نشست «گفت‌وگوی اندیشمندان ایران و ترکیه؛ چشم‌انداز مناسبات دوجانبه و منطقه‌ای» با حضور و سخنرانی دکتر جنید آکالین (استاد روابط بین‌الملل و ارتباطات در دانشگاه آرل استانبول و عضو کمیته اجرایی جامعه دانشگاهیان ترکیه)، دکتر کورشاد ییلدیز رئیس سابق شاخه استانبول جامعه دانشگاهیان ترکیه، دکتر جعفر حق‌پناه (معاون سابق پژوهشکده مطالعات راهبردی)، سیدعلی قائم‌مقامی (کارشناس مسایل ترکیه)، محسن پاک‌پرور (رئیس بخش آسیای مرکزی و قفقاز دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه)، ابراهیم فراهانی (کارشناس مسایل ترکیه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه) و دکتر علی کالیراد (استادیار دانشگاه تهران) با حضور جمعی از پژوهشگران و کارشناسان از ساعت 15 تا 18 شنبه 26 آبان 1397 در محل بنیاد مطالعات برگزار شد. این نشست توسط بنیاد مطالعات قفقاز و با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
در ابتدای نشست دکتر آکالین موارد زیر را بیان کرد:
- شکی نیست که آمریکا و اسرائیل در پشت پرده ویرانی‌ها و بی‌ثباتی‌های خاورمیانه قرار دارند.
- آمریکا دشمن است و یک دشمن بزرگ و قوی؛ کشورهای منطقه به تنهایی یارای مقابله با یکجانبه‌گرایی‌های آمریکا را ندارند و باید
دست به ائتلاف‌های منطقه‌ای بزنند
- ما ایده تشکیل اتحادیه پنج کشور ـ پنج دریا (شامل ایران، ترکیه، سوریه، عراق و جمهوری آذربایجان که دسترسی به مدیترانه،
دریای سیاه، دریای اژه، خلیج فارس و دریای خزر دارند) را مطرح و دنبال می‌کنیم.
- این پنج کشور در منطقه‌ای قرار دارند که اروپا به آسیا متصل می‌شود و از لحاظ راهبردی اهمیت جهانی دارد.
- ایران و ترکیه در این اتحادیه جایگاه مهمی دارند.
- ایران و ترکیه از معدود کشورهای جهان هستند که هیچ‌گاه مستعمره نشده‌اند و همواره استقلال خویش را حفظ کرده‌اند.
- سوریه، عراق و جمهوری آذربایجان نیز کشورهای مهمی هستند و ظرفیت رشد و پیشرفت و ارتقا را دارند.
- ترکیه و ایران می توانند نقشی که آلمان و فرانسه در اتحادیه اروپا دارند را در این اتحادیه ایفا کنند و به‌عنوان لوکوموتیو این اتحادیه ایفای نقش کنند.
- این اتحادیه می‌تواند برای منطقه ثبات و آرامش و شکوفایی را به ارمغان آورد.
- تحقق این اتحادیه پروژه آسانی نیست و کار امروز و فردا هم نیست اما باید به این دیدگاه باور داشته باشیم.
- ما در ترکیه داریم راجع به این ایده صحبت می‌کنیم، ده سالی است که به آن می اندیشیم. اتفاقاتی که در سطح منطقه و جهان دارد می‌افتد در عمل تشکیل این اتحادیه را به ایران و ترکیه دیکته می‌کند.
- تشکیل این اتحادیه سبب می‌شود که عراق و سوریه که از جنگ‌ها و بحران‌های ممتد بسیار آسیب دیده‌اند بتوانند تمامیت خود را حفظ کرده و از خطر تجزیه و فروپاشی برهند.
- ما تجربه همکاری موفق در قالب نوعی از دیالوگ و تشریک مساعی را داریم. برای مثال فرآیند آستانه یک الگوی موفق است که ایران و ترکیه و روسیه موفق شدند در مدیریت یک بحران بزرگ، ایالات متحده را کنار بگذارند.
