چهارمین نشست گروه روابط بین الملل انجمن اندیشه و قلم تحت عنوان «نیمه پنهان روسیه؛ بررسی فرهنگ و سیاست و رسانه روسیه» عصر روز یکشنبه نهم آبان ماه 1395 در ساعت سه عصر در تالار خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
دکتر امیر دبیری مهر، مدیر گروه بین الملل انجمن اندیشه و قلم، دکتر بشیر حسینی، مدیر گروه علوم نوین رسانه دانشکده ارتباطات صدا و سیما، دکتر میثم لطیفی، دانشیار گروه معارف اسلامی و مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق علیه السلام،و محمد مهدی رحیمی، دبیر سیاسی خبرگزاری مهر به عنوان سخنرانان حاضر در این جلسه بودند که هر یک از نقطه نظرات متفاوتی به بیان دستاوردهای سفر علمی پژوهشی خود به روسیه پرداختند.
پیش از آغاز بحث، دکتر امیردبیری مهر در مقدمه نشست به ارائه نکات برجسته‌ای در رابطه با هدف اصلی از برگزاری نشست پرداختند. وی بررسی دستاوردهای سفر به روسیه را از جهات مختلفی حائز اهمیت دانست و بیان کرد که :« قصد داریم در نشست کنونی رویکرد خود را در برگزاری جلسه به گونه‌ای انتخاب نماییم که به منظور تغییر برخی از نگرش ها تا حد امکان از تفاوت تصورات ما با تصدیقات کنونی‌مان در مورد روسیه صحبت شود و دلیل انتخاب نشست هم به این خاطر بوده است.»
دبیری مهر در ادامه مقدمه جلسه گفت: « همه ما در مورد جهان خارج از مرزها تصورات گوناگونی داریم، در این میان سفرهای پژوهشی ما اگر که توامان با پرسش باشند، می توانند تا حد زیادی این تصورات نادرست در ذهن پژوهشگر را به مرور زمان از بین ببرند و یا تکانه‌های جدی در این تصورات ایجاد نمایند».
وی در ادامه افزود: «تنها آن دسته از سفرها را می توان سفرهای مطالعاتی تلقی کرد که به واسطه اتفاقی که در ذهن پژوهشگر ایجاد می‌کنند، به تمام معنا و نه فقط به واسطه نامی که بر آنها اطلاق می‌شود، مطالعاتی می‌شوند؛ چه بسا در کشور ما سفرهای زیادی به نام سفرهای مطالعاتی و پژوهشی صورت می‌گیرد اما در اصل هیچ یک سفر مطالعاتی نیستند و هیچ تکانه‌ای را در ذهن و تصورات پژوهشگر ایجاد نمی‌نماید.»
مدیرگروه روابط بین الملل انجمن اندیشه و قلم با این مقدمه مسائل مربوط به فرهنگ، مردم شناسی و ژئوپلتیک را به عنوان مهم‌ترین موضوعات و بخش‌های نشست حاضر مطرح کرد و در ادامه ابراز امیدواری کرد که پژوهشگران بیشتری در آینده بتوانند دستاوردهای سفرهای علمی و مطالعاتی خود را به صورت‌های گوناگون از جمله برگزاری نشست‌ها انتشار دهند.
دکتر بشیر حسینی به عنوان شروع کننده بحث اصلی، در ابتدا با طرح مفهوم «خود مرکز‌بینی» بیان کرد که به نظر می رسد هر کشوری همه جای دنیا را با مرکزیت و محوریت خودش تعریف می کند و به عنوان شاهدی بر مواجهه عینی خود با چنین نگرش‌هایی در گرجستان و جمهوری آذربایجان اشاره کرد. پدیده‌ای که ضرورت تامل بیشتر در مورد چنین نگرش‌هایی را گوشزد می‌کند.
