طی یک سال گذشته بارها و بارها از سوی یقه‌سفیدان دولت یازدهم شنیده‌ایم که روسای جمهور ایران و روسیه شش، هفت و حالا هشت بار با یکدیگر دیدار داشتنه‌اند و همواره از این موضوع به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل استراتژیک شدن روابط میان دو کشور استناد شده است، اما پرسش اصلی این است که آیا شاخصه استراتژیک شدن روابط در حوزه بین الملل تنها تعداد دیدارهای دو رئیس جمهور است یا شاخصه های مهمتری نظیر حجم مبادلات اقتصادی نیز اهمیت دارد.

طی یک سال گذشته بارها و بارها از سوی یقه‌سفیدان دولت یازدهم شنیده‌ایم که روسای جمهور ایران و روسیه شش، هفت و حالا هشت بار با یکدیگر دیدار داشتنه‌اند و همواره از این موضوع به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل استراتژیک شدن روابط میان دو کشور استناد شده است. تنها هفت روز از آغاز سال نو نگذشته بود که "حسن روحانی" به دعوت همتای روس خود عازم مسکو شد تا نهمین دیدار نیز رقم بخورد و روابط میان دو کشور استراتژیک‌تر شود.

طی یک ماه گذشته کرملین محل آمد و شد روسای جمهور اسرائیل و ترکیه بود و پس از آن حسن روحانی نیز عصر 27 مارس وارد فرودگاه ونوکوا شد؛ اگر چه استقبال در فرودگاه با حضور مقام عالی رتبه‌ای از سوی روس‌ها صورت نپذیرفت، اما رئیس جمهور کشورمان روز بعد مورد استقبال رسمی همتای خود در کاخ کرملین قرار گرفت؛ دیداری که برای نهمین بار میان پوتین و روحانی رخ داد.

 
► دیدار اول: مدودوف

اولین دیدار حسن روحانی پس از ورود به مسکو، ملاقات با "دمیتری مدودوف" نخست‌وزیر فدراسیون روسیه بود؛ دیداری که طی آن رئیس دولت یازدهم در ایران ابراز امیدواری کرد تا در سفرش شاهد تحول جدیدی در روند توسعه همکاری‌های مشترک در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مسائل بین‌المللی باشیم. از سوی دیگر مدودوف نیز تاکید کرد که فضای خوبی در روابط حسنه میان دو کشور حاکم است و سفر رئیس جمهور ایران به کشورش را در راستای تعمیق روابط تهران – مسکو دانست.
 

► محل اقامت: هتل فور سیزن

تیم همراه رئیس‌جمهور روحانی که در حدود هفتاد نفر بود و در کنار برخی وزرا و کارشناسان خبرنگاران و تشریفات نیز وی را همراهی می کردند، در هتل فور سیزن اقامت داشتند؛ هتلی که یکی از معروف‌ترین و لوکس‌ترین اقامتگاه‌ها در فدراسیون روسیه است و در محوطه کناری کرملین و میدان سرخ قرار دارد. اگرچه گفته می‌شود هزینه اقامت تیم همراه بر عهده خود دولت جمهوری اسلامی ایران بوده است.

 
► دیدار دوم: پوتین

صبح روز 28 مارس حسن روحانی مورد استقبال رسمی همتای خود در کاخ کرملین قرار گرفت و در سخنان خود به هشت دیدار قبلی خود با ولادیمیر پوتین اشاره کرد و تاکید کرد که در هر ملاقات نسبت به ملاقات پیشین شاهد پیشرفت بوده‌ایم. رئیس هیات دولت کشورمان با اشاره به این نکته که روابط دوجانبه میان ایران و روسیه وارد مرحله جدیدی شده است، ابراز امیدواری کرد که در این مرحله می‌توانیم درباره روابط پایدار و بلند مدت وارد گفتگو شویم.

از سوی دیگر پوتین نیز با اشاره به قدمت پانصد ساله روابط دیپلماتیک میان دو کشور، ایران را همسایه‌ای  خوب و شریکی باثبات و مطمئن برای روسیه دانست.
 

► عکس‌های سلفی با پس زمینه پوتین

شبکه یک تلویزیون روسیه در خبر ساعت بیست خود به دیدار روسای جمهور ایران و روسیه اشاره و قسمت‌هایی از صحبت‌های پوتین و روحانی را پخش و به همکاری‌های ایران و روسیه اشاره کرد. نکته جالب توجه در حین این گزارش این بود که مجری خبر در حالی که تصویر مسئول رسانه‌ای سفارت جمهوری اسلامی ایران در مسکو را نشان می‌داد که در هنگام سخنان پوتین پشت خود را به جایگاه کرده است و مشغول گرفتن عکس یادگاری است تاکید کرد که نمایندگان ایران در این نشست عکس‌های زیادی با پشت زمینه رئیس‌جمهور روسیه انداخته‌اند.
 

► ماحصل سفر دو روزه روحانی به مسکو

به موجب سفر رئیس جمهور، دو کشور 14 سند همکاری با یکدیگر امضا و در بیانیه‌ای مشترک بر ضرورت ترویج صلح و آرامش در منطقه تاکید کردند. یادداشت تفاهم همکاری سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت دولتی انرژی اتمی روسیه (روس اتم) در زمینۀ حمل‌ونقل مواد هسته‌ای، یادداشت تفاهم همکاری گازی و نفتی، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، قرارداد پروژه برقی کردن خط ریلی گرمسار ـ اینچه برون و همچنین موافقت‌نامه لغو روادید گروهی گردشگری و ساخت مسکن از مهم‌ترین تفاهمات میان دو کشور بود.
 

