رقابت‌های نظامی روسیه و امریکا بر کسی پوشیده نیست و گذشت ربع قرن از فروپاشی شوروی نیز بر این رقابت‌ها مهر پایان نگذاشته که حتی با پایان خوش‌بینی‌های دهه نود درباره خاتمه‌ی رقابت نظامی این دو کشور، در یک‌و‌نیم دهه اخیر رقابت‌ها و کشمکش‌های این دو قدرت نظامی طراز اول دنیا وجوهی جدی‌تر و فزاینده یافته است. در حالی‌که تسلیحات هسته‌ای کماکان نقش کلیدی خود را در عرصه‌ی این رقابت‌ها حفظ کرده‌اند، بالتبع تجهیزات و حامل‌های بمب‌های هسته‌ای نیز جایگاه راهبردی ویژه‌ای دارند. در این میان بمب‌افکن‌های استراتژیک در بین قوای اتمی روسیه و آمریکا کم‌ترین حجم را تشکیل می‌دهند. حدود 5/5 درصد کلاهک‌های آمریکایی برای حمل با بمب‌افکن‌های استراتژیک این کشور طراحی شده‌اند (آمریکا 85 بمب‌افکن دارد و برای هر کدام یک کلاهک) و این رقم برای روسیه تقریبا 3 درصد می‌باشد (روسیه 50 بمب‌افکن در اختیار دارد) که نگاه اول این ارقام بسیار کوچک به نظر می‌رسند و اینگونه متبادر می‌کند که با توجه به این ارقام ناچیز، بمب‌افکن‌ها نقش چندانی در رقابت بین روسیه و آمریکا ندارند. اما ماجرا به همین مقایسه ختم نمی‌شود و در عمل بمب‌افکن‌های راهبردی نقش بسیار مهمی در این رقابت نظامی ایفا می‌کنند که در این یادداشت به این نقش و مقایسه قدرت دو کشور از این منظر پرداخته شده است.
 
اگرچه براساس توافق «استارت»، هر بمب‌افکن باید یک کلاهک اتمی داشته باشد ولی در عمل این بمب‌افکن‌ها شمار بسیار بیشتری کلاهک حمل می‌کنند. برای مثال توپولوف 160 روسی می‌تواند 12 موشک بالدار استراتژیک با کلاهک اتمی حمل کند، که بیانگر آن است که توان واقعی بمب‌افکن‌های استراتژیک بسیار بیشتر از آن چیزی است که بر روی کاغذ آمده است. واقعیت این است که بمب‌افکن‌های استراتژیک مجموعه‌ای از برتری‌ها و نقایص را در مقایسه با موشک‌های قاره‌پیمای زمینی دارند. در بین برتری‌های آن‌ها می‌توان به قدرت تهاجمی بالا، توانایی تغییر برنامه حمله هنگام پرواز و استفاده از تسلیحات غیر اتمی دقیق اشاره کرد. اما اصلی‌ترین نقیصه بمب‌افکن‌ها در مقایسه با موشک‌های بالستیک امروزی، زمانی است که برای آماده‌سازی آن‌ها لازم است. موشک‌های بالستیک امروزی در کم‌تر از 5 دقیقه برای حمله آماده می‌شوند و از این نقطه‌نظر کاملا بر بمب‌افکن‌ها برتری دارند. از منظر فنی نیز رهگیری یک بمب‌افکن‌ بسیار راحت‌تر از رهگیری و نابودی یک موشک بالستیک است.
برای به دست آوردن تصویری بهتر، نخست به بررسی توان نیروی هوایی استراتژیک آمریکا و روسیه و مقایسه آنها پرداخته می‌شود.