حسینی در ادامه به منظور تحلیل رفتار روس‌ها در چارچوب روانشناسی اجتماعی، چند فاکتور اصلی را مورد بررسی قرار داد. فاکتور اول بحث محبوبیت رئیس جمهور این کشور در باور عمومی مردم بود. وی در این رابطه با اشاره به محبوبیت هشتاد و چهار درصدی رئیس جمهور روسیه، در باور عمومی مردم این کشور بیان کرد: « محبوبیت پوتین از دسامبر سال گذشته به بیشترین میزان خود رسیده و از نظر من این میزان علاقه مردم به رئیس جمهور کشورشان در هیچ یک از کشورهای دنیا تا به این اندازه مشهود نبوده است به عنوان مثال نوجوانان و جوانان روسی تی‌شرت هایی با تصویر پوتین بر تن می‌کنند و بر روی عروسک‌ها و صنایع دستی روسیه حتی قاب عکس و اکثر لوازم دیگر عکس رهبران این کشور و به ویژه شخص پوتین خودنمایی می کند.»
حسینی دلیل این همه محبوبیت را در اقتدار شخص پوتین دانست و بیان کرد که اکثر مردم روس معتقد هستند که با روی کار آمدن پوتین بر مسند ریاست جمهوری،اقتدار گذشته این کشور به روسیه بازگشته است.
مدیرگروه علوم نوین رسانه دانشکده ارتباطات صدا و سیما بیان کرد: « شخص رئیس جمهور روسیه، احساس هویت و افتخاری که مردم روسیه به دنبال آن می گردند را بیشتر از هر زمان دیگری به آنها می دهد و این به دلیل ذات قدرت طلبی روس‌ها است که حتی از نگاه به کاخ‌های این کشور نیز می توان این موضوع را به خوبی فهمید و مفهوم قدرت برای روس ها بسیار حائز اهمیت است ».
گزاره دیگری که از سوی حسینی و بر اساس مشاهدات وی مطرح شد این بود که روسیه نوین کاملا بر محوریت شخصیت پوتین شکل گرفته و وضعیت به گونه‌ای است که بدون در نظر گرفتن شخصیت پوتین نمی توان ساختار روسیه را تحلیل کرد و حتما باید این عامل وجود داشته باشد.
داستان درهای بسته به دنیا و درهای باز از دنیا تعبیر دیگری بود که دکتر حسینی در جریان نتایج سفر خود به آن اشاره کرد، به این معنا که روس ها هیچ‌گاه از دنیا بی بهره نشدند و درهای آنها همیشه به دنیا باز بود اما سعی اصلیشان بر این اساس بوده است که داشته‌های خود را خیلی به دنیا عرضه نکنند و شاید این نشات گرفته از تکبر روسی است که در زبانشان هم به خوبی مشخص است.
مدیرگروه علوم نوین رسانه دانشکده ارتباطات صدا و سیما با اشاره به عنصر زبان، خاطر نشان کرد که در سفر به مسکو در هر مکانی، حتی متروها نیز از زبان انگلیسی به کلی محروم بودیم و این موضوع نشان دهنده این مسئله بود که چقدر برای روس ها مهم است تا زبان روسی خود به عنوان اولویت اصلی در تعاملات خود حفظ نمایند و این موضوع از منظر روانشناسی اجتماعی نیز برای روس‌ها بسیار معنادار است.
به گفته وی حتی در فضای آکادمیک روسیه هم بالغ بر 99 درصد نشست‌ها فقط به زبان روسی است و با این وجود باز هم تعبیر افراد دانشگاهی روسیه بر این اساس است که روس ها از اطلاعات و علم تکنولوژی روز دنیا استفاده می‌کنند اما با محدودیت زبانی که خود دارند، اجازه نمی دهند که دستاوردهای علمی آنها به دست کشور دیگری بیفتد و باز این موضوع هم عمدتا بر محوریت قدرت شکل گرفته و در جاها و بخش های مختلف رخنه کرده است.