► دیدار روسای جمهور؛ دلیلی بر استراتژیک بودن روابط

همواره در دولت یازدهم تاکید می شود که روابط ایران و روسیه وارد فاز استراتژیک شده است و مهترین دلیل برای اثبات این ادعا از سوی دولتمردان استناد به تعداد این دیدارها می باشد؛ اما پرسش اصلی این است که اگر تعداد دیدارهای روسای جمهور را دلیل استراتژیک بودن روابط میان دو کشور بدانیم، کافی است یکبار نیز تعداد دیدارهای نتانیاهو و پوتین را بشماریم. از این رو بهتر است، مسئولین سیاست خارجی دولت یازدهم مولفه‌های علمی و به دور از شعارهای پوپولیستی را برای تعریف طیف استراتژیک میان دو کشور تبیین نموده و سپس با استناد به آن و گزاره‌های واقعگرایانه روابط بین‌الملل، نوع روابط خود را مشخص نمایند. تلاش برای گسترش روابط میان ایران و روسیه طی سال‌های 2000 تا کنون همواره میان حاکمیت ها دنبال شده و بدون شک در دولت یازدهم نیز اقداماتی صورت گرفته است، اما اینکه این طور بپنداریم که در گذشته سطح روابط دولتی کمتر بوده و اکنون به واسطه عکس‌های یادگاری گسترش یافته است کمی دور از واقعیت به نظر می‌رسد.

یقینا حجم مبادلات اقتصادی میان کشورها یکی از مولفه های موثر در تعمیق روابط میان دو کشور می‌باشد؛ عاملی که حتی جهت‌گیری‌های سیاسی متضاد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد؛ همانند آنچه در خصوص روسیه و ترکیه نیز اتفاق افتاده است. حتی میان کشورهایی نظیر ترکیه و روسیه که جهت گیری‌های سیاسی متفاوتی وجود دارد حجم مبادلاتی چندین برابر میزان همکاری های اقتصادی ایران و روسیه وجود دارد. به نظر می رسد زمانی می‌توان از گسترش روابط میان ایران و روسیه با جدیت سخن به میان آورد که تنها به قراردادهای روی کاغذ استناد نشود و میزان حجم مبادلات اقتصادی در واقعیت گسترش یابد؛ آن هم نه تنها صرفا صادرات یک طرفه. نمودار حجم مبادلات میان ایران و روسیه نشان می‌دهد که در طی دو سال نخست روی کار آمدن دولت یازدهم، حجم مبادلات میان ایران و روسیه کاهش چشمگیری داشته و اگرچه در دو سال پایانی با رشد روبرو بوده است؛ اما همچنان کمتر از میزانی است که در پایان دولت قبلی بوده است. از این رو نمی‌توان در حوزه اقتصادی مدعی پیشرفت در روابط بود.

همچنین باید توجه داشت که تسهیل روابط میان دو کشور همسایه، یقینا تاثیرات چشمگیری درگسترش صنعت توریسم و به دنبال آن گسترش روابط اقتصادی خواهد داشت؛ اما نباید این تسهیل روابط یکجانبه باشد یا تنها به امضای آن بسنده کرد. زمانی که مدعی تسهیل روابط هستیم باید این تسهیلات به صورت دو جانبه بوده و اتباع ما نیز همانند اتباع طرف مقابل به راحتی ویزای توریستی یا کاری دریافت نمایند و با احترام در مرزهای هوایی با آنها برخورد شود. چرا که دیپورت شدن موردی و یا معطلی بی دلیل هموطنانمان در فرودگاه های روسیه هنگامی که تمامی مدارک آنها نظیر ویزا، هتل و بلیط کامل می باشد، مغایر با تسهیل روابط است.

همچنین شاید بتوان گفت که یکی از اصلی ترین دلایل سفر روحانی به روسیه آن هم کمتر از سه ماه تا انتخابات ریاست جمهوری بیشتر شبیه به یک مانور رسانه ای بوده است تا در روند مناظره های انتخاباتی، دیپلماسی دولت چند جانبه نمایش داده شود و تا از انتقادهای جناح مقابل مبنی بر اینکه دیپلماسی دولت یازدهم تنها مبتنی بر مذاکرات هسته ای بود، کاسته شود. از سوی دیگر شاید اقامت یک شبه رئیس جمهور در کشور روسیه برای اولین بار نیز در آینده ای نه چندان دور دلیلی برای استراتژیک خواندن روابط خوانده شود. اقامتی که شاید در مقابل سفر چند ساعته رئیس جمهور روسیه به ایران آن هم برای شرکت در نشست چندجانبه،کمی به دور از عرف و آداب دیپلماتیک است.

در پایان باید تاکید کرد که بدون شک روابط ایران و روسیه طی سال های اخیر و به ویژه با شدت گرفتن بحران در سوریه وارد فاز تاکتیکی وسیعی شده و تعمیق روابط میان حاکمیت دو کشور صورت گرفته است؛ تعمیقی که فراتر از حرکت های انتخاباتی یقه سفیدها در دولت یازدهم می باشد و در همکاری های نظامی و استراتژیک ایران و روسیه در سوریه به خوبی خود را نشان داده است تا قاسم سلیمانی برای روس ها نه تنها یک ژنرال، بلکه یک دیپلمات نیز به شمار آید.


*دانشجوی دکتری علوم سیاسی در دانشگاه دوستی ملل روسیه
منبع: دیدبان روسیه