- روابط ایران و ترکیه در حوزه سیاسی رو به پیشرفت است و ما از این بابت راضی هستیم. برای توسعه روابط اقتصادی هم ما مانعی نداریم.
- در روابط اقتصادی ایران و ترکیه یک عدم تعادل وجود دارد. ترکیه سالانه 10 میلیارد دلار نفت و گاز از ایران وارد می‌کند در حالی‌که مجموع صادرات سالانه ترکیه به ایران، 3/2 میلیارد دلار است.
- ترکیه نمی‌تواند مطالبه آمریکا جهت عدم واردات انرژی از ایران را بپذیرید زیرا ترکیه 50 درصد نفت و گاز خود را از ایران وارد می‌کند.
ترکیه توسط آمریکا به مدت شش ماه از تحریم‌های انرژی اعمالی بر ایران معاف شده است بعد از این موعد آمریکایی‌ها مجدد شرایط را بررسی خواهند کرد.
- اگر راجع به روابط ایران و ترکیه صحبت می‌کنیم نباید به مولفه‌های سیاسی و اقتصادی بسنده کنیم، فاکتور بسیار مهم دیگری نیز وجود دارد و آن فرهنگ است.
- در دوره جنگ سرد بین ایران و ترکیه فاصله افتاده است، ما باید با هم گفت‌وگو و مراوده داشته باشیم باید در جهت مفاهمه و درک بیشتر نسبت به یکدیگر گام برداریم.
- ما جمعی از اساتید دانشگاه در ترکیه از رشته‌های مختلف هستیم که علاقمند به توسعه روابط ایران و ترکیه هستیم و با هدف ارتقای مفاهمه و گفت‌وگو و یافتن زمینه‌های همکاری و روابط گسترده‌تر بین دو کشور به تهران آمده‌ایم. ما همه حوزه‌های روابط از بخش‌های اقتصادی و فرهنگی تا مباحث علمی و حتی موضوعات وزرش و جوانان را مد نظر داریم.
- باید اعتراف کنم که کار ما سخت است زیر اندیشمندان ترکیه بیشتر به سمت غرب گرایش دارند. غرب را ملاک قرار می‌دهند و نگاه‌شان به سوی غرب است. این میراث فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی و اقتصادی آمریکایی‌ها در ترکیه در دوران جنگ سرد است.
در حوزه گردشگری اکنون شاهد یک توسعه چشمگیر در روابط دو کشور هستیم. گردشگران ایرانی در شمار بسیار زیاد به وان سفر می‌کنند، اکنون نیز شمار زیادی از ایرانی‌ها از ترابوزان دیدار می‌کنند.
- به نظر من هنر ایران به ویژه سینمای شما، یاریگر خوبی برای ارتقای روابط است. عباس کیارستمی در ترکیه شهرت زیادی دارد. اصغر فرهادی نیز سینماگر شهیری در ترکیه است. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین جشنواره فیلم ترکیه به‌صورت سالانه در آنتالیا برگزار می‌شود، امسال اصغر فرهادی میهمان ویژه این فستیوال بود.
در ادامه دکتر جعفر حق‌پناه گفت:
- طرح تشکیل اتحادیه «پنج کشور ـ پنج دریا»، یک طرح آشنا و مسبوق به سابقه است. در اواخر دهه هشتاد شمسی، جمهوری اسلامی ایران تشکیل محور «ساعت» با حضور سوریه، ایران، عراق و ترکیه را پیشنهاد داد که تفاوتش با اتحادیه «پنج کشور ـ پنج دریا» صرفا عدم حضور جمهوری آذربایجان در محور ساعت بود. این محور که معطوف به ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای و تشریک مساعی برای بهبود ثبات و امنیت و شکوفایی اقتصاد در منطقه بود، متاسفانه به دلیل بحران‌های خاورمیانه و به ویژه بحران سوریه به مرحله تحقق نزدیک نشد.
