سال 2016 را نمی‌توان سال تغییرات اساسی برای قفقاز شمالی نامید. با این حال وقایعی در قفقاز شمالی روسیه رخ داد که توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد.
اولا، در خصوص وضعیت جمهوری‌های قفقاز شمالی (در وهله اول در داغستان و چچن) و ارتباط آن با حضور نظامی روسیه در سوریه بسیار صحبت شده است. با توجه به حضور پررنگ روسیه در منطقه خاورمیانه به قفقاز شمالی به منزله «پاشنه آشیل» مسکو نگریسته می‌شود. فقط کافی است به خاطر بیاوریم که جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در پایان سپتامبر 2016 از احتمال کشیده شدن اقدامات تروریستی به خاک روسیه در صورت عدم تغییر رویکرد مسکو در بحران سوریه سخن گفت.
دوم آن‌که، قفقاز شمالی در سال 2016 باز هم شاهد حملات تروریستی، خرابکاری و حمله به ماموران پلیس و سازمان‌های امنیتی بود. به  تبع آن؛ بحث در خصوص وضعیت امنیتی قفقاز شمالی و اوضاع این منطقه هم در مرکز توجهات قرار داشت. این مساله که مجری بیشتر عملیات تروریستی در قفقاز شمالی، «ولایت قفقاز» که خود را شاخه منطقه‌ای «داعش» اعلام کرده است، بود بر شدت توجهات افزود. این گروه تروریستی در طول سال 2016 بارها مسئولیت عملیات تروریستی در قفقاز شمالی را بر عهده گرفت.
سوما، در روز انتخابات پارلمانی فدراسیون روسیه در تاریخ 18 سپتامبر، در برخی جمهوری‌های قفقاز شمالی، انتخابات نهادهای دولتی عالی و رهبران جمهوری‌ها نیز برگزار گردید. میزان مشارکت در انتخابات بار دیگر در صدر اخبار قرار گرفت. این سطحِ مشارکتِ بسیار بالا، شبهات در مورد اعتماد به سلامت انتخابات را افزایش داد.
مورد چهارم آنکه؛ قفقاز شمالی بارها در گزارش‌های مدافعان حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته است. نمی‌خواهم بگویم که قفقاز شمالی مهد آزادی و رعایت حقوق بشر است ولی باید انصاف داشت و گفت که در این جمهوری‌ها با توجه به خطر تروریسم و گسترش تهدیدات امنیتی، مقامات مجبور به اعمال قوانین خاص هستند.

چالش‌های امنیتی

براساس گزارش‌های مرکز فدرال مبارزه با تروریسم روسیه، میزان عملیات تروریستی در قفقاز شمالی در سال گذشته دو و نیم برابر کاهش داشته است. مواضع مقامات دولتی و نمایندگان مراکز غیر دولتی در این خصوص در بسیاری از موارد یکسان است. اما بر اساس گزارش سایت «کافکاز اوزل» (سایتی که به صورت تخصصی به ارائه آمار در خصوص جرائم مسلحانه، تروریسم و حقوق بشر در قفقاز می‌پردازد) در سال 2015، تعداد کشته های عملیات تروریستی در قفقاز شمالی در مقایسه با سال  2014 دو برابر کاهش داشته است. میزان عملیات تروریستی نیز 33 درصد کاهش داشته است.
با این وجود نمی‌توان گفت که میزان تهدیدات امنیتی در قفقاز شمالی کاهش داشته است. در سه ماه اول 2016، 48 نفر (20 نفر کشته) در حوادث تروریستی قفقاز شمالی آسیب دیدند. در سه ماه دوم سال 2016، 87 نفر (51 کشته) و در سه ماه سوم 58 نفر قربانی حوادث تروریستی در قفقاز شمالی شدند. باید خاطرنشان کرد که در برخی جمهوری‌ها مانند چچن و اینگوشتیا در این مدت هیچ‌کس در حوادث تروریستی کشته نشد. با همه این‌ها نمی‌توان گفت که سال 2016 از نظر امنیتی شاهد بهبود وضعیت در قفقاز شمالی بوده‌ایم.
باید توجه داشت که برخی خیلی تلاش می‌کنند که قفقاز شمالی را به وضعیت سوریه گره بزنند اما شرایط ژئوپلیتیکی هر چقدر هم که مهم باشند ولی جمهوری‌های قفقاز شمالی «ضمیمه» بحران خاورمیانه نیستند. برای رادیکالیزه شدن این مناطق دلایل زیادی وجود دارد که بخش زیادی از آن هم داخلی است و نیازی به برقراری ارتباط با پایتخت خودخوانده داعش در رقه وجود ندارد. مساله تاکتیک، برنامه‌ریزی و افزایش توانمندی‌ها در گروه‌های افراط‌گرای جدید که در بحران سوریه تجربه هم به‌دست آورده‌اند مساله دیگری است. به گفته احمد یریلیک، قوم‌شناس در خود قفقاز تغییرات بزرگی در حال رخ دادن است. امارت قفقاز در عمل جای خود را به ولایت قفقاز داده است. این هم یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای سال 2016 است چرا که ولایت قفقاز در این سال اولین گام‌های خود برای جنگ تروریستی علیه روسیه در قفقاز شمالی را آغاز کرده است.

 
*دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای و سیاست خارجی دانشگاه علوم انسانی روسیه و از کارشناسان مطرح روسیه در مسایل قفقاز
ترجمه: موسی عبداللهی
منبع: http://politcom.ru