بیشتر آگاهان سیاسی و آشنایان به تحولات بین‌المللی و کارشناسان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران معتقدند در ماه‌های پیش رو به جهت رفتارهای غیراصولی ترامپ علیه کشورمان خصوصا در موضوع برجام شرایط راحتی نخواهیم داشت و سیاست‌های خصمانه آمریکا باعث خواهد شد که جمهوری اسلامی ایران با موجی از فشارهای خارجی مواجه شود.
این فشارها ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و روانی مختلفی خواهد داشت ولی شدت و ضعف آن بستگی به میزان آمادگی ایران در عرصه‌های مختلف خواهد داشت به این معنی که هرچه نهادها و ساختارهای کشورمان با آمادگی بیشتر و بهتر با این امواج فشار برخورد کنند قطعا شدت فشارها روی کشورمان کاهش خواهد یافت.
فشارهای اقتصادی بطور قطع وجه عمده‌ای از فشارهای خارجی علیه منافع کشورمان خواهد بود و در این خصوص توجه هرچه بیشتر به اقتصاد مقاومتی و کاربست تدابیر اندیشیده شده در این راستا قدرت ملی کشورمان را در مقابله با فشارهای اقتصادی افزایش خواهد داد. در عرصه سیاست خارجی نیز فشارهای سیاسی و بین‌المللی هدایت شده توسط آمریکا و رژیم صهیونیستی مشکلات مختلفی را در مقابل کشورمان به وجود خواهد آورد که باید برای مقابله با آنها تمهیدات لازم اندیشیده شود که در این خصوص پیشنهاد این نوشتار «سیاست همسایگی» به عنوان راهبردی بلندمدت و راهکاری کوتاه‌مدت همچنین به عنوان رویکردی تاثیرگذار برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مقابله با فشارهای سیاسی و بین‌المللی علیه کشورمان است.
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ تعداد همسایگان پس از چین با 15 همسایه زمینی و دریایی بیشترین کشور دارای همسایه در جهان است، ولی به لحاظ تنوع استراتژیک همسایگان ایران را می‌توان نمونه منحصر به‌فرد در جهان دانست، زیرا همه نوع استراتژی جهانی مانند عضویت در ناتو، عضویت در پیمان امنیت دسته‌جمعی، عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای، کشور بی‌طرف، همپیمان استراتژیک آمریکا، شورای همکاری و ناتوی عربی در حال تشکیل در بین همسایگان ایران وجود دارد و اگر حضور نظامی آمریکا در خلیج‌فارس، عراق و افغانستان را هم در نظر بگیریم شرایط منحصر به‌فرد موجود در همسایگی ایران بیشتر و بهتر خود را نشان می‌دهد.
با توجه به شرایط منحصر به‌فرد فوق و سیاست خصمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران که به طرق مختلف از جمله از طریق برخی همسایگان علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌گردد مناسب است جمهوری اسلامی ایران سیاست ویژه‌ای را در تعامل با همسایگان طراحی و اجرا نماید که آن را «سیاست همسایگی» می‌نامیم.
برای درک بهتر مفهوم سیاست همسایگی ابتدا لازم است به چیستی سیاست همسایگی توجه کنیم و محتوی و ابعاد مختلف و شاکله‌بندی آن را بشناسیم. در این خصوص باید گفت:
سیاست همسایگی دیپلماسی همسایگی نیست ضمن آن که دیپلماسی همسایگی رکن مهم آن است.
سیاست همسایگی سیاست کشور است، نه صرفا وزارت خارجه
سیاست همسایگی صرفا یک گفتمان نیست در حالی که نیاز امروز گفتمان سیاست خارجی برای مقابله با ایران‌هراسی است.
سیاست همسایگی اول پیوند اقتصادی بعد پیوند امنیتی با همسایگان است.
سیاست همسایگی بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرزمینی کشور برای پیوند با همسایگان و همسایگان با هم از طریق ایران و همسایگان با دیگران است.
سیاست همسایگی نشان‌دهنده این حقیقت است که همسایه از همسایه بودنش رضایت دارد.
سیاست همسایگی متکی بر ظرفیت‌های تکمیلی است یعنی همسایگان نیازهای خود را در گسترش همکاری با یکدیگر مرتفع می‌سازند.
سیاست همسایگی تضمین‌کننده حفظ وضع موجود، ثبات و امنیت مرزهاست.
سیاست همسایگی کمربند استراتژیک پیرامون کشور است.
سیاست همسایگی با آن که ملاحظات ژئوپلیتیکی را در نظر می‌گیرد، ولی بر بنیاد حوزه تمدنی و حوزه نفوذ فرهنگی استوار است.
سیاست همسایگی با اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران (سند چشم‌انداز، برنامه‌های توسعه، سیاست‌های کلی نظام) هم جهت است.