- بحران سوریه انرژی‌های کشورهای مسلمان منطقه را به شکلی چشمگیر کاهش داد.
- شکی نیست که کلیه تحولات مهم در منطقه ما باید با حضور و کنشگری ایران و ترکیه به انجام رسد. اکنون که موعد بازسازی عراق و سوریه فرارسیده است، مسأله همکاری ایران و ترکیه از اهمیت بالاتری برخوردار می‌شود.
- ایران و ترکیه قدرت‌های مرکزی (central power) هستند یعنی عضو هیچ مجموعه امنیتی منطقه‌ای نیستند و همزمان می‌توانند چند خرده نظام امنیتی را به هم پیوند دهند. به این جهت این دو کشور می‌توانند نقطه اتصال پیرامون‌شان با دیگر مناطق هم باشند. مثلا ایران می‌تواند نقطه اتصال شبه قاره، افغانستان، قفقاز و خاورمیانه باشد و این اهمیت ویژه‌ای به این دو کنشگر اصلی منطقه می‌دهد.
- اگر ترکیه بخواهد نگاه به شرق داشته باشد، ایران می‌تواند در حوزه ترانزیت نقش مهمی برای یاری ترکیه ایفا کند. اگر ترکیه بخواهد به آسیای مرکزی، افغانستان و یا پاکستان وصل شود ایران می‌تواند محمل این ارتباط باشد. همچنین ایران عضو کلیدی کریدور شمال ـ جنوب است که آن‌هم می‌تواند برای ترکیه فرصت‌ساز باشد.
- باثبات‌ترین مرزهای خاورمیانه در چهارصد سال گذشته مرزهای ایران و ترکیه بوده است. بی‌شک گروه‌های تروریستی نظیر «پ ک ک» نمی‌توانند در این مهم خللی ایجاد کنند.
- در مورد عدم تعادل در موازنه تجاری ایران و ترکیه به نظرم با اعمال تعرفه‌های ترجیحی این عدم تعادل برطرف شده و موازنه تجاری بین ایران و ترکیه در واردات و صادرات طرفین پدید آمده است.
- البته حجم فعلی مناسبات اقتصادی با ظرفیت‌های واقعی و همچنین چشم‌اندازهایی که توسط سران دو کشور برای تحقق حجم 30 میلیارد دلاری در تجارت فیمابین ترسیم شده بود، فاصله دارد.
- این واهمه وجود دارد که تحریم‌های ایالات متحده به حجم کنونی روابط تجاری دو کشور نیز آسیب برساند.
- قضایایی نظیر اقدام آمریکایی‌ها علیه هالک بانک و همچنین وجود مولفه فتح‌الله گولن در مناسبات ترکیه و ایالات متحده این چشم انداز را ترسیم می‌کند که احتمال دارد ترکیه نتواند در سری جدید تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران، همانند تحریم‌های پیشین، به ایران در جهت مقابله با تحریم‌ها یاری رساند. البته به نظر من کشوری که دارای جایگاه یک قدرت منطقه‌ای است و برای خود پرستیژ و اعتباری در اندازه یک قدرت منطقه‌ای قائل است نمی‌تواند در برابر فشارهای آمریکا برای تحریم همسایه و شریک خود گردن فرود آورد. از این‌رو به نظرم ترکیه از لحاظ اعتباری هم که شده تسلیم فشارهای آمریکا برای همراهی با تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران نخواهد شد.