آمریکا: «شبح بدون موشک» و «بی 52»

براساس آخرین آمار منتشر شده توسط وزارت خارجه آمریکا در تاریخ 1 ژانویه 2016، آمریکا 12 بمب‌افکن «بی 2» و 73 بمب‌افکن «بی 52» در اختیار دارد. بمب‌افکن «بی 52» علی‌رغم آن‌که در 1960 طراحی شده است هنوز هم تنها بمب‌افکن حامل موشک‌های بالدار استراتژیک ارتش آمریکا محسوب می‌شود. موشک‌های استراتژیک آمریکا AGM-86B ALCM دارای برد 2400 کیلومتری می‌باشند. در این شرایط بی52 اصلی‌ترین هواپیمای نیروهای اتمی استراتژیک آمریکا محسوب می‌شود.
در مورد «بی 2» باید گفت که این هواپیما پیشرفته‌ترین، پیچیده‌ترین و گرانقیمت‌ترین بمب‌افکن دنیاست. این بمب‌افکن در سال 1994 وارد ارتش آمریکا شد. در آن زمان 21 فروند «بی 2» ساخته شد ولی به‌دلیل گرانی بیش از حد آن، ساخت هواپیماهای جدید از این مدل متوقف شد. با احتساب سیستم‌های بکاررفته در «بی 2» هر فروند آن 1/2 میلیارد دلار قیمت دارد. «بی 2» هواپیمایی است که کم‌تری سطح مقطع راداری را داراست و رهگیری آن با رادار بسیار دشوار است. البته رادارهای امروزی روسیه قادر به رهگیری «بی 2» هستند ولی این هواپیما در فاصله نزدیک به هدف رهگیری می‌شود. با توجه به این‌که «بی 2» فقط می‌تواند بمب اتم معمولی حمل کند و توانایی شلیک موشک‌های بالدار را ندارد، استفاده از این نوع هواپیما برای حمله اتمی به کشوری مثل روسیه بسیار ناکارآمد است. در مورد رهگیری این هواپیما باید گفت که سامانه «اس 400» روسیه اهداف معمولی را در فاصله 600 کیلومتری رهگیری می‌کند ولی «بی 2» در فاصله 200 یا 100 کیلومتری رهگیری خواهد شد. به هر حال به نظر نمی‌رسد که با توجه به امکانات فعلی پدافندی روسیه «بی 2» بتواند اهداف خود را در رویارویی احتمالی با روسیه نابود کند. علاوه براین هواپیماهایی مانند «سوخو 30 اس ام»، «سوخو 35 اس» و «میگ 31 بی ام» می‌توانند برای شکار «شبح» به کار گرفته شوند. دقیقا همین وضعیت سبب شده است که «بی 2» با وجود قیمت نجومی خود نتواند نقشی اساسی در رقابت ژئوپلتیک هسته‌ای بین آمریکا و روسیه ایفا کند. این هواپیما بیشتر به درد استفاده در بحران‌های منطقه‌ای و استفاده از تسلیحات غیر هسته‌ای می‌خورد.