سیاست همسایگی برای اجرا نیازمند ساختار مناسب خود است.
لازم است بر این موضوع تاکید کنیم که سیاست همسایگی موضوعی نیست که فاقد سابقه باشد، بلکه در مناطق و کشورهای مختلف جهان مورد توجه و استفاده قرار گرفته و نتایج و تجارب حاصل از کاربرد این سیاست قابل احصا و ارزیابی است و با توجه به این تجارب و مطالعه نمونه‌های مختلف و با توجه به ویژگی‌های منحصر به‌فرد جمهوری اسلامی ایران این سیاست پیشنهاد می‌شود.
مطالعه تجربه‌های تاریخی منفی در هژمونی منطقه‌ای آلمان نازی، اتحاد جماهیر شوروی و ژاپن پیش از جنگ جهانی دوم و نمونه‌های جدید سیاست همسایگی اتحادیه اروپا، روسیه و چین در ارائه اصول کلی سیاست همسایگی نقش اساسی دارد.
سیاست همسایگی اتحادیه اروپا بر بنیاد اقتصاد درونی اروپا استوار است و تلاش برآن دارد که محیط پیرامونی اروپا را از طریق دو روند مشارکت شرقی و بارسلونا برای کشورهای عضو امن سازد.
سیاست همسایگی روسیه که پس از فروپاشی شوروی توسط روسیه دنبال می‌شود، در تمام اسناد سیاست خارجی روسیه دارای اولویت است و بر بنیاد ژئوپلیتیک استوار بوده و تلاش دارد جایگاه روسیه را در بین کشورهای پسا شوروی تحکیم نماید . سیاست همسایگی روسیه با اسامی و ابتکارات مختلف دنبال شده و عمدتا تلاش کرده از طریق ایجاد ساختارهای همکاری‌های اقتصادی آن را دنبال کند. اتحادیه اوراسیا آخرین نمونه سیاست همسایگی روسیه محسوب می‌شود.
سیاست همسایگی چین دارای بنیاد اقتصادی است. چین زمانی که احساس کرد از طریق همسایگان در حال محاصره شدن است با انتخاب سیاست همسایگی از طریق پیوندهای اقتصادی و ایجاد شبکه‌ای تجاری بر اساس منافع متقابل برد - برد به مقابله پرداخت. سیاست همسایگی چین این کشور را هسته همگرایی منطقه‌ای گرداند. سیاست همسایگی چین بر این نظریه استوار است که قدرت‌های درحال ظهور نیازمند منطقه‌ای دوستانه در پیرامون خود هستند. سیاست همسایگی چین در سه حوزه متفاوت هند، مغولستان و آسیای مرکزی پیگیری می‌شود.
مطالعه تجارب منفی تاریخی و سه نمونه سیاست همسایگی اتحادیه اروپا، روسیه و چین همچنین مطالعه شرایط منحصر به‌فرد ژئوپلیتیک ایران و حوزه تمدنی ایران و توجه به این واقعیت که حوزه نفوذ تمدنی و فرهنگی ایران در قلمرو همسایگان است مدل خاصی از سیاست همسایگی را برای جمهوری اسلامی ایران به وجود می‌آورد که متفاوت از تجارب تاریخی و مدل‌های موجود است.
مدل سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران که با توجه با اصول ذکر شده و تجارب تاریخی پیشنهاد می‌شود مدلی چند وجهی است که با توجه تنوع و گوناگونی همسایگان طراحی می‌شود ولی در این اصل کلی تشکیک نمی‌شود که وجود همسایه جبری تاریخی ـ جغرافیایی است و باید با این جبر کنار آمد، زیرا نه می‌شود آن را نادیده گرفت و نه می‌شود اجازه داد از حدود همسایگی‌اش گذر کند.
توجه بیشتر به گسترش روابط با همسایگان در تمامی زمینه‌های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و تلاش برای حل مشکلات موجود و رفع سوء‌تفاهم‌ها مهم‌ترین شروع در پیشبرد سیاست همسایگی است. سیاست همسایگی، سیاست واقع گرایانه‌ای است که واقعیت‌های موجود را می‌بیند و درک می‌کند، ولی همزمان این امید را دارد که در کار با همسایگان در نهایت منافع عینی برخی همسایگان ناساز را در مسیر سازندگی روابط قرار دهد که البته این سیاست نیاز به صبر و حوصله و البته هزینه دارد و در همین جا باید تاکید کرد که این نوع هزینه از جنس هزینه‌های سرمایه‌گذاری است که در نهایت سود آن عاید سرمایه‌گذار می‌شود.