در ادامه دکتر علی کالیراد گفت:
واقعیت این است که ارائه پیشنهاد تشکیل ائتلاف بین دو کشور، به‌خصوص توسط طرف ترکیه‌ای، مسبوق به سابقه است و دست کم به قرن 19 بازمی‌گردد. البته این پیشنهادات همواره در برهه‌هایی صورت گرفته بود که ترکیه با مخاطراتی مواجه و به نوعی در تنظیم روابط خویش با دیگر قدرت‌ها به مشکل خورده بود و همین مولفه و برخی دیگر از فاکتورهای اثرگذار نظیر نگاه تاکتیکی ترکیه به شکل دادن این سطح از همکاری‌ها با ایران و فقدان بنیان‌های فکری ضروری، در نهایت مانع از شکلگیری اتحاد و ائتلاف در سطح مطلوب و مورد انتظار طرفین می‌شد. تنها در یک دوره از تاریخ معاصر شاهد شکلگیری نوعی همکاری جدی در سطح الگویی از اتحادیه بین دو کشور در دهه سی میلادی بودیم که اقدامات عملی با بینش راهبردی توام شدند و در نتیجه اراده‌های طرفین در جهت ارتقای همکاری‌ها به بار نشست. امیدوارم که با توجه به تجارب ارزشمند و دیرپای دیپلماتیک این دو کشور ریشه‌دار منطقه و سوابق همکاری‌ها و دستاوردهای اخیر در مناسبات فیمابین، این نوع ابتکارات و پیشنهادها که اکنون از سوی برخی نخبگان دانشگاهی شاخص مطرح می‌شود زمینه‌ساز شکلگیری نوعی همکاری جدی و راهبردی بین دو کشور برادر و دوست شود.
در ادامه آقای سیدعلی قائم‌مقامی گفت:
- صحبت‌های دوستان در مورد تشکیل اتحادیه با همکاری ایران و ترکیه نویدبخش و مثبت است اما باید توجه داشته باشیم که ترکیه به عنوان عضو ناتو و متحد ایالات متحده آمریکا منافع و محدودیت‌هایی دارد که تحقق همکاری‌های منطقه‌ای را دشوار می‌کند.
- دیروز آقای اردوغان و ترامپ با یکدیگر در مورد همکاری جهت مقابله با تروریسم صحبت کرده‌اند و از همکاری‌های دو کشور سخن رانده‌اند. این در حالی است که ترکیه در غرب فرات در حال همکاری با آمریکا است و از سوی دیگر شرق فرات که در دست PYD و در واقع در دست آمریکا است یک دغدغه و نگرانی نظامی ـ امنیتی برای ترکیه است. یعنی ترکیه در غرب فرات همکار آمریکا و در شرق فرات دشمن آمریکا است. با این انشقاق‌ها و اختلافات صحبت کردن از همکاری همه‌جانبه آنکارا ـ واشنگتن ضد تروریسم قدری اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد.
- البته نباید از خاطر برد که ترکیه و آمریکا متحد یکدیگر هستند.
- شبکه‌های رسانه‌ای مختلف ترکیه از «خبر ترک» گرفته تا «سی ان ان ترک» تا «TRT» به صورت مداوم میزبان تحلیلگرانی هستند که علیه جمهوری اسلامی ایران سخن‌پراکنی می‌کنند و ایران را توسعه‌طلب معرفی می‌کنند و مدعی می‌شوند که ایران در صدد این است که از سویی گستره حضور خود را تا مدیترانه بسط دهد و از سوی دیگر در افغانستان و دیگر مناطق در حال بسط نفوذ خود است. با چنین هجمه‌های دامنه‌دار رسانه‌ای توقع اینکه افکار عمومی ترکیه نسبت به جمهوری اسلامی ایران مثبت باشد و مثلا زمینه شکلگیری یک اتحادیه با نقش کلیدی دو کشور فراهم آید دور از ذهن به نظر می‌رسد.
