27 مارس 2017 اعضای گروه گوام اولین نشست سطح بالای این گروه از سال 2008 به بعد را با حضور نخست وزیران اعضا (به غیر از جمهوری آذربایجان که معاون نخست وزیر شرکت کرده بود) در کی‌یف برگزار کردند. سطح و رده مقامات شرکت‌کننده در این نشست و مذاکراتی که در آن صورت گرفت تلاش اعضا برای احیا این گروه را نشان می‌دهد. ولی در این نشست صحبت‌های ضد و نقیضی مطرح شد و در نهایت معلوم نشد که دقیقا این چهار کشور دستور کارشان چیست؟ در حالی‌که برخی تغییرات ژئوپلیتیک در چند سال اخیر آنها را به هم نزدیک‌تر کرده است ولی کنشگران ثالث آنها را از هم جدا نموده‌اند. بنابراین اعضا گروه گوام یک‌دست و متحد برای رسیدن هدف واحد تلاش نمی‌کنند.
در 27 مارس نخست‌وزیران گرجستان اوکراین و مولداوی و معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان در کی‌یف دیدار کردند. این اولین نشست گوام در این سطح در یک دهه گذشته بود. در این نشست به نظر می‌رسید اعضا درصدد بودند از مواضع ضد روسی سابق خود فاصله گرفته و برنامه‌های اقتصادی را در اولویت قرار بدهند در نهایت هم اعضا در مورد اجرای توافق‌نامه تجارت آزاد منطقه‌ای و توسعه کریدورهای حمل و نقل به توافقاتی رسیدند.
نخست‌وزیر اوکراین بعد از این نشست در کنفرانس مطبوعاتی گفت: اینکه ما امروز اینجا در این نشست در عالی‌ترین سطح مشارکت نمودیم نشانه این است که می‌خواهیم توجهی که سزاوار روابط و همکاری اعضا گروه است به آن مبذول کنیم.
گیورگی کویریکاشویلی نخست‌وزیر گرجستان در پایان نشست اعلام نمود: شرکت‌کنندگان در این نشست متفق‌القول اعلام نمودند که سازمان به انگیزه‌های تازه برای فعالیت و روش‌های فعال و موثر برای همکاری در بخش‌های مختلف نیاز دارد.
این گروه در سال 1997 به عنوان یک بلوک منطقه‌ای با حمایت جدی آمریکا و اتحادیه اروپا با هدف مقابله در برابر مداخلات روسیه در امورات داخلی اعضا تاسیس شد. گوام یک محور جدید متشکل از دولت‌های تازه‌تاسیس برای مقابله با فشار روسیه ایجاد شد که در مواقع لزوم در برابر روسیه بر روی حمایت جامعه بین‌المللی نیز حساب باز کرده بود.
اما زمانی‌که برخی از اعضا مواضع ضد روسی‌شان کاهش یافت و با روسیه همکاری نمودند اتحاد و یکدستی گروه تضعیف شد. برای نمونه ویکتور یوشچنکو رئیس‌جمهور اوکراین اگر چه در یک انقلاب رنگین ضد روسی به قدرت رسید ولی به تدریج مواضعش نسبت به روسیه را تلطیف نمود. وی حتی از گوام به دلیل عدم اتخاذ رویکرد عمل‌گرایانه و پیروی از رویاپردازی (ضدیت با روسیه) انتقاد کرد. بعدا، زمانی که انقلاب میدان در اوکراین اتفاق افتاد اوکراین به سیاست ضد روسی سابق خود برگشت، شرایط اوکراین برای فعال شدن مجدد در جمع کشورهای عضو گوام مهیاتر شد. در این رویکرد حضور ساکاشویلی به عنوان فرماندار در اودسا اوکراین (رئیس جمهور سابق گرجستان) و تیم وی بی تاثیر نبود.
کویریکاشویلی در سخنرانی خود در این نشست گفت: در حال حاضر جمیع جهات را در نظر بگیریم به نظر می‌رسد شرایط بهتری برای همکاری در بین اعضای گوام وجود دارد. یک دلیل برای همکاری الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 بود. هر چهار کشور عضو گوام بخشی از سرزمین‌شان به درجات مختلف تحت کنترل جدایی‌طلبان تحت حمایت روسیه است، این مساله دغدغه جدی برای همه اعضا به شمار می‌رود. همچنین بحران‌های حل نشده در منطقه گوام مانع توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در این منطقه شده است. این مسائل هم ضرورت همکاری اعضا گوام را گوشزد می کند. بنابراین تا حد ممکن باید همکاری‌های بین اعضا تقویت شود. همه ما باید به صورت فعالانه از ظرفیت گوام برای کسب حمایت بین المللی استفاده کنیم.