حسینی ضمن اشاره به اهمیت جایگاه روسیه در ایران اینطور گفت که به نظر من روسیه نه تنها کشور مهم بلکه به عنوان کشور اهم برای ایران محسوب می شود و در حال حاضر به عنوان مهم‌ترین کشور برای ایران است که می تواند دستاوردهای خوبی هم برای آن داشته باشد.
مدیرگروه علوم نوین رسانه دانشکده ارتباطات صدا و سیما ،در بخشی از تجربیات سفر خود و در نوع نگاه مردم روسیه به تاریخ کشورشان بیان کرد که روس ها به تعبیر خودشان حتی سعی در حفظ خاطرات تاریخ سیاه خود را هم دارند و با همه تلخی باز هم از آن به عنوان یک تجربه یاد می کنند و قصد پنهان کردن آن را ندارند، به سیستم اموزشی خود معترض هستند و بر این باور هستند که دانشگاه ها صرفا نهنگ های به گل نشسته تربیت می کنند.
در پایان حسینی با اشاره به برخی از نقاط اشتراک بین دو کشور از تصورات بدبینانه ایرانی ها نسبت به روسیه انتقاد کرد و ابراز امیدواری کرد که هر گونه شناخت کشور ها از طریق کتاب‌ها و نوشته های صرف بایستی کنار گذاشته شود و باید با حضور فیزیکی در کشور های مختلف دیدگاه جامع تری نسبت به این حوزه پیدا نماییم.
در ادامه محمد مهدی رحیمی سعی کرد تا از منظر تجربیات خود به فرصت ها و تهدیداتی که در سال‌های اخیر و هم‌چنین آینده ، پیش روی روابط روسیه و ایران است بپردازد.
وی با انتقاد از تصورات ذهنی نادرست ایرانی ها از بی اعتمادی نسبت به روس‌ها اذعان کرد که:« با سفر به روسیه این موضوع به خوبی برای ما روشن شد که کشور روسیه برای ایران خیلی قابل اتکاتر از طرف های غربی هستند.»
رحیمی با تایید صحبت های دکتر حسینی روسیه را به عنوان یک کشور اهم برای ایران دانست و فواصل مشترک دو کشور در زمینه روابط دو جانبه‌ای، منطقه‌ای و بین المللی را به عنوان یک نقطه بسیار مهم برای هر دو طرف ارزیابی کرد و گفت: « به نظر می رسد ایران و روسیه پرونده های مفتوح زیادی با یکدیگر دارند و اشتراک نظر هر دو کشور در حوزه های مختلف بسیار زیاد است.»
به گفته رحیمی همسایگی دو کشور بایکدیگر، داشتن مرز دریایی با هم، مطرح شدن روسیه به عنوان بزرگترین کشور اروپایی اسلامی با بیش از 20 میلیون تا 25 میلیون جمعیت مسلمان برخی از این وجوه اشتراک به شمار می آیند ضمن اینکه تهاجم فرهنگی غربی ها و مسئله تکفیری ها در حوزه فرهنگ و اندیشه هم از دیگر مسائل مشترک ماست..
دبیرسیاسی خبرگزاری مهر با ارائه آماری مطرح کرد: «شش ماه اول سال 2016 صادرات ایران به روسیه دو برابر و صادرات آنها به ما سه برابر شده است و به نظر من اگر ما بخواهیم ذهنیت خود نسبت به روس‌ها را تغییر دهیم یکی از راه های مهم آن تعاملات اقتصادی است. »
وی با اشاره به ارزش تعاملات اقتصادی بین دو کشور به این نکته پرداخت :«در خیلی از بخش فروش موادغذایی و میوه، پرچم ایران و رژیم صهیونیستی کنار هم به چشم می آمد با این تفاوت که مواد غذایی ایرانی گران تر بودند و شاید این به عنوان یک امتیاز خوب تلقی شود که زمینه تعاملات اقتصادی هر چه بیشتر ایران با روسیه را فراهم نماید.»
