سفیر جمهوری ارمنستان در ایران معتقد است ایروان مناسبات بسیار خوبی با بیشتر کشورهای غربی دارد و ارمنستان می‌تواند پل ارتباطی بین تهران و اتحادیه اروپا باشد

به گزارش گروه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، "آرتاشس تومانیان" سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار جمهوری ارمنستان در جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با تسنیم به بررسی روابط ارمنستان و ایران، بیان زمینه‌های همکاری دو کشور و ظرفیت‌های موجود جهت گسترش مناسبات ایروان و تهران، همچنین به تشریح برخی مسائل منطقه‌ای در روابط ارمنستان با سایر جمهوری‌های قفقاز جنوبی می‌پردازد.
نمایندگی ویژه و تام‌الاختیار رئیس جمهور ارمنستان در زمینه روابط ارمنستان و ایران طی سال‌های 2006‌ــ‌2001، رئیس کمیسیون مشترک ارمنستان و ایران در سال‌های 2000 تا 2006 و معاونت اول وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان در سال  1999 تا 2000، تنها بخشی از سوابق کاری و مسئولیت‌های سفیر ارمنستان در ایران است. 
آنچه از منظرتان می‌گذرد مشروح گفت‌وگوی خبرنگار تسنیم با آرتاشس تومانیان است. 

تسنیم: ارمنستان و ایران دارای تاریخ و فرهنگ مشترک هزاران‌ساله‌اند، اما چنین به‌نظر می‌رسد که شناخت متقابل دو ملت از یکدیگر در سطح نازلی قرار دارد. آیا شما با این نظر موافقید؟

 تومانیان: شما صحیح می‌گویید، ملت‌های ارمنستان و ایران از کهن‌ترین اقوام منطقه‌اند و ارتباطات تاریخی و فرهنگی دو ملت ریشه‌های بسیار عمیقی دارد. ایران دارای تاریخ حاکمیت مستقل 2500ساله است. ارمنستان نیز تاریخ دولتی کهنی دارد، اما کشور ما به‌دلایل مختلف در برخی دوران‌های تاریخی استقلال دولت خودش را از دست داده است. در دوران‌هایی نیز این استقلال احیا شده است. در ابتدای قرن بیستم، در سال 1918 یک بار دیگر دولت مستقل ارمنستان به‌وجود آمده است و پس از شکل‌گیری اتحاد شوروی، ارمنستان با تمامیت موجودیت جغرافیایی خود به بخشی از این اتحادیه تبدیل شده است. این شرایط 70 سال تمام تا دوران فروپاشی شوروی حفظ شد. در زمان فروپاشی شوروی، ارمنستان نیز همچون جمهوری‌های دیگر اتحاد شوروی استقلال خود را به دست آورده و دولت خود را تشکیل داده است.
حدود 27 سال است که جمهوری ارمنستان به‌عنوان دولتی مستقل دارای روابط دوجانبه دولتی با جمهوری اسلامی ایران است. سطح نازل شناخت دو طرف از یکدیگر از پیامدهای دوران حکومت اتحاد شوروی است که  طی آن بین ایران و ارمنستان ارتباطات مستقیمی وجود نداشته است، با وجود این، در سال‌های اخیر روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به‌شکل قابل قبولی رشد داشته‌اند. در همین دوران در نتیجه رشد روابط فی‌مابین دو کشور، برنامه‌های مشترک اقتصادی طراحی و اجرا شده‌اند. از اولین برنامه‌ها، ساخت پل به‌روی رودخانه ارس بود که به نماد و سمبل روابط دوستانه دو کشور تبدیل شده است. در دوره‌های بعد برخی برنامه‌های مهم زیربنایی به انجام رسیده‌اند.
دو خط انتقال انرژی الکتریکی فشار قوی ایجاد شده است و سومین خط در حال ایجاد شدن است، بدین ترتیب امکانات بسیار خوبی برای به‌هم پیوستن شبکه‌های برق‌رسانی ایران، ارمنستان، گرجستان و روسیه به‌وجود آمده است. درباره این همکاری چهارجانبه یادداشت‌های تفاهم متعددی به امضا رسیده است. در ارتباط با گاز هم برنامه مهم دیگری که اجرا شده، احداث خط انتقال گاز ایران و ارمنستان با ظرفیت سالانه 2.2 میلیارد مترمکعب است. هم‌اکنون مبادله گاز و البته انرژی الکتریکی بین ایران و ارمنستان انجام می‌شود و این برنامه‌ها در سال آتی گسترش بیشتری خواهد یافت. در زمینه  ارتباطات و مخابرات نیز همکاری‌های خوبی در جریان است.
برنامه دیگری که پس از سال‌ها مطالعه و تحقیق در شرف انجام است و به‌احتمال بسیار زیاد به‌زودی وارد فاز عملیاتی خواهد شد، پروژه احداث نیروگاه آبی مغری به‌روی رودخانه ارس است، طرحی که میلیون‌ها دلار ارزش خواهد داشت.

