دیوارها مانع روابط انسان‌ها و کشورها هستند. باید همه دیوارهای ذهنی و مادی که عامل فاصله‌ها هستند را فروریخت. مرزهای ایران و ترکیه که در مراودات سیاسی مقامات دو کشور، مرزهای ٤٠٠ساله صلح عنوان می‌شود، مرزهای تهدید شده و به بهانه جلوگیری از تردد اعضای حزب کارگران کردستان و قاچاق کالا دیوارکشی می‌شود. تهران از دیواری که ازسوي آنکارا به طول ١٤٤ کیلومتر و به قطر دو و ارتفاع سه متر در حال احداث می‌باشد، استقبال نموده است.
دیوارها حاصل هراس‌اند و دیوارکشی ترکیه در مرز ایران، نه‌تنها اقدامی غیردوستانه، بلکه اقدامی درراستاي القای ایران‌هراسی به جهان است. نه دیوارها و نه نیروهای نظامی، نمی‌توانند عامل جلوگیری کامل از نفوذ «پ‌ک‌ک» و قاچاق کالا شوند. در ورود و خروج پیکارجویان و قاچاقچیان، عوامل و ملاحظات پیچیده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دخیل بوده و فارغ از آن، نفوذی‌ها چون آب‌اند و در سخت‌ترین شرایط نیز با گذشتن از مناطق صعب‌العبور، راه خود را می‌یابند.
باور به اینکه راه‌حل معضل سیاسی و اجتماعی کردهای ترکیه و مشکل اقتصادی قاچاق، احداث دیوار است، ساده‌لوحی است. مسئله پ‌ک‌ک و قاچاق، حاصل عوامل پیدا و پنهان چندوجهی است که راه‌حل آن، عمدتا نه رویکرد سخت‌افزاری، بلکه اتخاذ شیوه‌های نرم‌افزاری است.
درخصوص دیوارکشی ترکیه در مرزهای خود با ایران، نباید اظهارات رسمی مقامات این کشور را چندان جدی گرفت. اهداف امنیتی- نظامی فقط بخشی از ملاحظات احداث دیوار بوده و در کنار آن، موضوعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز مدنظر آنکاراست. کنترل دقیق‌تر و تقویت ضعف‌های نقاط مرزی، ایجاد موقعیت مناسب برای ورودها، امکان تغییر مسیر آب‌های مرزی، قطع و یا کنترل ارتباطات شیعیان ایغدیر و کردها، جلوگیری از مهاجرت و یا هجوم آوارگان در بحران‌های احتمالی، نشان‌دادن ترکیه به‌عنوان جامعه و کشوری توسعه‌یافته و ایران به‌عنوان جامعه و کشوری توسعه‌نیافته، ایجاد ذهنیت مبتنی بر ضعف ایران در کنترل مرزها و... ازجمله اهداف مستتر و ناگفته پروژه دیوارکشی ترکیه است.
در نگاه کلی، احداث دیوارها عملی غیراخلاقی بوده و ذهنیت درگیر در دیوارها، نمی‌تواند برای تعامل انسان‌ها و به‌تبع آن کشورها پل بسازد. علاوه بر آن، دیوار، کارکرد دفاعی و تهاجمی نیز داشته و می‌تواند در شرایط بحرانی دست برتر را از آنِ ترکیه كند. توجه داشته باشیم هم‌زمانی تقریبی سفر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، به آنکارا با شروع ساخت دیوار، در بخشی تاکتیک آنکارا برای ممانعت از واکنش ایران نسبت به این عمل بوده است.
به‌هرحال به نظر می‌رسد دیوارکشی بیش از هرچیزی حاصل ذهنیت اردوغان و سیاست‌های اتخاذی وی باشد. ذهن اردوغان درگیر تقسیم‌بندی‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی است. مردی که جامعه ترکیه را به‌شدت دوقطبی كرده است، می‌تواند دیوار نیز بکشد. با این وجود نباید ترکیه را معادل اردوغان گرفت. اردوغان امروز است و فردا نخواهد بود. دیوارهای داخلی و بیرونی ترکیه با رفتن اردوغان، می‌تواند فروبریزد. جهان امروز و فردا، جهان دیوارها نیست.