رحیمی هم‌چنین از اشتراکات دو کشور در حوزه فرهنگی هم سخن گفت و بیان کرد: « به اعتقاد من در حوزه فرهنگی به شدت می توان با روس‌ها همکاری کرد و بخشی از این موضوع به زمینه دیرینه ایران شناسی آکادمیک در بین روس‌ها برمی‌گردد».
وی با ارائه آماری بیان کرد که در 200 سال گذشته تا کنون روسیه نزدیک به500 ایران شناس داشته که در زمینه زبان‌شناسی فارسی فعالیت می کردند ضمن اینکه فعالیت‌های ایران‌شناسانه در روسیه نیز بسیار حائز اهمیت است.
دکتر میثم لطیفی نیز در ادامه اشاره به معماری و شیوه ساخت و ساز متروی شهری روسیه نمود و آن را بسیار جالب توجه ارزیابی کرد و گفت: ساخت متروی روسیه از قبل از جنگ جهانی دوم آغاز شده و هنوز هم آن ادامه دارد و شاید به دلیل نوع سبک و معماری که دارد و به صورت دایره واره و رینگی ساخته شده است، قابل توجه است.
لطیفی ناآشنایی با زبان روسی را به عنوان یکی از مشکلات اصلی سفر به روسیه دانست و شبکه ملی روسیه را در کمک به توریست های ناآشنا به زبان روسی در این کشور بسیار قوی و حائز اهمیت دانست. وی نیز در تایید سخنان دو سخنران پیشین بیان کرد که: «متاسفانه با وجود اینکه سال دو هزار و هفده، پانصدمین سالگرد ارتباط ما با روسیه است اما این ارتباط خیلی ارگانیک نبوده و بیشتر جنبه ستیزه جویی داشته و لازم است که این نگرش تغییر یابد. »
وی با اشاره به گستردگی و پهناوری روسیه، مهم‌ترین عامل انسجام مردم این کشور را در حساسیت‌های آنها نسبت به ملیت خود تلقی کرد و دین را در این کشور بیشتر یک امر دولتی معرفی کرد. لطیفی ویژگی اصلی مردم روسیه را مغرور بودن آنها دانست و دلیل اصلی آن را سابقه حاکم بودن امپراطوری بر این کشور دانست.
دانشیار گروه معارف اسلامی و مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق علیه السلام در بیان ویژگی‌های دیگر مردم شناسی روسیه بیان کرد که «خانواده در روسیه به عنوان یک اصل اساسی مطرح می شود و فرزند آوری در این کشور بسیار مهم است ضمن اینکه نسبت دختر به پسر شصت به چهل است.» وی مقابله با تهاجم فرهنگی و حفظ هویت ملی را به عنوان دو اصل اساسی و بسیار مهم برای مردم روسیه برشمرد و گفت:« هفتاد درصد مردم در مترو کتاب به دست هستند و از این جهت ما می توانیم وارد رابطه عمیق با انها شویم.»
لطیفی در پایان نیز با اشاره به اهل مطالعه بودن مردم روسیه بیان کرد:«نزدیک به دویست سال است که روس‌ها حوزه ایران شناسی دارند و در حال حاضر نیز نه هزار ایران شناس دارند، 300 استاد تمام دارند که به زبان فارسی صحبت می کنند و این موارد می تواند انگیزه خوبی برای تعاملات علمی و فرهنگی بین دو کشور باشد.»
دانشیار گروه معارف اسلامی و مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق علیه السلام پیشنهاد کرد که تحلیل‌های ایران در مورد روسیه به صورت دوجانبه، منطقه ای و بین المللی صورت بگیرد. گفتنی است، به کوشش دکتر میثم لطیفی ماحصل این سفر در پنج سفرنامه جداگانه مختص آشنایی بیشتر با روسیه، کازان، سنپطرزبورگ، آذربایجان و گرجستان تدوین و گرداوری شده است.
دریافت صفحه با کد QR