یکی از محوری‌ترین زمینه‌های همکاری هم‌اکنون در مذاکرات بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بررسی می‌شود. اتحادیه اقتصادی اوراسیا با دارا بودن 180 میلیون نفر جمعیت و ایران با 80 میلیون  نفر جمعیت دارای دو بازار بزرگ هستند که در صورت ارتباط مستقیم می‌توانند امکان عملی بسیار خوبی به‌وجود آورند. همان گونه که می‌دانید روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان پنج جمهوری تشکیل‌دهنده اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند و ارمنستان تنها کشور از این مجموعه است که با جمهوری اسلامی ایران دارای مرز زمینی است؛ به همین دلیل در مذاکرات فی‌مابین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ارمنستان دارای نقشی محوری و بی‌بدیل است. در حال حاضر این مذاکرات در مراحل پایانی خود قرار دارد و به‌محض پایان یافتن آن و امضای معاهدات مربوطه، شرایط کاملاً نوینی برای ایران و ارمنستان و نیز همکاری‌های اقتصادی تمامی منطقه به‌وجود خواهد آمد.

تسنیم: در حال حاضر چنین به‌نظر می‌رسد که مشکلات زیادی در منطقه قفقاز به‌صورت حل‌نشده باقی مانده‌اند و جمهوری ارمنستان با همسایگان خود مانند جمهوری آذربایجان، جمهوری گرجستان و ترکیه روابط چندان مناسبی ندارد. از طرف دیگر ارمنستان تنها کشور از جمع کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که با ایران دارای مرز زمینی است. با این اوصاف و با توجه به روابط پرتنش ارمنستان و همسایگانش، نقش ایروان در اجرای نقش عامل پیوند بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا چگونه باید تبیین شود؟

 تومانیان: در ابتدا باید تأکید کنم که بین  ارمنستان و گرجستان روابط بسیار خوبی وجود دارد. البته با ترکیه روابط دیپلماتیک نداریم و مرزهای بین دو کشور بسته است. تلاش‌هایی که برای تنظیم روابط دو کشور در چند سال اخیر به‌کار بسته شده‌اند به‌دلیل کم‌کاری ترکیه به بن‌بست رسیده  و اینکه این روابط در آینده به‌چه‌صورت خواهند بود، گذشت زمان نشان خواهد داد.
موقعیت آذربایجان به‌طور کلی وجه متمایزی است. این روابط در گروی مسئله قره‌باغ است و مسئله روابط دو کشور کاملاً در گروی حل این تضاد عمده است.
 اما اشاره شما به مسائلی که ارمنستان درمنطقه با آن‌ها دست به گریبان است به این معنا نیست که ارمنستان در انزوا قرار دارد. ایران نیز با برخی همسایگان خود مشکلات پیچیده‌ای دارد.
با رضایت خاطر باید ابراز کنم که ارمنستان هم از طریق ایران و هم از طریق گرجستان ارتباط زمینی بسیار خوبی را در جهت تحرکات اقتصادی خود تحقق می‌بخشد.
آنچه به عضویت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا مربوط است، باید اذعان کرد که این از مزایای اقتصادی و سیاسی جمهوری ارمنستان است.
ارمنستان در عین حال با اتحادیه اروپا نیز روابط بسیار خوبی دارد. پروسه تصویب قرارداد امضاشده بین جمهوری ارمنستان و اتحادیه اروپا در مراحل پایانی خودش قرار دارد، اگر روابط خوب ارمنستان با ایالات متحده آمریکا و دیگر کشوری های غربی، ژاپن، چین، هندوستان و بسیاری کشورهای دیگر، و نیز سطح متعالی روابط ایران و ارمنستان را در نظر بگیریم، می‌توانیم از ارمنستان به‌عنوان یک عامل تجمیع امکانات اقتصادی در منطقه سخن بگوییم. امروز نیز خوشبختانه نتایج بسیار خوبی در تعمیق روابط اقتصادی منطقه ارمنستان داریم که اگر تنها به رشد حجم تبادلات کالایی ارمنستان و روسیه توجه کنیم، رشد 2رقمی را شاهد خواهیم بود.
در روابط با اتحادیه اروپا تاکنون مبانی موافقت‌نامه "GSP+" حاکم است، عاملی که اجازه می‌دهد تا 6400 نوع کالا برای ورود به کشورهای اتحادیه اروپا از تخفیفات ویژه گمرکی بهره‌مند شوند. تسهیلات مشابه دیگری در روابط اقتصادی با ایالات متحده آمریکا، سوئیس، نروژ، ژاپن و چند کشور دیگر وجود دارند، همه این‌ها بدان معناست که بنگاه‌هایی که با سرمایه خارجی و از جمله ایرانی در ارمنستان به‌وجود می‌آیند و با تولید کالاهایی که نشان "ساخت ارمنستان" را بر خود دارند، می‌توانند با استفاده از تسهیلات فوق الذکر به بازارهای این کشورها وارد شوند. برای فعالان اقتصادی ایران نظام بانکی ارمنستان نیز که در یکی از بالاترین سطوح استانداردهای معاصر قرار دارد، از جاذبه‌های ویژه‌ای برخوردار است.
بدون شک ایران نیز برتری‌های بسیار قابل ملاحظه‌ای دارد که فعالان اقتصادی ارمنستان می‌توانند به بهترین وجه از آن بهره ببرند، از جمله می‌توان به برخی جنبه‌های پیشرفته اقتصاد ایران اشاره کرد. امکانات بی‌همانند ترانزیتی، منابع غنی طبیعی، توان بزرگ نیروی کارآمد انسانی و بالاخره بازار بزرگ آن، از این جمله‌اند.
در روابط عمیق و همه‌جانبه بین ارمنستان و ایران پهنه بااهمیت دیگری نیز وجود دارد و آن گستره روابط علمی و آموزشی است، جایی که در هر دو طرف امکانات بالقوه فراوانی وجود دارد.
آنچه به شناخت متقابل مربوط است، به‌واقع مسئله‌ای حائز اهمیت است. ما می‌توانستیم درباره یکدیگر خیلی بیشتر از این‌ها بدانیم. اتفاقاً باید عرض کنم که سفارت جمهوری ارمنستان در جمهوری اسلامی ایران بسیار تلاش می‌کند تا هم از طریق وسائل ارتباط جمعی و هم شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات کافی را در سراسر ایران ارائه نماید. مشابه همین کار را بسیاری از نهادهای دولتی ارمنستان و سازمان‌های اجتماعی آن انجام می‌دهند. سفارت‌خانه هر از گاهی دیدارهایی را با اتاق‌های بازرگانی تهران و استان‌های مختلف کشور برگزار می‌کند. در این راستا فعالیت بسیار وسیعی را خود نهادهای ایرانی نیز انجام می‌دهند و از جمله سفارت جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان بسیار فعال است. اما در هر صورت در این راستا نیازهای ما بسیار بیشتر از تلاش‌هایی است که دو طرف به‌کار می‌برند.

