پژوهش «بررسی ابعاد مختلف کمک‌های جمهوري اسلامي ایران به مهاجران و پناهجویان افغانستانی (با تمرکز بر پیشنهادهای رسانه‌ای)» توسط واحد پژوهش‌های کاربردی برون مرزی صداوسیما منتشر شد.
پژوهش مذکور به اهتمام واحد پژوهش های کاربردی و توسط بهنام خسروی به رشته تحریر درآمده و محمد روحی نظارت علمی آن را به عهده داشته است.
ابعاد مختلف خدمات ايران به پناهجويان افغان در امور تقنینی، آموزشی در سطوح و زمینه های مختلف، بهزیستی و توانبخشی، بهداشتي و درمانی، هنری، فرهنگی- اجتماعی، عمرانی، سیاسی و ... مقایسه تطبیقی اقدامات کشورهای مختلف در قبال مهاجران و پناهجویان افغانستانی، تبیین عنايات امام خميني (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در خصوص پناهجويان افغان و بازتاب بين‌المللي خدمات ايران به اتباع افغان از جمله فصول این پژوهش را تشکیل می دهند.
در بخشی از این پژوهش می خوانیم:
مهاجران افغان طي سه موج عمده از كشور خود خارج شدند و به كشورهاي مختلف از جمله ایران، پاکستان، ترکیه، آمریکا، روسیه و همچنین اتحادیه اروپا رفتند. در بین این کشورها، ايران به دلایل مختلف از جمله رویکرد اسلامی، نگاه برادرانه و انسان دوستانه، اشتراکات فرهنگی، تاریخی، زبانی و مرز مشترك طولاني با افغانستان، بیشترین آمار میزبانی از افغان ها را نسبت به سایر کشورها داراست.
موج اول مهاجرت افغان‌ها، در زمان حمله شوروي در سال 1358ه.ش (1979م) به افغانستان بود که با حمایت قاطع حضرت امام خمینی (ره) از مردم و مجاهدين اين كشور در مقابل تجاوز شوروی، سياست «درهاي باز» از سوي جمهوري اسلامي ايران اتخاذ شد. این میزبانی در حالی بود که ایران درگیر جنگ تحمیلی و تحریم های مختلف بود. تعداد مهاجران افغان در اين مقطع، بيش از دو ميليون نفر برآورد مي شود. اين افراد نه‌تنها- برخلاف رویکرد پاکستان و ترکیه- به کمپ‌ها و شهرک‌های مخصوص هدايت نشدند، بلكه با رويكرد انساني و ديني جمهوري اسلامي و مهمان‌نوازی مردم ايران، در بافت شهري و اجتماعي كشور جذب شدند. در موج دوم «حدود 2.5 ميليون نفر» بين سال‌های 1989 تا 1995 و در پي جنگ داخلي افغانستان وارد ايران شدند. موج سوم، با روی کار آمدن طالبان در افغانستان بین سال‌های 1996 تا 2001 و متعاقب آن با حمله آمريكا به اين كشور آغاز شد.
با عنایت به اینکه تعداد قابل توجهی از این مهاجران در سال های بعد به افغانستان بازگشتند، می توان گفت در نتیجه سه موج ورود پناهجویان افغان به ايران، در حال حاضر حدود سه ميليون افغانستاني از اقوام و مذاهب مختلف این کشور، شامل پشتون ها، تاجیک ها، ازبک ها، هزاره ای ها و ... در کنار مردم ایران زندگی می کنند و همگی آنها به طور یکسان از کمک ها و خدمات جمهوری اسلامی بهره‌مند هستند.
علیرغم تعداد زیاد مهاجران و پناه جویان افغان در ایران و با وجود تحریم های متعددی که علیه ایران صورت گرفته و ناکافی بودن کمک های بین‌المللی، جمهوری اسلامی خدمات مختلفي را در عرصه های آموزشي، سواد آموزي، فني و حرفه‌اي، آموزش عالي، بهداشتي و درماني، عمراني و زيرساختي، فرهنگي- هنري و سياسي و ... براي كاهش آلام و رنج‌هاي مهاجران افغانستاني ارائه داده است.
تأسیس ده ها مدرسه مختص مهاجران، ارائه كمك هزينه هاي تحصیلی به اتباع افغان، اهدای کتب درسی، برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی در زمینه های مختلف هنری و ادبی، دایر کردن کلاس های نهضت سواد آموزی برای مهاجران مسن، چاپ کتاب های نویسندگان و شعرای مهاجر، اعطای بورس های تحصیلی، برگزاری مستمر دوره های مختلف در گرایش های گوناگون مشاغل فنی و حرفه ای و .... از نمونه خدمات ایران به مهاجران و پناهندگان در زمینه آموزشی است.
