اظهارنظر الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان، در خصوص برگزاري رزمايشي توسط نيروهاي مسلح ايران، با واكنش سخنگوي وزارت امورخارجه كشورمان مواجه شد كه اين «موضوع حاكميتي و براي آرامش و ثبات كل منطقه انجام شده است.» اين اظهارات رييس‌جمهور آذربايجان در پي سلسله اقداماتي از جمله برگزاري چندين رزمايش بزرگ نظامي در مرزهاي شمالي ايران، باج‌گيري از كاميون‌داران ايراني در خاك ارمنستان و بازداشت چند كاميون‌دار ايراني براي انتقال كالا و سوخت به منطقه قره‌باغ، باعث واكنش‌هايي در تهران شده است. در اين خصوص با سيد علي سقاييان، سفير پيشين ايران در ارمنستان و كارشناس مسائل قفقاز گفت‌وگو كرديم.
اظهارنظر الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان، در خصوص برگزاري رزمايشي توسط نيروهاي مسلح ايران، با واكنش سخنگوي وزارت امورخارجه كشورمان مواجه شد كه اين «موضوع حاكميتي و براي آرامش و ثبات كل منطقه انجام شده است.» اين اظهارات رييس‌جمهور آذربايجان در پي سلسله اقداماتي از جمله برگزاري چندين رزمايش بزرگ نظامي در مرزهاي شمالي ايران، باج‌گيري از كاميون‌داران ايراني در خاك ارمنستان و بازداشت چند كاميون‌دار ايراني براي انتقال كالا و سوخت به منطقه قره‌باغ، باعث واكنش‌هايي در تهران شده است. در اين خصوص با سيد علي سقاييان، سفير پيشين ايران در ارمنستان و كارشناس مسائل قفقاز گفت‌وگو كرديم.
اظهارات الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان، در خصوص برگزاري رزمايشي توسط نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران و همچنين اظهارنظرهاي تند او در خصوص تردد كاميون‌هاي ايراني در ارمنستان و قره‌باغ، با واكنش‌هايي در داخل كشور مواجه شده است. فكر مي‌كنيد دليل اين موضع‌گيري‌هاي تند از سوي آقاي علي‌اف چه باشد؟
ابتدا بايد اشاره كنم كه در خصوص اظهارات رييس‌جمهور آذربايجان در مورد مانور نيروهاي مسلح، سخنگوي وزارت امور خارجه پاسخ دقيق و كاملي دادند. آقاي خطيب‌زاده در بيانيه‌اي كه در اين خصوص صادر كردند هم به ملاقات وزراي خارجه دو كشور در نيويورك اشاره كردند كه نكات مدنظر دو طرف در مسائل دوجانبه در اين ديدار مطرح شد و موضع‌گيري صريح وزارت امورخارجه اين بود كه اگر مساله‌اي ميان دو كشور وجود دارد بايد از طريق مسيرهاي متعارف ديپلماتيك دنبال شود. مساله دوم موضوع حسن همجواري است كه بايد مورد توجه باشد كه ايران حسن همجواري را نسبت به همه كشورهاي همسايه خود به ويژه جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان نشان داده است و بعد از فروپاشي شوروي سابق نيز سياست ثابت ما در دولت‌هاي مختلف اين بوده است كه از تماميت ارضي و حاكميت ملي همسايگان‌مان دفاع كنيم.
در خصوص اظهارنظر الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان در مورد رزمايش ايران، من اعتقاد ندارم كه اظهارات ايشان تند يا تهديد‌آميز باشد. ايشان هم گفتند كه هر كشوري حق دارد رزمايش‌هاي نظامي را در حدود مرزهاي خود انجام دهد. اما بعد از اين جمله يك «اما» اضافه كردند و پرسيدند «چرا در اين موقعيت؟» به نظر من اين سوال را بايد از خود ايشان پرسيد، اگر مقطع زماني برگزاري رزمايش نامناسب است بايد از خود ايشان پرسيد كه چرا باكو در اين موقعيت زماني با پاكستان و تركيه مانور نظامي برگزار كرده است؟ در صورتي كه ما با هر سه كشور رابطه بسيار خوبي داريم.
بخشي از اظهارات ايشان هم مربوط به تردد كاميون‌هاي ايراني بود...