مارینا وروتنیک تحلیلگر اوکراینی مسائل منطقه معتقد است: خروج ساکاشویلی از قدرت در اودسا احتمال بهبودی روابط بین تفلیس و کی‌یف را تقویت کرده است. روابط فعلی گرجستان و اوکراین در برهه فعلی خیلی گرم نیست ولی به نظر می رسد این وضعیت در حال تغییر است. بهبودی روابط اوکراین و گرجستان دو عضو موثر و غربگرای گوام به احیا مجدد گوام کمک می‌کند.
پاولو کلیمکین، وزیر خارجه اوکراین (کسی که درسال 2014 مبتکر پیشنهاد شکست خورده تغییر زبان کاری گوام از روسی به انگلیسی بود) در روزهای 20 -21 آوریل به تفلیس سفر کرد و خواستار تلاش بیشتر گرجستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا شد.
ولی وضعیت جمهوری آذربایجان مبهم است چنانکه سطح مشارکت در این نشست نیز این مساله را نشان داد. آلتای افندی‌یف دبیرکل گوام و دیپلمات آذری در دسامبر گفت: باکو به سهم خود علاقمند به احیای گوام به عنوان سازمان همکاری‌های اقتصادی و به عنوان یک پلتفرم سیاسی برای حل مناقشات حل‌نشده است. افندی‌یف افزود اولین و مهمترین اولویت باکو ترکیب ظرفیت‌های مختلف منطقه ای و بین المللی برای حل تنش‌های موجود در حوزه گوام است. اعضا گوام باید در مورد بسیاری از مسائل به ویژه در مورد مقاومت در برابر تهاجم و اشغال سرزمینی اعضا گروه توسط طرف‌های ثالث مواضع مشترک اتخاذ کنند. وی همچنین خواستار افزایش تمرکز گوام در حوزه های تجارت و ترازیت شد.
در حالی که مقامات جمهوری آذربایجان پروژه‌های ترانزیت منطقه‌ای را به عنوان شواهد کارآمدی و اثر بخشی گوام تبلیغ می کنند دیگر اعضا به این طرح ها بدبین هستند.
یک تحلیلگر آذری که خواست نامش فاش نشود به اوراسیانت گفت گوام در حوزه تجارت و اقتصاد موفقیتی نداشته است. کار بر روی پروژه‌های ترانزیتی و همکاری‌های انرژی به دست آمده در فرمت دو جانبه (مثلا بین جمهوری آذربایجان و گرجستان) و یا چند جانبه (با افزودن اوکراین به آنها) در چارچوب گوام اتفاق نیافتاده است و جدا از سازکارهای گوام به پیش رفته است.
علاوه بر عدم موفقیت اقتصادی، کاهش علاقه و انگیزه جمهوری آذربایجان برای پیوستن به اتحادیه اروپا نیز می‌تواند در اتحاد و یکدستی اعضا گوام سوال و شبهه ایجاد کند. چشم انداز اصلی و اولیه گوام مشارکت چندجانبه اعضا برای پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو بود. اما در سال های اخیر جمهوری آذربایجان از این اهداف بسیار دور شده است. هر چند گرجستان به اهداف اولیه متعهد مانده در این سالها اوکراین و مولداوی در یک وضعیت بینابینی در نوسان بوده اند.
کرنلی کاکاچیا، مدیر موسسه سیاسی گرجستان و پرفسور علوم سیاسی از دانشگاه تفلیس گفت: در نتیجه دوری از اهداف اولیه گوام، عدم فعالیت گروه و فقدان چشم انداز روشن برای آینده، ارتباط گوام با گرجستان کاهش یافته و نظرات مثبت نخست وزیر گرجستان در نشست کی‌یف صرفا به عنوان تلاش برای ساختن روابط پسا ساکاشویلی با اوکراین تفسیر می شود.
وی افزود تلاش اعضا گروه برای احیای گوام با از دست دادن حمایت قوی آمریکا واتحادیه اروپا و واگرایی در خود اتحادیه اروپا با مشکل مواجه است. گرجستان، اوکراین و مولداوی باید گروه‌بندی‌های جدیدی تحت سرپرستی اتحادیه اروپا جستجو کنند. اما اینکه با جمهوری آذربایجان چه کنند ابهام وجود دارد چرا که به نظر می رسد باکو در برهه فعلی هیچ انگیزه‌ای برای پیوستن به اتحادیه اروپا ندارد.
*عضو موسسه سلطنتی امور بین‌المللی (چتم هاوس)
ترجمه: جعفر خاشع
منبع: http://www.eurasianet.org/node/83481
دریافت صفحه با کد QR