- ترکیه می‌گوید که چون آمریکایی‌ها سامانه ضد موشکی پاتریوت را به این کشور نمی‌دهند در صدد خرید سامانه دفاع موشکی اس 400 از روسیه است. در حالی‌که عراق در اشغال آمریکا، متحد ترکیه است و سوریه نیز از لحاظ آفندی و پدافندی در اختیار روسیه است، ترکیه در فضای تهدید از سوی کدام کشور به دنبال استقرار سامانه های ضد موشکی است؟ آیا ترکیه از سوی ایران احساس خطر موشکی دارد؟
- ایران و ترکیه تهدید علیه هم نیستند. روشنفکرانی که از تهدید ایران علیه ترکیه سخن می‌گویند یا صداقت ندارند و یا مطلع نیستند. اکنون در مدیترانه شرقی کنسرسیومی شامل آمریکا، انگلیس، اسرائیل و قبرس شروع به حفاری در حوزه منابع مشترک با ترکیه کرده اند و کشتی‌های جنگی هم این حفاری‌ها را اسکورت می‌کنند. آیا این اقدام علیه ترکیه نیست؟ سئوال من این است که چرا آن روشنفکرانی که مدام به ایران بدوبیراه می‌گویند این اتفاقات را نمی‌بینند و دوست و دشمن را تشخیص نمی‌دهند؟
یک مخاطره بسیار جدی برای منطقه و از قضا عمده کشورهایی که در طرح مورد نظر شما با آن درگیر هستند، تبعات زیست محیطی پروژه سدسازی موسوم به «گاپ» بر روی رودخانه‌های دجله و فرات در جنوب شرق ترکیه است. شما مطلع هستید که مسأله ریزگردها در بخشهایی از ایران و عراق به یک بحران اساسی تبدیل شده است و بخش مهمی از این بحران ناشی از همین پروژه است. بحرانی که گریبان سوریه را نیز می‌گیرد و تبعات ضد انسانی گسترده‌ای را بر جای می‌گذارد. طراحی و سرمایه‌گذاری این طرح از سوی شرکتهای صهیونیستی صورت گرفته است و به طور قطع مضرات و مخاطرات آن برای منطقه بر منافع آن در جهت توسعه کشاورزی در ترکیه فائق است. به نظر من چنین مواردی به شدت مخل شکلگیری یک اتحاد واقعی و عملی بین کشورهای ما است.
دکتر آکالین در پاسخ گفت:
- ما حمایتی از طرف دولت ترکیه نداریم. ما اندیشمندان وطندوست ترکیه‌ای هستیم که به ایران سفر کرده‌ایم تا با برادران ایرانی‌مان صحبت کنیم. بیشتر نظرات شما را قبول دارم. نباید از خاطر ببریم که ترکیه دومین کشور حساس در دوره جنگ سرد بود. آمریکا برای اینکه بتواند جلوی پیشرفت شوروی به سمت جنوب را سد کند، ترکیه را حمایت و تجهیز کرد. این حمایت تنها تامین سلاح نبود بلکه آمریکا روی افکار عمومی ترکیه نیز کار کرد و آن‌را به سوی غرب سوق داد. گرایش‌های یوروآتلانتیکی و گرایش به آمریکا در همه سطوح و ارکان ترکیه رخنه کرده است.
- در مورد پروژه «گاپ» آنطور که من میدانم این یک طرح ملی با سرمایه‌گذاری ملی در ترکیه است و اساسا نمیتوان از سرمایه‌گذاری و طراحی صهیونیستی و خارجی در آن سخن گفت. شاید شرکتهای خارجی در فرآیند طراحی و تخصیص سرمایه این پروژه مشارکت داشته باشند اما اینکه ایده و طرح را صهیونیستی بدانیم چنین نیست.
- دو حادثه ترکیه را وادار به بازاندیشی و تامل در برخی سیاستها و رویکردها کرد. نخست پدیده «پ ک ک» و دیگری ویرانی و قرار گرفتن عراق در شُرُفِ تجزیه بود
- بعد از سال 90 میلادی با پشتیبانی و حمایت آقای هاشمی رفسنجانی روابط ایران و ترکیه رو به پیشرفت گذاشت.
- بعد از حمله آمریکا به افغانستان و سپس عراق، ملی‌گرایی و ملی اندیشی در ترکیه توسعه پیدا کرد.