یکی از مسائل مهم در جریان احداث دیوار، ضرورت اعمال نظارت دقیق بر آن می‌باشد. دیوار اگر در برخی از نقطه‌های مرزی کمی به داخل مرزهای ایران تمایل یابد، این به معنای ازدست‌دادن خاک خواهد بود.
نکته آنکه، ایرانیان با دیرینه فرهنگی که ترکیه نیز تحت‌تأثیر موج‌های آن بوده است، احداث دیوار را بی‌احترامی به حرمت ملی خویش تلقی كرده و آن را عملی غیردوستانه می‌دانند، درحالی‌که مرزهای سیاسی در اروپا فاقد معنا می‌شوند، ترکیه در خاورمیانه با دیوارکشی، مرزها را پرمعنا و... مي‌كند. ایمن‌سازی با احداث دیوار امنیتی، تحقق نمی‌یابد. برای ایمن‌سازی و ایجاد آرامش باید ذهنیت‌ها را تغییر داد. باید نه‌تنها دیوارهای ذهنی، بلکه دیوارهای فیزیکی را نیز از میان برد و با خویش و دیگران با حفظ منافع متقابل از در تعامل وارد شد.
سخن آخر آنکه، باید در نگاه به ترکیه‌ای که فرمانروایی آن، در دست اردوغان است، بیش از هرچیزی به سیاست‌های اجرائی و میدانی آن توجه داشت. به نظر می‌رسد در این راستا باید بیشتر دیوارکشی را واقعی دانسته و به توافقات کاغذی با دیده تردید نگریست. در این میان، همچنان در شوک استقبال از دیواری هستیم که روحانی ماه‌ها پیش اعلام كرده بود زمان آنها پایان یافته است. سؤال: اگر یونان هم در مرزهای خود با ترکیه دیوار بکشد، آیا آنکارا از آن استقبال خواهد کرد؟
*کارشناس و تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه
منبع: روزنامه شرق، شماره ۲۹۴۸ - دوشنبه ۶ شهريور ۱۳۹۶
دیوارها حاصل هراس‌اند و دیوارکشی ترکیه در مرز ایران، نه‌تنها اقدامی غیردوستانه، بلکه اقدامی درراستاي القای ایران‌هراسی به جهان است. نه دیوارها و نه نیروهای نظامی، نمی‌توانند عامل جلوگیری کامل از نفوذ «پ‌ک‌ک» و قاچاق کالا شوند. در ورود و خروج پیکارجویان و قاچاقچیان، عوامل و ملاحظات پیچیده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دخیل بوده و فارغ از آن، نفوذی‌ها چون آب‌اند و در سخت‌ترین شرایط نیز با گذشتن از مناطق صعب‌العبور، راه خود را می‌یابند.
باور به اینکه راه‌حل معضل سیاسی و اجتماعی کردهای ترکیه و مشکل اقتصادی قاچاق، احداث دیوار است، ساده‌لوحی است. مسئله پ‌ک‌ک و قاچاق، حاصل عوامل پیدا و پنهان چندوجهی است که راه‌حل آن، عمدتا نه رویکرد سخت‌افزاری، بلکه اتخاذ شیوه‌های نرم‌افزاری است.