تسنیم: در سال‌های اخیر در ارمنستان نظام ریاستی جمهوری به نظام جمهوری پارلمانی تغییر یافت. در روزهای اخیر نیز انتخاب ریاست جدید جمهوری، آقای آرمن سرکیسیان، از طریق پارلمان ارمنستان انجام پذیرفت. اما انتخاب نخست وزیر در ماه آوریل انجام خواهد شد. آیا در این باره و در رابطه با تحولات آتی آن سخنی دارید؟

 تومانیان: تغییرات بسیار جدی در قانون اساسی ارمنستان صورت پذیرفته است، تغییراتی که نظام اداره کشور را از ریاستی به پارلمانی تغییر داده است. این تغییرات بنیادین در جریان تکوین قرار دارند. در گذشته رئیس جمهوری کشور به‌وسیله مردم، با رأی مستقیم انتخاب می‌شد. امروزه بر اساس مبانی موجود رئیس جمهور از طرف پارلمان انتخاب می‌شود. همان گونه که اشاره فرمودید، ریاست جمهوری ارمنستان انتخاب شده است و به‌زودی دریک فاصله زمانی یک‌ماهه و باز از طرف پارلمان ارمنستان، نخست وزیر نیز تعیین خواهد شد و دولت شکل خواهد گرفت. اما درباره تحولات آتی، من بر این باور هستم که با نظام جدید اداره کشور، ما شاهد تغییرات ثمربخش و پیگیرانه خواهیم بود.

تسنیم: یکی از حساس‌ترین مسائل در قفقاز جنوبی، مسئله قره‌باغ است و هریک از طرفین درگیر در مناسبت‌های مختلف، توضیحاتی درباره دلایل درگیری‌ها ارایه کرده و طرف مقابل را به پیشدستی در تحریکات متهم می‌کنند. در این چهارچوب بررسی‌ها و فعالیت‌هایی صورت می‌پذیرد. چنانچه اخیراً جمهوری آذربایجان به‌مناسبت واقعه خوجالی، ارمنستان را متهم به ارتکاب جنایت کرده است. نظر شما در این باره چیست؟