- طرفداران آمریکا در ترکیه برنامه هسته‌ای ایران را طوری بازنمایی کردند که گویا ایران برنامه هسته‌ای را علیه ترکیه دارد پیش می‌برد. آن هجمه تبلیغاتی علیه ایران کماکان ادامه دارد. اما باید بدانید که منتقدان آمریکا و طرفداران ایران روزبه‌روز در ترکیه دارند بیشتر می‌شوند. در واقع می‌توان گفت که فضای ضد آمریکایی در ترکیه رو به افزایش است و به موازات آن نگاه به همکاری منطقه‌ای نیز در این کشور رو به تزاید است.
- اکنون یک مواجهه بین گرایش‌های غربی و ملی را در ترکیه شاهدیم
- آتاترک یک ارتش ملی بسیار قدرتمند را در ترکیه بنیان گذاشت و این ارتش در دوره جنگ سرد به صورت ممتد تحت تاثیر هجمه تبلیغات غرب‌گرایانه قرار داشت.
- عمده انتقاداتی که شما نسبت به حزب حاکم ترکیه کردید درست است.
- اردوغان از حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 حمایت کرد اما در تحولات سال‌های اخیر دارد از جناح آمریکایی فاصله می‌گیرد و به جناح ضد آمریکایی نزدیک می‌شود.
- روند دور شدن ترکیه از ناتو یک واقعیت است. اما نباید فراموش کنیم که جدا شدن از ناتو یک پروسه و روند است.
- هم مقامات ایران و هم روسیه و هم ناتو شاهدند که ترکیه دارد به مرور از ناتو دور می‌شود.
- فرآیند آستانه یک تحول مهم است. در این چهارچوب ایران و ترکیه به یاری هم برخاسته‌اند و همچنین با روسیه همکاری می‌کنند.
با توطئه و تحریک آمریکا هواپیمای سوخوی روسیه توسط جنگنده‌های F16 ترکیه سرنگون شد و همچنین سفیر روسیه در آنکارا ترور شد. این توطئه‌ها برای بر هم زدن فضای همکاری بین ترکیه و روسیه بود اما روسیه با عقلانتیت و هوشمندی و طمأنینه برخورد کرد و اردوغان هم عذرخواهی کرد. اگر چنین نمی‌شد تحولاتی خطرناک به وقوع می‌پیوست.
- شما حق دارید که انتقاد کنید از اتخاذ و پیگیری برخی رویکردهای تفرقه‌افکنانه از سوی برخی از مقامات ترکیه، چون برخی از آنها مسایل شیعه و سنی را مدام مطرح می‌کنند و برخی نیز به تفرقه‌افکنی بین ترک و عجم می‌پردازند.
- این اقدامات هم برای ترکیه و هم برای منطقه خطرناک است. دامن زدن به فرقه‌گرایی مذهبی بر خلاف قانون اساسی ترکیه است.
در ادامه دکتر کورشاد ییلدیز گفت:
- در دهه 90 میلادی بابت عضویت در اتحادیه اروپا امیدهایی در ترکیه ایجاد شد. این امیدها مبتنی بر این بود که ترکیه با عضویت در اتحادیه اروپا از لحاظ اقتصادی مرفه‌تر و از لحاظ دموکراسی ارتقایافته‌تر خواهد شد.
- دولت اردوغان نیز در اوایل استقرارش قراردادی با اتحادیه اروپا امضا کرد و به آن مناسبت جشن بزرگی نیز برپا شد. اما بعد از گذشت یک دهه کلیه آن ادعاها از میان رفت و همه امیدها رو به نابودی رفت. به همین دلیل مردم ترکیه اتحادیه اروپا را منبع امید نمی‌بینند.