در واقع هیچ مقام یا رهبر غیر افغانستانی در جهان به مانند رهبران جمهوری اسلامی ایران، عنایات ویژه‌ای به کشور افغانستان و مهاجران و پناه جویان افغانستانی نداشته اند.
دستور تاریخی رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) مبنی بر لزوم آموزش، پرورش و تعلیم کودکان مهاجر افغانستانی در ایران، برای افراد و نهادهایی که مسئله مهاجران افغان در ایران را از نزدیک دنبال می‌کنند، بسیار حائز اهمیت بود و بارها از سوی مقامات افغانستان ها و مسئولان كمیساریای عالی سازمان ملل متحد قدردانی شد.
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در اين دستور تاريخي صراحتاً تأكيد كرده اند كه:
«هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.»
این دستور، بار دیگر نشان داد که سیاست رسمی نظام جمهوری اسلامی ایران، منطبق بر آموزه های اسلامی و انسانی است و اتباع افغان در ایران همچنان، «مهاجر» و «برادران و خواهران مسلمان» توصیف می شوند. چنانچه بعد از این دستور شاهد جهش قابل توجه در ارائه خدمات آموزشی به کودکان مهاجر افغان هستیم.
پیشگیری از بیماری های واگیردار و غیرواگیردار در میان اتباع از طریق واکسیناسیون و مراقبت های بهداشتی اولیه، تنظیم خانواده، مراقبت های مادر و کودک قبل و بعد از زایمان، ارائه خدمات ویژه پزشکی به بیماران خاص مانند بیماران دیالیزی، هموفیلی، تالاسمی و...، پرداخت كمك هزينه دارو و درمان و.... بخشی از خدمات ایران به مهاجران افغان در زمینه های درمانی و پزشکی است.
بر اساس آمار و ارقام مؤسسات بین المللی، حجم و ارزش خدمات جمهوري اسلامي ايران به مهاجران و پناه جویان افغانستانی، نسبت به سایر کشورها بسیار بیشتر بوده است. این در حالی است که ايران درگير 8 سال جنگ تحميلي و تحريم‌هاي ناعادلانه و غيرقانوني كشورهاي غربي نيز بوده است.
کمک های ایران به افغان ها صرفاً به مهاجران افغانستانی اختصاص ندارد بلکه تهران به سهم خود، كمكهاي مالي و اقتصادي فراواني در اختيار دولت افغانستان براي بازسازي اين كشور گذاشته است تا از طرفی شرایط زیستی مردم داخل این کشور بهبود یابد و از طرفی دیگر مهاجران و پناه جویان برای بازگشت به کشور خودشان ترغیب شوند.
ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺟﺎﺩﻩ ﺩﻭﻏﺎﺭﻭن- ﻫﺮﺍﺕ ﺑﻪ ﻃﻮﻝ ١٢٢ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در زمینه راه سازی، ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺧﻂ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺮﻕ 20 ﻛﻴﻠﻮ ﻭﻟﺖ ﺗﺎﻳﺒﺎد- ﻫﺮﺍﺕ در زمینه برق رسانی، ساخت سه ایستگاه آب سنجی در حوزه رودخانه کابل در زمینه آب رسانی، ساخت پاسگاه های مرزی در هرات و نیمروز در زمینه گمرک و احداث ورزشگاه سرپوشیده «مزار شریف» با کمک مالی یک میلیون دلاری در زمینه زیرساخت های ورزشی از نمونه خدمات عمرانی جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی افغانستان است.
سازمان‌هاي بين‌المللي به‌ويژه سازمان ملل و آژانس‌هاي تخصصي آن، بارها از خدمات ايران قدرداني كرده‌اند. دولت افغانستان نيز بارها با اشاره به اهميت كمكهاي ايران از تهران قدردانی کرده است. اما برخي احزاب و رسانه‌هاي افغانستاني كه از كمكهاي خارجي به ويژه آمریکا و عربستان سعودی بهره مي‌برند، در کنار رسانه های ضد ایرانی، به سیاهه نمایی خدمات گسترده ایران به پناهجويان پرداخته‌اند. عملکرد غیرمنصفانه این رسانه ها در چارچوب سیاست بستر سازی برای واگرایی دو کشور دوست و همسایه ایران و افغانستان قابل ارزیابی است.