 تومانیان: تمامی جزئیاتی که در چهارچوب مسئله قره‌باغ قرار دارند برای جامعه جهانی روشن و شفاف است. واضح است که مواضع ارمنستان و آذربایجان درباره این مسائل تفاوت‌های اصولی با یکدیگر داشته باشند. گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا سالهاست که حل مسالمت‌آمیز مسئله را در دستورکار خود قرار داده است و سه کشور فرانسه، روسیه و ایالات متحده به‌عنوان سران این گروه مدیریت امور را در دست دارند. به‌عقیده ما مواضع جمهوری اسلامی ایران در رابطه با این معضل به‌طور کلی موضعی متوازن است و بدون شک در سطح منطقه‌ای عاملی بازدارنده در جهت حفظ ثبات است.
مسئله دیگری را نیز باید خاطرنشان کنم؛ ضمن ارج گذاشتن به تلاش‌های جامعه جهانی برای حل صلح‌آمیز این مناقشه باید یادآوری کنم که در بسیاری از مواقع در برخی از کشورها کارشناسان، متخصصین و نمایندگان وسائل ارتباط جمعی و حتی نهاد‌های دولتی درباره دلایل و شرایط آغاز مناقشه و همچنین شرایط کنونی و پروسه‌های موجود تعمق نمی‌کنند، از این لحاظ لازم می‌دانم برخی اطلاعات را ارائه نمایم.
قره‌باغ هرگز داخل مرزهای جمهوری آذربایجان مستقل قرار نداشته است. در دوران اتحاد شوروی نیز قره‌باغ، با دخالت مستقیم استالین و بدون احترام به اراده سکنه‌اش  به‌عنوان منطقه یا استان خودمختار در شاکله جمهوری آذربایجان قرار داده شده است. در زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در حال فروپاشی بود، جمهوری‌های ارمنستان و آذربایجان به دولت‌های مستقل تبدیل شده‌اند، در این زمان قره‌باغ بر اساس اصول قانون اساسی اتحاد شوروی از شاکله آذربایجان خارج شد. این یک پروسه حقوقی صلح‌آمیز بود که پی‌آمدهای آن و آغاز عملیات نظامی و شرایطی که تاکنون ادامه دارد برای همگان روشن است.
من مایل بودم که در نشریات خارجی درباره بررسی دلایل آغاز مناقشه قره‌باغ و جست‌وجوی راه‌های عادلانه حل آن، تحلیل‌های عمیق‌تری انجام می‌پذیرفت و راهکارهای عملی بیشتری پیشنهاد می‌شد. برای طرفین درگیر این مناقشه، نگاه‌های بی‌طرفانه و یکسان‌نگر و شعارهای صلح‌طلبانه هیچ راه‌حل واقعی و عادلانه‌ای را در بر ندارند.
و اما درباره واقعه خوجالی مایلم سخنان رئیس جمهور سرژ سرکیسیان در ژانویه سال جاری در پاسخ به پرسش یکی از اعضای هیئت جمهوری آذربایجان در مجمع پارلمانی شورای اروپا را عیناً برای شما نقل کنم. در این پاسخ، رئیس جمهور سرژ سرکیسیان سخنان ایاز مطلب‌اف، رئیس اسبق جمهوری آذربایجان را  به‌یاد حاضران آورد. ایشان گفته بود که «دو نیروی سیاسی آذربایجان در رابطه با واقعه اسفناک خوجالی یکدیگر را متهم و مسئله را به تسویه حساب‌های داخل خودشان منسوب کردند».
من در اینجا مایل نیستم به شرح تسویه حساب‌های خونینی که در شهرهای جمهوری آذربایجان از جمله باکو و سومقائیت و غیره منجر به فجایعی شد اشاره کنم.
درباره  تمامی این حوادث دردناک و تأسف‌آور مطالب بسیاری به‌رشته تحریر در آمده و تحلیل‌های فراوانی انجام شده است که اطلاعات مربوط به هر کدامشان در دسترس همگان است.
من بر این باور هستم که بسیار مناسب‌تر خواهد بود اگر تلاش‌های چندجانبه جامعه جهانی، گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و دیگر نیروها، بر یافتن راه‌حل‌های سریع و ایجاد ثبات در منطقه معطوف شود.

تسنیم: و در پایان، آینده روابط ایران و ارمنستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تومانیان: روابط با جمهوری اسلامی ایران در مجموعه  سیاست خارجی جمهوری ارمنستان از اولویتی خاص و جایگاهی ویژه برخوردار است. اطمینان دارم که این امر برای جمهوری اسلامی ایران نیز همین گونه است. همچنین معتقدم که این روابط دارای ثبات و دوام است  و تابع اراده و روابط  هیچ کشور سومی نیست.
درباره  روابط ارمنستان و ایران خوشبین هستم و ایمان دارم که ما سال‌های همکاری‌های پرباری را پیشِ‌رو داریم.