بسیاری از مردم به این تلقی رسیده‌اند که در دنیا باید اتحادهایی وجود داشته باشد که کشورها منابع‌شان را با هم به اشتراک بگذارند و به همکاری و هم‌افزایی همت گمارند. دوستی ایران و ترکیه نیز چنین ظرفیت‌هایی را به همراه دارد.
مشکل وجود برخی پیشداوری‌ها در ما است. ما باید به این فکر کنیم که پیشداوریهای موجود در اذهان مردم و مقامات را چگونه باید از بین ببریم.
- روابط علمی و فرهنگی و مناسبات بین هنرمندان و اندیشمندان می‌تواند به رفع پیشداوریهای مخل در مناسبات‌مان یاری رساند و همچنین دولت‌ها را هم تحت تاثیر قرار دهد.
در ادامه آقای محسن پاک‌پرور گفت:
- ایده اتحادیه «پنج کشور ـ پنج دریا» ایده جالبی است، اما موانع جدی در جهت تحقق آن وجود دارد که باید به آنها فکر کرد و چاره‌اندیشی کرد. این پنج کشور دارای اختلافات ژئوپلیتیک کاملا مشهود هستند. اختلاف دیدگاه‌ها در بین جوامع نخبه سیاسی این کشورها بسیار روشن است. اختلافه‌ها در ادراک‌ها بین مردم این کشورها عاملی است که دشمنان از کوچک‌ترین موارد آن کمال سوءاستفاده را می‌کنند.
- مولفه‌های مناسبات با کشورهای ثالث نیز در چارچوب این اتحادیه می‌تواند بسیار اثرگذار ظاهر شود. مثلا مولفه ارمنستان یا روسیه.
واقعیت این است که در سال‌های گذشته ایران و ترکیه اراده بسیار خوبی برای توسعه همکاری‌ها به رغم کلیه موانعی که وجود داشته و یا در همین مدت حادث شده است نشان داده‌اند.
ایران و ترکیه در گستره وسیعی از خاورمیانه و خلیج فارس تا قفقاز و آسیای مرکزی، زمینه‌های پرشمار همکاری و رقابت را پیشِ روی خود دارند.
- در مناسباتی که ایران با دیگر کشورها و به ویژه همسایگانش دارد نقشه فتنه‌انگیز رژیم صهیونیستی بسیار برجسته است. نمونه آن را می‌توانیم در بحران‌سازی‌های این رژیم در مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان شاهد باشیم.
البته من وجوه خوشبینانه که مورد توجه جناب آقایان دکتر آکالین و دکتر ییلدیز قرار گرفت را نیز مشاهده می‌کنم و آنها را قبول دارم.
اگر روابط صرفا رسمی و سیاسی باشد احتمال اینکه جنبه‌های اقتصادی و فرهنگی مغفول بماند وجود دارد. من بر توسعه روابط از طریق اندیشکده‌ها تاکید می‌کنم.
- تمام تلاش‌ها باید معطوف به کاهش تنش‌ها و همه‌جانبه‌کردن مناسبات باشد.
- در موضوع قتل قاشقچی ترکیه مدیریت عالی و هوشمندانه‌ای انجام داد. ان‌شاءالله ترکیه این هوشمندی را در مناسباتش با جمهوری اسلامی ایران نیز به کار بندد.
در ادامه آقای ابراهیم فراهانی گفت:
- واقعیت این است که سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر نوعی بی‌ثباتی را به نمایش گذاشته است.
- از 2011 تا 2015 ترکیه یک سیاست همسو با ناتو را در پیش داشت و به بازیگر در زمین تحقق طرح خاورمیانه بزرگ تبدیل شد.
اما بعد از آزادسازی حلب توسط نیروهای دولت روسیه و با همکاری ایران و روسیه و عدم حمایت ناتو از موضع ترکیه، ترکیه با تغییر جهتگیری‌اش در صحنه میدانی سوریه نگاه به شرق را در پیش گرفت و وارد بلوک آستانه شد.