«قوی سفید» و «خرس» مجهز به پیشرفته‌ترین موشک‌های بالدار استراتژیک

روسیه نیز مانند آمریکا، دو بمب افکن استراتژیک در اختیار دارد: «توپولوف 95 ام اس» (براساس طبقه‌بندی ناتو خرس) و «توپولوف 160».
اولین مدل «توپولوف 95» در سال 1956 در دوره شوروی وارد ارتش این کشور شد. البته تمام مدل‌های قدیمی این هواپیما از دور خارج شده‌اند و «توپولوف 95» هایی که امروزه در اختیار روسیه هستند همگی از 1981 تا 1982 ساخته شده‌اند، به عبارت دیگر «توپولوف 95» بسیار جوان‌تر از «بی 52» آمریکاست. روسیه 64 هواپیمای توپولوف «95 ام اس» در اختیار دارد که نیمی از آن‌ها غیرعملیاتی هستند. اصلی‌ترین سلاح «توپولوف 95 ام اس»، موشک Х-55СМ با برد 3500 کیلومتر است. علاوه بر این فرایند مدرنیزه‌سازی «توپولوف 95» و ساخت «توپولوف 95 ام اس ام» آغاز شده است. توپولوف‌های مدرنیزه‌سازی شده توان حمل جدیدترین موشک‌های Х-101/102 با کلاهک اتمی و غیراتمی را دارا خواهند بود. این موشک بسیار منحصربه‌فرد بوده و با بردی 5500 کیلومتری فقط 5 متر خطا دارد. Х-101 غیراتمی با موفقیت در سوریه در شرایط جنگی آزمایش شده است. «توپولوف 95» 8 موشک Х-55 یا Х-101/102 را حمل می‌کند. پس از انجام مدرنیزه‌سازی، «توپولوف 95» تا سال 2030 می‌تواند به خدمت خود ادامه بدهد.
اصلی ترین بمب افکن استراتژیک روسیه «توپولوف 160» است. ارتش روسیه امروز 16 فروند از این هواپیما در اختیار دارد. «توپولوف 160» توان حمل 12 موشک بالدار استراتژیکХ-55  و  Х-101/102را داراست. علاوه بر این برنامه مدرنیزه‌سازی «توپولوف 160» و تبدیل آن به «توپولوف 160 ام 2» نیز در حال اجراست. شمار هواپیماهای جدید دقیقا اعلام نشده است ولی شایعاتی در خصوص تولید 50 بمب‌افکن منتشر شده است. ساخت آن‌ها سال 2023 آغاز خواهد شد.
در مورد پروژه ساخت «پاک دا» نیز باید گفت بعد از تصویب طرح نوسازی «توپولوف 160» این برنامه عقب افتاده است. قرار است اولین پرواز هواپیمای «پاک دا» سال 2025 انجام شود ولی بسیار بعید به نظر می‌رسد که «پاک دا» در موعد مقرر عملیاتی شود.

نتیجه‌گیری

آمریکا برتری کاملی از لحاظ شمار بمب‌افکن‌های استراتژیک در مقایسه با روسیه دارد. با این وجود هواپیماهای روسیه بهتر تجهیز شده‌اند. موشک‌های بالدار Х-101/Х-102 برد بالاتری نسبت به مشابه آمریکایی‌شان دارند و این بدان معناست که هواپیماهای روسی از فاصله امن‌تری می‌توانند اهداف خود را نابود کنند.
در رابطه با طرح‌های آینده دو کشور، امریکا برنامه ساخت «بی 21» را شروع کرده است و هنوز معلوم نیست که آیا این طرح موفق خواهد بود یا نه. همین وضعیت در مورد «پاک دا» روسیه نیز صادق است. ولی وضعیت «توپولوف 160 ام 2» کاملا متفاوت است و ممکن است شروع این طرح با مشکلاتی همراه باشد ولی اجرایی شدن آن بسیار محتمل می‌باشد. در صورت اجرایی شدن طرح ساخت «توپولوف 160 ام 2» و ساخت موشک‌های بالدار جدید، این بمب‌افکن برای چند ده سال می‌تواند نقشی محوری در مجموعه قدرت استراتژیک اتمی روسیه را ایفا کند.
استراتژی بازدارندگی با کمک توان اتمی در آینده نزدیک همچنان پابرجا خواهد بود. تسلیحات اتمی مدت‌هاست که نقش مثبتی در جلوگیری از بروز جنگ‌های جهانی ایفا کرده‌اند. شرایط در آینده نزدیک تغییر نخواهد کرد. هرگام یک طرف با گام طرف مقابل همراه خواهد بود. به‌همین دلیل تا زمانی‌که آمریکا بر روی سیستم دفاع هوایی خود کار کند، روسیه نیز به تقویت توان موشکی خود ادامه خواهد داد. این شرایط فقط به نفع تولید‌کنندگان سلاح است. صحبت در مورد احتمال جنگ هسته‌ای نیز یا تبلیغاتی است یا از روی نادانی است.
 

*کارشناس نظامی آژانس خبری «رگنوم» روسیه
ترجمه موسی عبداللهی
منبع: www.nationalinterest.org