درس‌های مختلفی را از تاریخ می‌آموزیم. یکی از درس‌های مهم این است که همیشه جنگ‌ها از همسایگان آغاز می‌شود و اگر همسایه خردمندی داشته باشیم جنگ و منازعه‌ای نخواهیم داشت. البته درس دیگری هم از تاریخ فرا می‌گیریم که اگر همسایه‌ای خردمند نبود با سیاست و اقتصاد می‌شود برخی ملاحظات و محاسبات را در او بیدار کرد.
*مشاور وزیر امور خارجه
منبع: جام جم
http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/3178642159148434045
فشارهای اقتصادی بطور قطع وجه عمده‌ای از فشارهای خارجی علیه منافع کشورمان خواهد بود و در این خصوص توجه هرچه بیشتر به اقتصاد مقاومتی و کاربست تدابیر اندیشیده شده در این راستا قدرت ملی کشورمان را در مقابله با فشارهای اقتصادی افزایش خواهد داد. در عرصه سیاست خارجی نیز فشارهای سیاسی و بین‌المللی هدایت شده توسط آمریکا و رژیم صهیونیستی مشکلات مختلفی را در مقابل کشورمان به وجود خواهد آورد که باید برای مقابله با آنها تمهیدات لازم اندیشیده شود که در این خصوص پیشنهاد این نوشتار «سیاست همسایگی» به عنوان راهبردی بلندمدت و راهکاری کوتاه‌مدت همچنین به عنوان رویکردی تاثیرگذار برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مقابله با فشارهای سیاسی و بین‌المللی علیه کشورمان است.
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ تعداد همسایگان پس از چین با 15 همسایه زمینی و دریایی بیشترین کشور دارای همسایه در جهان است، ولی به لحاظ تنوع استراتژیک همسایگان ایران را می‌توان نمونه منحصر به‌فرد در جهان دانست، زیرا همه نوع استراتژی جهانی مانند عضویت در ناتو، عضویت در پیمان امنیت دسته‌جمعی، عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای، کشور بی‌طرف، همپیمان استراتژیک آمریکا، شورای همکاری و ناتوی عربی در حال تشکیل در بین همسایگان ایران وجود دارد و اگر حضور نظامی آمریکا در خلیج‌فارس، عراق و افغانستان را هم در نظر بگیریم شرایط منحصر به‌فرد موجود در همسایگی ایران بیشتر و بهتر خود را نشان می‌دهد.
با توجه به شرایط منحصر به‌فرد فوق و سیاست خصمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران که به طرق مختلف از جمله از طریق برخی همسایگان علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌گردد مناسب است جمهوری اسلامی ایران سیاست ویژه‌ای را در تعامل با همسایگان طراحی و اجرا نماید که آن را «سیاست همسایگی» می‌نامیم.
برای درک بهتر مفهوم سیاست همسایگی ابتدا لازم است به چیستی سیاست همسایگی توجه کنیم و محتوی و ابعاد مختلف و شاکله‌بندی آن را بشناسیم. در این خصوص باید گفت:
سیاست همسایگی دیپلماسی همسایگی نیست ضمن آن که دیپلماسی همسایگی رکن مهم آن است.
سیاست همسایگی سیاست کشور است، نه صرفا وزارت خارجه
سیاست همسایگی صرفا یک گفتمان نیست در حالی که نیاز امروز گفتمان سیاست خارجی برای مقابله با ایران‌هراسی است.
سیاست همسایگی اول پیوند اقتصادی بعد پیوند امنیتی با همسایگان است.
سیاست همسایگی بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرزمینی کشور برای پیوند با همسایگان و همسایگان با هم از طریق ایران و همسایگان با دیگران است.
سیاست همسایگی نشان‌دهنده این حقیقت است که همسایه از همسایه بودنش رضایت دارد.
سیاست همسایگی متکی بر ظرفیت‌های تکمیلی است یعنی همسایگان نیازهای خود را در گسترش همکاری با یکدیگر مرتفع می‌سازند.
سیاست همسایگی تضمین‌کننده حفظ وضع موجود، ثبات و امنیت مرزهاست.
سیاست همسایگی کمربند استراتژیک پیرامون کشور است.
سیاست همسایگی با آن که ملاحظات ژئوپلیتیکی را در نظر می‌گیرد، ولی بر بنیاد حوزه تمدنی و حوزه نفوذ فرهنگی استوار است.
سیاست همسایگی با اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران (سند چشم‌انداز، برنامه‌های توسعه، سیاست‌های کلی نظام) هم جهت است.
سیاست همسایگی برای اجرا نیازمند ساختار مناسب خود است.
لازم است بر این موضوع تاکید کنیم که سیاست همسایگی موضوعی نیست که فاقد سابقه باشد، بلکه در مناطق و کشورهای مختلف جهان مورد توجه و استفاده قرار گرفته و نتایج و تجارب حاصل از کاربرد این سیاست قابل احصا و ارزیابی است و با توجه به این تجارب و مطالعه نمونه‌های مختلف و با توجه به ویژگی‌های منحصر به‌فرد جمهوری اسلامی ایران این سیاست پیشنهاد می‌شود.