- بعد از شکست داعش وارد مرحله‌ای شده‌ایم که می‌توان گفت که بلوک آستانه تا حدودی کارایی خود را از دست داده است. مصداق آن نشست اردوغان و پوتین در سوچی است به نحوی که نشست سه‌جانبه تهران را به نوعی تحت‌الشعاع قرار داد. در ضمن اردوغان توانست در استانبول بلوکی اروپایی تشکیل دهد که در عمل به نوعی کنار گذاشتن ایران از روند تکاپوهای معطوف به حل و فصل بحران سوریه بود. البته این بدان معنا نیست که موضع ایران بی‌اثر یا کم‌اثر شده باشد. بحث من رویکردها و دگرگونی‌های دائمی سیاست خارجی ترکیه است.
- مشکلی که اکنون در مسیر حل بحران سوریه وجود دارد این است که دولت ترکیه دولت بشار اسد را به رسمیت نمی‌شناسد و کماکان اصرار به رفتن اسد دارد.
- دولت ترکیه در سوریه با مشکلات میدانی مواجه است. در شرق فرات با آمریکا همراه و در غرب فرات با آمریکا در چالش است. این مسایل در بلندمدت می‌تواند مشکل‌ساز شود. مسأله ادلب و تجمع تروریست‌ها در آن نیز از مسایل بغرنج است که نمی‌تواند حل‌نشده باقی بماند.
- برای اینکه ایران و ترکیه و سوریه به نوعی هماهنگی و همراهی برسند ترکیه راهی ندارد جز به رسمیت شناختن بشار اسد.
ترکیه در سیاست توازن‌بخشی خود در بین شرق و غرب تا حدی موفق عمل کرده است اما اینکه بتواند بین محور مقاومت به رهبری ایران و اخوان‌المسلمین هماهنگی ایجاد کند کماکان موفقیتی حاصل نکرده است.
- ایران و ترکیه در مدیریت بحران در روابط فیمابین موفق عمل کرده‌اند و شک نداریم که هرگونه تنشی در هر یک از این دو کشور به سرعت به دیگری منتقل می‌شود و ثبات و امنیت طرفین به یکدیگر گره خورده است.
- همکاری‌های ایران و ترکیه می‌تواند به آسیای مرکزی و قفقاز نیز تسری پیدا کند. ترکیه توانسته در این مناطق نفوذ و حضور شایان توجهی پیدا کند.
- کودتای ژوئیه 2016 باعث شد که مدارس گولن در مناطق مختلف به ویژه آسیای مرکزی در اختیار دولت ترکیه قرار گیرد و عمق دولت را از لحاظ فرهنگی و آموزشی نیز در این مناطق ژرفا بخشد.
- ایران و ترکیه از طریق تقویت ارتباطات مردمی می‌توانند ظرفیت‌های مناسبات‌شان را افزایش دهند. این ارتباطات مردمی شامل ارتباطات نخبگان دانشگاهی نیز می‌شود که بسیار مهم است.
دکتر کورشاد ییلدیز در پاسخ گفت:
- با عمده محورهای اشاره شده توسط شما موافقم. در مورد مسأله شرق و غرب فرات نباید از خاطر ببریم که غرب فرات و نیروهای PYD یعنی آمریکا، ترکیه نمی‌تواند در آنجا با آمریکایی‌ها وارد جنگ شود و این یک مسأله دشوار است. طرح آمریکایی‌ها برای اتصال مناطق کردی به مدیترانه یک پروژه جدی بوده است که فعلا ناکام مانده است. تشکیل دولت کردی یک مخاطره جدی برای منطقه است.
- در مورد ادلب هم می‌دانیم که عمده شبه نظامیان مخالف دولت اسد در ادلب تجمیع شده‌اند. این مسأله با مشارکت روسیه و ترکیه و سوریه و دیگر کنشگران قابل حل است اما حل آن بسیار دشوار است. مسأله ادلب استان حاتای ترکیه را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است.
دریافت صفحه با کد QR