بله، اين اظهارات هم مربوط به تحولات اخيري است كه بعد از جنگ ۴۴ روزه در جغرافياي منطقه رخ داده است. ادعاي آذربايجان در خصوص كاميون‌هاي ايراني كه در منطقه تردد مي‌كنند، بيش از هر چيز نقص در توافق سه‌جانبه آتش‌بس جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ ميان باكو و ايروان با وساطت مسكو است. در بند نهم اين توافقنامه وضعيت قره‌باغ به صورت كامل مبهم نگه داشته شده است و نيروهاي حافظ صلح روسي در آنجا مستقر هستند. الان مشخص نيست كه اين منطقه تحت حاكميت ارمنستان است يا تحويل جمهوري آذربايجان شده است. اين مساله باعث شده است كه باكو مدعي شود بخشي از قره‌باغ اشغالي در استان سيونيك واقع شده است. اين مساله به توافق سه‌جانبه ايروان- مسكو و باكو بر مي‌گردد، ولي به هر حال ايران نيز از طريق رايزني‌هاي دوجانبه سعي مي‌كند كه اين موضوع را حل و فصل كند.
سوالي كه پيش مي‌آيد، اين است كه آيا انتقال كالاهاي ايراني از طريق ارمنستان به قره‌باغ يك مساله جديد است يا قبل از اين هم آزادانه رخ مي‌داد؟
بله! شرايط مانند گذشته است، همواره از همين جاده تانكرها، اتوبوس‌ها و كاميون‌هاي باربري ما رفت و آمد و از اينجا عبور مي‌كردند و هيچ اتفاقي نمي‌افتاد. همين چند هفته پيش هم تعدادي از نيروهاي نظامي جمهوري آذربايجان وارد بخشي از استان سيونيك شدند، ارمنستان هيچ مقاومتي نكرد. باكو مدعي است كه اين پيشروي‌هاي اخير آزاد كردن بخش‌هايي از خاك جمهوري آذربايجان است. باكو مدعي است كه عبور كاميون‌هاي ما از اين مسير كه نزديك به ۲۰ كيلومتر از جاده از محل تحت تصرف باكو عبور مي‌كند، بايد عوارض عبور از خاك آذربايجان پرداخت كنند. باكو همچنين مدعي است كه در دوران اشغال قره‌باغ هم، كاميون‌هاي ايراني بدون اجازه جمهوري آذربايجان به قره‌باغ تردد داشتند. از آنجا كه ارمنستان هيچ واكنشي به اين پيشروي‌هاي نظامي جمهوري آذربايجان نشان نمي‌دهد، حالا باكو مدعي شده و به خودش حق داده است تا از كاميون‌ها و اتوبوس‌هاي ايراني عوارض تردد در رفت و برگشت دريافت كند. اين مسائل جز اينكه بايد بين باكو و ايروان حل شود، بايد از سوي وزارت امورخارجه و سفراي ما در دو كشور هم پيگيري شود.
به نظر من نهايتا بايد توجه داشته باشيم كه روابط تاريخي جمهوري اسلامي ايران با جمهوري آذربايجان از زمان تشكيل اين كشور چه با پدر رييس‌جمهور كنوني و چه الهام علي‌اف بسيار نزديك بوده و همواره حسن همجواري با جمهوري آذربايجان رعايت شده است. در مورد محاصره نخجوان، به اعتراف خود مرحوم حيدر علي‌اف، رييس‌جمهور پيشين، ايران اجازه داد كه سوخت و كالاهاي اساسي به نخجوان برسد. ايران تاكنون حسن همجواري و حسن نيتش را نسبت به باكو نشان داده است و در مورد همين جنگ اخير ۴۴ روزه نيز ما نظر مقام معظم رهبري را داشتيم كه فرمودند قره‌باغ بخشي از خاك جهان اسلام است كه بايد به آذربايجان بازگردد، مورد تاكيد قرار گرفت و ما هم عملا هم ايران اين سياست را پيگيري كرديم. توقع در ايران اين است كه پاسخ دوستي و محبت و موضع خوب و سنجيده ايران را با پاسخ متقابل از سوي باكو داشته باشيم.
در هر صورت به نظر من اظهارنظر سخنگوي وزارت امورخارجه در اين زمينه منطقي و خوب بود. اعتقاد من اين است كه مواضع الهام علي‌اف خيلي هم تند نبود، در عين حال كه بعد از رزمايشي كه انجام شد در واقع اظهارات ايشان نوعي ژست گرفتن براي مصرف داخلي بود؛ وگرنه ايران هرگز تاكنون به تماميت ارضي و حاكميت ملي جمهوري آذربايجان بي‌احترامي نكرده است، اما در عين حال اجازه هم نخواهد داد كه امنيت ملي خودش متضرر شود، به ويژه نبايد فراموش كنيم كه نفوذ رژيم صهيونيستي در كنار مرزهاي ايران به هيچ‌وجه قابل قبول نيست. اين يك اصل در سياست خارجي ايران است كه همه همسايگان ما مي‌دانند.