در این پژوهش کوشش شده است با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و مصاحبه عمیق با كارشناسان حوزه افغانستان، ابعاد خدمات مختلف ايران به دولت، ملت و مهاجران افغانستانی تبیین شود.
پژوهش مذکور به اهتمام واحد پژوهش های کاربردی و توسط بهنام خسروی به رشته تحریر درآمده و محمد روحی نظارت علمی آن را به عهده داشته است.
ابعاد مختلف خدمات ايران به پناهجويان افغان در امور تقنینی، آموزشی در سطوح و زمینه های مختلف، بهزیستی و توانبخشی، بهداشتي و درمانی، هنری، فرهنگی- اجتماعی، عمرانی، سیاسی و ... مقایسه تطبیقی اقدامات کشورهای مختلف در قبال مهاجران و پناهجویان افغانستانی، تبیین عنايات امام خميني (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در خصوص پناهجويان افغان و بازتاب بين‌المللي خدمات ايران به اتباع افغان از جمله فصول این پژوهش را تشکیل می دهند.
در بخشی از این پژوهش می خوانیم:
مهاجران افغان طي سه موج عمده از كشور خود خارج شدند و به كشورهاي مختلف از جمله ایران، پاکستان، ترکیه، آمریکا، روسیه و همچنین اتحادیه اروپا رفتند. در بین این کشورها، ايران به دلایل مختلف از جمله رویکرد اسلامی، نگاه برادرانه و انسان دوستانه، اشتراکات فرهنگی، تاریخی، زبانی و مرز مشترك طولاني با افغانستان، بیشترین آمار میزبانی از افغان ها را نسبت به سایر کشورها داراست.
موج اول مهاجرت افغان‌ها، در زمان حمله شوروي در سال 1358ه.ش (1979م) به افغانستان بود که با حمایت قاطع حضرت امام خمینی (ره) از مردم و مجاهدين اين كشور در مقابل تجاوز شوروی، سياست «درهاي باز» از سوي جمهوري اسلامي ايران اتخاذ شد. این میزبانی در حالی بود که ایران درگیر جنگ تحمیلی و تحریم های مختلف بود. تعداد مهاجران افغان در اين مقطع، بيش از دو ميليون نفر برآورد مي شود. اين افراد نه‌تنها- برخلاف رویکرد پاکستان و ترکیه- به کمپ‌ها و شهرک‌های مخصوص هدايت نشدند، بلكه با رويكرد انساني و ديني جمهوري اسلامي و مهمان‌نوازی مردم ايران، در بافت شهري و اجتماعي كشور جذب شدند. در موج دوم «حدود 2.5 ميليون نفر» بين سال‌های 1989 تا 1995 و در پي جنگ داخلي افغانستان وارد ايران شدند. موج سوم، با روی کار آمدن طالبان در افغانستان بین سال‌های 1996 تا 2001 و متعاقب آن با حمله آمريكا به اين كشور آغاز شد.
با عنایت به اینکه تعداد قابل توجهی از این مهاجران در سال های بعد به افغانستان بازگشتند، می توان گفت در نتیجه سه موج ورود پناهجویان افغان به ايران، در حال حاضر حدود سه ميليون افغانستاني از اقوام و مذاهب مختلف این کشور، شامل پشتون ها، تاجیک ها، ازبک ها، هزاره ای ها و ... در کنار مردم ایران زندگی می کنند و همگی آنها به طور یکسان از کمک ها و خدمات جمهوری اسلامی بهره‌مند هستند.
علیرغم تعداد زیاد مهاجران و پناه جویان افغان در ایران و با وجود تحریم های متعددی که علیه ایران صورت گرفته و ناکافی بودن کمک های بین‌المللی، جمهوری اسلامی خدمات مختلفي را در عرصه های آموزشي، سواد آموزي، فني و حرفه‌اي، آموزش عالي، بهداشتي و درماني، عمراني و زيرساختي، فرهنگي- هنري و سياسي و ... براي كاهش آلام و رنج‌هاي مهاجران افغانستاني ارائه داده است.
تأسیس ده ها مدرسه مختص مهاجران، ارائه كمك هزينه هاي تحصیلی به اتباع افغان، اهدای کتب درسی، برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی در زمینه های مختلف هنری و ادبی، دایر کردن کلاس های نهضت سواد آموزی برای مهاجران مسن، چاپ کتاب های نویسندگان و شعرای مهاجر، اعطای بورس های تحصیلی، برگزاری مستمر دوره های مختلف در گرایش های گوناگون مشاغل فنی و حرفه ای و .... از نمونه خدمات ایران به مهاجران و پناهندگان در زمینه آموزشی است.