مطالعه تجربه‌های تاریخی منفی در هژمونی منطقه‌ای آلمان نازی، اتحاد جماهیر شوروی و ژاپن پیش از جنگ جهانی دوم و نمونه‌های جدید سیاست همسایگی اتحادیه اروپا، روسیه و چین در ارائه اصول کلی سیاست همسایگی نقش اساسی دارد.
سیاست همسایگی اتحادیه اروپا بر بنیاد اقتصاد درونی اروپا استوار است و تلاش برآن دارد که محیط پیرامونی اروپا را از طریق دو روند مشارکت شرقی و بارسلونا برای کشورهای عضو امن سازد.
سیاست همسایگی روسیه که پس از فروپاشی شوروی توسط روسیه دنبال می‌شود، در تمام اسناد سیاست خارجی روسیه دارای اولویت است و بر بنیاد ژئوپلیتیک استوار بوده و تلاش دارد جایگاه روسیه را در بین کشورهای پسا شوروی تحکیم نماید . سیاست همسایگی روسیه با اسامی و ابتکارات مختلف دنبال شده و عمدتا تلاش کرده از طریق ایجاد ساختارهای همکاری‌های اقتصادی آن را دنبال کند. اتحادیه اوراسیا آخرین نمونه سیاست همسایگی روسیه محسوب می‌شود.
سیاست همسایگی چین دارای بنیاد اقتصادی است. چین زمانی که احساس کرد از طریق همسایگان در حال محاصره شدن است با انتخاب سیاست همسایگی از طریق پیوندهای اقتصادی و ایجاد شبکه‌ای تجاری بر اساس منافع متقابل برد - برد به مقابله پرداخت. سیاست همسایگی چین این کشور را هسته همگرایی منطقه‌ای گرداند. سیاست همسایگی چین بر این نظریه استوار است که قدرت‌های درحال ظهور نیازمند منطقه‌ای دوستانه در پیرامون خود هستند. سیاست همسایگی چین در سه حوزه متفاوت هند، مغولستان و آسیای مرکزی پیگیری می‌شود.
مطالعه تجارب منفی تاریخی و سه نمونه سیاست همسایگی اتحادیه اروپا، روسیه و چین همچنین مطالعه شرایط منحصر به‌فرد ژئوپلیتیک ایران و حوزه تمدنی ایران و توجه به این واقعیت که حوزه نفوذ تمدنی و فرهنگی ایران در قلمرو همسایگان است مدل خاصی از سیاست همسایگی را برای جمهوری اسلامی ایران به وجود می‌آورد که متفاوت از تجارب تاریخی و مدل‌های موجود است.
مدل سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران که با توجه با اصول ذکر شده و تجارب تاریخی پیشنهاد می‌شود مدلی چند وجهی است که با توجه تنوع و گوناگونی همسایگان طراحی می‌شود ولی در این اصل کلی تشکیک نمی‌شود که وجود همسایه جبری تاریخی ـ جغرافیایی است و باید با این جبر کنار آمد، زیرا نه می‌شود آن را نادیده گرفت و نه می‌شود اجازه داد از حدود همسایگی‌اش گذر کند.
توجه بیشتر به گسترش روابط با همسایگان در تمامی زمینه‌های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و تلاش برای حل مشکلات موجود و رفع سوء‌تفاهم‌ها مهم‌ترین شروع در پیشبرد سیاست همسایگی است. سیاست همسایگی، سیاست واقع گرایانه‌ای است که واقعیت‌های موجود را می‌بیند و درک می‌کند، ولی همزمان این امید را دارد که در کار با همسایگان در نهایت منافع عینی برخی همسایگان ناساز را در مسیر سازندگی روابط قرار دهد که البته این سیاست نیاز به صبر و حوصله و البته هزینه دارد و در همین جا باید تاکید کرد که این نوع هزینه از جنس هزینه‌های سرمایه‌گذاری است که در نهایت سود آن عاید سرمایه‌گذار می‌شود.
درس‌های مختلفی را از تاریخ می‌آموزیم. یکی از درس‌های مهم این است که همیشه جنگ‌ها از همسایگان آغاز می‌شود و اگر همسایه خردمندی داشته باشیم جنگ و منازعه‌ای نخواهیم داشت. البته درس دیگری هم از تاریخ فرا می‌گیریم که اگر همسایه‌ای خردمند نبود با سیاست و اقتصاد می‌شود برخی ملاحظات و محاسبات را در او بیدار کرد.
*مشاور وزیر امور خارجه
منبع: جام جم
http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/3178642159148434045