیراً رهبران دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری و حضور «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه و «شارل میشل» رئیس شورای اروپا در یک گفت‌وگوی آنلاین شرکت کردند. در جریان این گفتگو، طرفین در خصوص روند اوضاع کنونی در منطقه قفقاز جنوبی، حل‌وفصل مشکلات انسانی موجود و همچنین کاهش تنش در مرزهای مشترک ارمنستان و جمهوری آذربایجان تبادل‌نظر کردند.
اروپایی‌ها پس از جنگ جهانی دوم همواره تحت قیمومیت آمریکا بوده و عملاً آمریکا با اقدامات حمایت‌گرایانه خود، تلاش کرده اروپا را از ابزارهای مستقل‌کننده تهی کند. در سال‌‎های گذشته و به‌خصوص در دوران دونالد ترامپ، اروپایی‌ها به این مهم پی برده‌اند که به دلیل افول قدرت آمریکا در دوران گذار نظم بین‌المللی، به‌شدت به‌عنوان قربانی و ابزار اقدامات هژمونیک واشنگتن در تعارضات بین‌المللی قرار گرفته‌اند.
برگزیت و البته هشدارهای ترامپ به اروپایی‌ها مبنی بر اینکه باید هزینه امنیت خود را خودشان بپردازند، شاید درس بزرگی به کشورهای اروپایی داد که باید مسیر استقلال از آمریکا را طی کرده و ایده «باشگاه اروپایی» برای استقلال اقتصادی و همچنین ایجاد «ارتش واحد اروپا» برای استقلال نظامی از آمریکا و ناتو را در پیش بگیرند.
آمریکا در 20 سال گذشته، نه‌تنها از اروپا محافظت نکرده بلکه، اروپا را به‌عنوان ابزار دسترسی به اهداف خود مورد بهره برداری قرار داده است. به گفته دیپلمات‌های اروپایی، جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا لفاظی‌های تهاجمی سلف خود نسبت به متحدان را متوقف می‌کند، اما قرار نیست تغییری در پیام آمریکا به وجود آورد مبنی بر اینکه اروپا باید در دفاع از خود مشارکت بیشتری داشته باشد.
در مسیر استقلال اقتصادی اروپا از سایه قیمومیت آمریکا، موضوع انرژی امری حیاتی است. اروپایی‌ها به دلیل وابستگی حدود 50 درصدی به انرژی روسیه، همواره نگران تشدید تنش‌ها بین روسیه و آمریکا هستند.
نمونه بارز این مهم نیز، تنش اخیر اوکراین و دوره‌گردی اروپایی‌ها برای پیدا کردن جایگزین انرژی روسیه است. بیشتر اروپایی‌ها دریافته‌اند که اگر این مسیر استقلال سیاسی و اقتصادی را طی نکنند، گرفتار زیاده‌خواهی‌های هژمونیک آمریکا در دوران فعلی گذار نظم بین‌المللی خواهند شد.
در راستای این هدف، «کادری سیمسون» کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا نیمه بهمن‌ماه 1400 و با اوج‌گیری تنش‌ها میان اوکراین و روسیه که تأمین‌کننده اصلی گاز اروپاست و تلاش اروپا برای تأمین گاز از منابع مختلف علاوه بر روسیه، به جمهوری آذربایجان سفر کرد.
تشدید تنش‌ها میان غرب و روسیه بر سر اوکراین، نگرانی‌ها نسبت به جریان گاز روسیه به اروپا را برانگیخته و باعث شده است کمیسیون اروپا به دنبال جایگزین‌های دیگری برای تأمین گاز این منطقه باشد. در پی این سفر، شاهد اقدام اروپایی‌ها برای میانجیگری بین باکو و ایروان جهت ایجاد ثبات در قفقاز جنوبی نیز هستیم. قطعاً وجود تنش در قفقاز جنوبی، مسیر تردد انرژی را نیز با مخاطره روبرو خواهد کرد و اگر اروپا بخواهد از انرژی خزر بهره ببرد، قطعاً باید از آرامش و ثبات در قفقاز جنوبی اطمینان یابد.
از سوی دیگر، اروپایی‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پس از کشف منابع سرشار نفت و گاز در بستر خزر، نگاه ویژه‌ای به این منطقه داشته‌اند و حضورشان برای تأثیرگذاری بر معادلات منطقه به دوران پسافروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بازمی‌گردد.
اروپایی‌ها پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تلاش زیادی کردند که در زمینه اصلاحات اداری و آموزشی جمهوری‌های تازه استقلال‌یافته، ساختار آن‌ها را لیبرالیزه کرده و زمینه جذب کشورهای این منطقه در ساختار اروپا را فراهم کنند.
حتی در جنگ خونین اول قره‌باغ که بیش از ۳۵ هزار نفر کشته شده و بیش از ۸۰۰ هزار نفر در نواحی مورد مناقشه، آواره و مجبور به ترک وطن شدند، اروپا در نقش میانجی وارد شده و با میانجیگری فرانسه و سازمان امنیت و همکاری اروپا و البته دیگر بازیگران میانجیگر، زمینه ترک موقت مخاصمه بین باکو و ایروان را فراهم آورد.
اما دلیل ورود این بار اروپا برای میانجیگری بین باکو و ایروان، قطعاً ایدئولوژیک و برای لیبرالیزه کردن این دو کشور نیست بلکه تنها دغدغه اروپا، یافتن بازار جدید تأمین انرژی و باهدف استقلال از قیمومیت آمریکاست. همان‌طور که عنوان شد، اقدام اروپایی‌ها برای میانجیگری بین باکو و ایروان و حضور پاشینیان و علی‌اف در یک نشست آنلاین جهت تثبیت توافقات صورت گرفته، در شرایطی صورت می‌گیرد که بروکسل می‌داند در صورت عدم توافق و ایجاد تنش دوباره، آن‌طور که باید نمی‌تواند به انرژی جمهوری آذربایجان، تکیه داشته باشد.

_{منبع: شورای راهبردی آنلاین
مهدی خورسند- کارشناس مسائل چین و اوراسیا}