برخي منتقدان سياست خارجي ايران اين ادعا را مطرح مي‌كنند كه ايران در سال‌هاي اخير با ترساندن باكو باعث شده است كه دولت جمهوري آذربايجان به سمت رقبا و دشمنان ايران متمايل شود. به نظر شما اين تحليل تا چه حد صحيح است؟
با توجه به چنين مساله‌اي و با توجه به چهار سال مسووليت سفارت در ايروان و بعد هم به عنوان يك مقام ارشد در وزارت امورخارجه كه با كليه سفرا به خصوص سفيرمان در باكو در تماس بودم، در مذاكرات و ملاقات‌ها، هر دو كشور حسن نيت را در رفتار كشور ما ديده‌اند و مورد تاكيد قرار داده‌اند. سفارت‌هاي ما هم در باكو و ايروان اين را نشان داده‌اند، همواره ديپلمات‌هاي كاردان و خوب ايراني به اين دو كشور اعزام شده‌اند. از طرف ديگر اين مطلب صحيح نيست كه ايران باعث ترساندن كشورهاي همسايه شده است. البته هر كشوري حق دارد كه با كشورهاي ديگر جهان روابط دوجانبه و دوستانه داشته باشد، اما اين روابط نبايد عليه كشور ثالث باشد. عرض كردم جزو اصول سياست خارجي ماست؛ دشمن ما كه رژيم صهيونيستي است و دشمن جهان اسلام محسوب مي‌شود، در هر نقطه‌اي از مرزهاي آبي و خاكي ما باشد و بخواهد قصد سويي داشته باشد، اجازه نفوذ نخواهيم داد و از امنيت ملي و منافع كشور مقتدرانه دفاع خواهيم كرد.
با توجه به موضع‌گيري‌هايي كه طي روزهاي اخير از سوي برخي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي و خطباي جمعه شهرهاي شمال غربي كشور شاهد بوديم، به نظر مي‌رسد كه افكار عمومي و روابط دو كشور دچار التهاب شده است، به نظر شما دولت جمهوري اسلامي ايران براي حل اين اختلافات بايد چگونه عمل كند؟
اظهاراتي كه از سوي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي مطرح شده، در واكنش به اظهاراتي است كه از سوي نمايندگان پارلمان جمهوري آذربايجان مطرح شده است. سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در دولت و شوراي عالي امنيت ملي تعيين مي‌شود. مواضع وزارت خارجه تاكنون مواضع دوستانه و منطقي بوده، شوراي عالي امنيت ملي ما هم تاكنون موضع تندي را اتخاذ نكرده است. به هر حال نمايندگان مجلس و ائمه جمعه ما آزادند كه در خصوص اين مسائل بيان كنند. اما اين اظهارات تعيين‌كننده سياست خارجي كشور نيست و مواضع سياست خارجي كشور توسط رييس‌جمهور، وزير امورخارجه و سخنگوي وزارت امورخارجه بيان مي‌شود. ما هم نشان داده‌ايم كه خواستار حسن همجواري بوديم، هستيم و خواهيم بود. قطعا مسوولان ارشد باكو، رييس‌جمهور محترم‌شان و مقام‌هاي ديگر آگاه هستند و بايد براي كنترل اوضاع به مقام‌هاي زيرمجموعه خودشان تذكر دهند. من معتقدم كه اين مساله به زودي حل مي‌شود و به ريل اصلي خودش برمي‌گردد، هر چند كه من معتقدم مشكلات جاري ميان باكو و ايروان بايد از طريق گفت‌وگو و ديپلماسي حل و فصل شود، ما با هر دو كشور مرز مشترك داريم و قطعا بايد مسير عبور بين‌المللي هم از مسير سيونيك- قاپان به سمت درياي سياه و گرجستان باز باشد. همان‌گونه كه ما اجازه مي‌دهيم بدون هيچ مشكلي كالاهاي مورد نياز آذربايجان از طريق بندرعباس تا نقطه مرزي ايران و جمهوري آذربايجان و تركيه برسد. آزادي تردد و تجارت با همسايگان، موضوعي است كه بايد در حسن همجواري دو كشور رعايت شود.
منبع: روزنامه اعتماد،شماره 5037 -چهارشنبه 7 مهر 1400
دریافت صفحه با کد QR