در واقع هیچ مقام یا رهبر غیر افغانستانی در جهان به مانند رهبران جمهوری اسلامی ایران، عنایات ویژه‌ای به کشور افغانستان و مهاجران و پناه جویان افغانستانی نداشته اند.
دستور تاریخی رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) مبنی بر لزوم آموزش، پرورش و تعلیم کودکان مهاجر افغانستانی در ایران، برای افراد و نهادهایی که مسئله مهاجران افغان در ایران را از نزدیک دنبال می‌کنند، بسیار حائز اهمیت بود و بارها از سوی مقامات افغانستان ها و مسئولان كمیساریای عالی سازمان ملل متحد قدردانی شد.
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در اين دستور تاريخي صراحتاً تأكيد كرده اند كه:
«هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.»
این دستور، بار دیگر نشان داد که سیاست رسمی نظام جمهوری اسلامی ایران، منطبق بر آموزه های اسلامی و انسانی است و اتباع افغان در ایران همچنان، «مهاجر» و «برادران و خواهران مسلمان» توصیف می شوند. چنانچه بعد از این دستور شاهد جهش قابل توجه در ارائه خدمات آموزشی به کودکان مهاجر افغان هستیم.
پیشگیری از بیماری های واگیردار و غیرواگیردار در میان اتباع از طریق واکسیناسیون و مراقبت های بهداشتی اولیه، تنظیم خانواده، مراقبت های مادر و کودک قبل و بعد از زایمان، ارائه خدمات ویژه پزشکی به بیماران خاص مانند بیماران دیالیزی، هموفیلی، تالاسمی و...، پرداخت كمك هزينه دارو و درمان و.... بخشی از خدمات ایران به مهاجران افغان در زمینه های درمانی و پزشکی است.
بر اساس آمار و ارقام مؤسسات بین المللی، حجم و ارزش خدمات جمهوري اسلامي ايران به مهاجران و پناه جویان افغانستانی، نسبت به سایر کشورها بسیار بیشتر بوده است. این در حالی است که ايران درگير 8 سال جنگ تحميلي و تحريم‌هاي ناعادلانه و غيرقانوني كشورهاي غربي نيز بوده است.
کمک های ایران به افغان ها صرفاً به مهاجران افغانستانی اختصاص ندارد بلکه تهران به سهم خود، كمكهاي مالي و اقتصادي فراواني در اختيار دولت افغانستان براي بازسازي اين كشور گذاشته است تا از طرفی شرایط زیستی مردم داخل این کشور بهبود یابد و از طرفی دیگر مهاجران و پناه جویان برای بازگشت به کشور خودشان ترغیب شوند.
ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺟﺎﺩﻩ ﺩﻭﻏﺎﺭﻭن- ﻫﺮﺍﺕ ﺑﻪ ﻃﻮﻝ ١٢٢ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در زمینه راه سازی، ﺍﺣﺪﺍﺙ ﺧﻂ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﺮﻕ 20 ﻛﻴﻠﻮ ﻭﻟﺖ ﺗﺎﻳﺒﺎد- ﻫﺮﺍﺕ در زمینه برق رسانی، ساخت سه ایستگاه آب سنجی در حوزه رودخانه کابل در زمینه آب رسانی، ساخت پاسگاه های مرزی در هرات و نیمروز در زمینه گمرک و احداث ورزشگاه سرپوشیده «مزار شریف» با کمک مالی یک میلیون دلاری در زمینه زیرساخت های ورزشی از نمونه خدمات عمرانی جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی افغانستان است.
سازمان‌هاي بين‌المللي به‌ويژه سازمان ملل و آژانس‌هاي تخصصي آن، بارها از خدمات ايران قدرداني كرده‌اند. دولت افغانستان نيز بارها با اشاره به اهميت كمكهاي ايران از تهران قدردانی کرده است. اما برخي احزاب و رسانه‌هاي افغانستاني كه از كمكهاي خارجي به ويژه آمریکا و عربستان سعودی بهره مي‌برند، در کنار رسانه های ضد ایرانی، به سیاهه نمایی خدمات گسترده ایران به پناهجويان پرداخته‌اند. عملکرد غیرمنصفانه این رسانه ها در چارچوب سیاست بستر سازی برای واگرایی دو کشور دوست و همسایه ایران و افغانستان قابل ارزیابی است.
در این پژوهش کوشش شده است با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و مصاحبه عمیق با كارشناسان حوزه افغانستان، ابعاد خدمات مختلف ايران به دولت، ملت و مهاجران افغانستانی تبیین شود.