درخصوص دیوارکشی ترکیه در مرزهای خود با ایران، نباید اظهارات رسمی مقامات این کشور را چندان جدی گرفت. اهداف امنیتی- نظامی فقط بخشی از ملاحظات احداث دیوار بوده و در کنار آن، موضوعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز مدنظر آنکاراست. کنترل دقیق‌تر و تقویت ضعف‌های نقاط مرزی، ایجاد موقعیت مناسب برای ورودها، امکان تغییر مسیر آب‌های مرزی، قطع و یا کنترل ارتباطات شیعیان ایغدیر و کردها، جلوگیری از مهاجرت و یا هجوم آوارگان در بحران‌های احتمالی، نشان‌دادن ترکیه به‌عنوان جامعه و کشوری توسعه‌یافته و ایران به‌عنوان جامعه و کشوری توسعه‌نیافته، ایجاد ذهنیت مبتنی بر ضعف ایران در کنترل مرزها و... ازجمله اهداف مستتر و ناگفته پروژه دیوارکشی ترکیه است.
در نگاه کلی، احداث دیوارها عملی غیراخلاقی بوده و ذهنیت درگیر در دیوارها، نمی‌تواند برای تعامل انسان‌ها و به‌تبع آن کشورها پل بسازد. علاوه بر آن، دیوار، کارکرد دفاعی و تهاجمی نیز داشته و می‌تواند در شرایط بحرانی دست برتر را از آنِ ترکیه كند. توجه داشته باشیم هم‌زمانی تقریبی سفر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، به آنکارا با شروع ساخت دیوار، در بخشی تاکتیک آنکارا برای ممانعت از واکنش ایران نسبت به این عمل بوده است.
به‌هرحال به نظر می‌رسد دیوارکشی بیش از هرچیزی حاصل ذهنیت اردوغان و سیاست‌های اتخاذی وی باشد. ذهن اردوغان درگیر تقسیم‌بندی‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی است. مردی که جامعه ترکیه را به‌شدت دوقطبی كرده است، می‌تواند دیوار نیز بکشد. با این وجود نباید ترکیه را معادل اردوغان گرفت. اردوغان امروز است و فردا نخواهد بود. دیوارهای داخلی و بیرونی ترکیه با رفتن اردوغان، می‌تواند فروبریزد. جهان امروز و فردا، جهان دیوارها نیست.
یکی از مسائل مهم در جریان احداث دیوار، ضرورت اعمال نظارت دقیق بر آن می‌باشد. دیوار اگر در برخی از نقطه‌های مرزی کمی به داخل مرزهای ایران تمایل یابد، این به معنای ازدست‌دادن خاک خواهد بود.
نکته آنکه، ایرانیان با دیرینه فرهنگی که ترکیه نیز تحت‌تأثیر موج‌های آن بوده است، احداث دیوار را بی‌احترامی به حرمت ملی خویش تلقی كرده و آن را عملی غیردوستانه می‌دانند، درحالی‌که مرزهای سیاسی در اروپا فاقد معنا می‌شوند، ترکیه در خاورمیانه با دیوارکشی، مرزها را پرمعنا و... مي‌كند. ایمن‌سازی با احداث دیوار امنیتی، تحقق نمی‌یابد. برای ایمن‌سازی و ایجاد آرامش باید ذهنیت‌ها را تغییر داد. باید نه‌تنها دیوارهای ذهنی، بلکه دیوارهای فیزیکی را نیز از میان برد و با خویش و دیگران با حفظ منافع متقابل از در تعامل وارد شد.
سخن آخر آنکه، باید در نگاه به ترکیه‌ای که فرمانروایی آن، در دست اردوغان است، بیش از هرچیزی به سیاست‌های اجرائی و میدانی آن توجه داشت. به نظر می‌رسد در این راستا باید بیشتر دیوارکشی را واقعی دانسته و به توافقات کاغذی با دیده تردید نگریست. در این میان، همچنان در شوک استقبال از دیواری هستیم که روحانی ماه‌ها پیش اعلام كرده بود زمان آنها پایان یافته است. سؤال: اگر یونان هم در مرزهای خود با ترکیه دیوار بکشد، آیا آنکارا از آن استقبال خواهد کرد؟
*کارشناس و تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه
منبع: روزنامه شرق، شماره ۲۹۴۸ - دوشنبه ۶ شهريور ۱۳۹۶