رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز سه شنبه 19 مرداد در شهر سن‌پترزبورگ با همتای روس خود دیدار کرد. این اولین دیدار پوتین و اردوغان پس از وقوع حادثه سرنگونی جنگنده روسی بر فراز سوریه توسط ترکیه بود. مهمترین موضوعات مطرح در این دیدار، تمایل طرفین برای ازسرگیری روابط همه جانبه بویژه در حوزه اقتصادی بود. جبران حدود 8 ماه توقف در طرح ها و پروژه های مشترک، تعلیق صادرات محصولات ترکیه به روسیه و توقف سفر گردشگران روسی به ترکیه، عمده موضوعاتی بودند که پوتین و اردوغان روی آنها بحث و تبادل نظر کردند. توجه ویژه به ظرفیت سرمایه گذاری، جریان کالا و تحقق پروژه ها از جمله پروژه جریان ترکیه‌ای (Turkish Stream) و نیروگاه اتمی آکویو ترکیه از جمله مباحث این دیدار بود. اما بجز مباحث اقتصادی بحران سوریه نیز اهمیت ویژه ای در آشتی دو کشور داشت. در این خصوص اردوغان روسیه را بازیگر اصلی سوریه خواند.
پس از این دیدار دو رئیس جمهور در یک نشست خبری مشترک شرکت کردند.
نتایج این دیدار را می توان این‌گونه برشمرد:
1- تشکیل کمسیون بین دولتی در زمینه همکاری های تجاری ـ اقتصادی در پاییز سال جاری. به دستگاههای ذیربط دو کشور دستور داده شد در نیمه اول سال 2017 دیدار گروه مشترک برنامه ریزی راهبردی را برنامه ریزی کنند.
2- برگزاری نشست وزاری خارجه دو کشور در خصوص بحران سوریه پس از جلسه رؤسای جمهور در سن‌پترزبورگ؛
3- تصمیم در خصوص احیای مکانیزم های پیشین سه جانبه بین دو کشور در مورد بحران سوریه؛
4- ایجاد خط ارتباطی نظامی مستقیم بین ترکیه و روسیه درباره مسائل سوریه به منظور جلوگیری از حوادثی همچون سرنگونی جنگنده سوخوی روسی.
عوامل مؤثر در رویکرد ترکیه به بهبودی روابط با مسکو
روسها پس از آنکه مقامات ترکیه حاضر به عذرخواهی برای سرنگونی هواپیمای روسی نشدند، روابط خود را با ترکیه قطع نمودند که اقتصاد ترکیه را بویژه در بخش گردشگری با توجه به ورود سالانه 3 میلیون گردشگران روس به این کشور، تحت تأثیر قرار داد. همچنین ترکیه بشدت نیاز به تکمیل خط لوله گازی ترکیش استریم برای ترانزیت گاز به اروپا داشت تا از این طریق به هاب انرژی در منطقه تبدیل شود که این پروژه نیز به حالت تعلیق درآمده بود.
نکته دیگری که باعث چرخش ترکیه به مسکو شد این بود که اردوغان پس از سرنگونی جنگنده روسی منتظر حمایت ناتو بود تا به این ترتیب موجب توقف عملیات روسیه در سوریه شود، اما اردوغان در براوردهای خود دچار اشتباه شد و ناتو هیچگاه از اقدام وی حمایت نکرد که موجب پشیمانی و عذرخواهی وی از روسیه شد.
حمایت روسیه از اردوغان پس از کودتای ترکیه نیز عامل مهم دیگری بود که اردوغان در پی تنظیم و بازسازی مجدد روابط با روسیه برآید. این در شرایطی است که ترکیه متهمان اصلی این کودتا را آمریکا و عربستان می داند.
اردوغان پیش از سفر خود به مسکو در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس روسیه ضمن بر شمردن اهداف سفرش، ولادیمیر پوتین را دوست خود خطاب کرد و با اعلام اینکه اتحادیه اروپا 53 سال ترکیه را بازی داده، نقش روسیه را در حل بحران سوریه مهم ارزیابی کرد.
نگاه روسیه بر بهبودی مناسبات با ترکیه
البته نباید از نظر دور داشت که این تنها ترکیه نیست که نیاز به بازسازی روابط با روسیه دارد، بلکه مسکو نیز بسیار علاقمند است تا روابط خود را با آنکارا بهبود ببخشد. دلایل بسیاری برای روسیه در این زمینه وجود دارد. در بخش اقتصادی در حال حاضر روسیه با تحریم های غرب مواجه است و این تحریم ها موجب کاهش سرمایه گذاری خارجی و پایین آمدن ارزش پول این کشور شده است. همچنین کاهش قیمت نفت با توجه به اینکه اقتصاد روسیه برپایه فروش نفت و سایر مواد هیدروکربنی استوار است، باعث رکود اقتصادی و به تبع آن تأثیرات منفی بر جامعه گذاشته است. در چنین شرایطی روسیه در پی جذب سرمایه های خارجی برای خروج از رکود است که ترکیه این نقش را بخوبی می تواند ایفا کند. تا پیش از بحران در روابط دو کشور، نرخ تبادل تجاری حدود 36 میلیارد دلار بود که قرار بود این رقم تا سال 2020 به 100 میلیارد برسد.
از سوی دیگر روسیه درحال حاضر به بازیگر کلیدی در بحران سوریه تبدیل شده و نقش اصلی را در مبارزه با تروریسم برعهده دارد. هرچند این روند خوشایند آمریکا نیست، اما آمریکایی ها حاضر شده اند که این وضعیت را بپذیرند، اما از هر اقدامی برای ضربه زدن به اعتبار روسیه فروگذار نمی کنند. در چنین شرایطی روسها در پی جذب متحدین بیشتری برای خود بوده تا هم اعتبار خودرا افزایش دهند و هم سیاستهای آمریکا در منطقه را با چالش مواجه کنند.
روسیه پس از بحران اوکراین و الحاق کریمه بیشترین شکاف را با غرب پیدا کرده است و در ماههای اخیر تنش میان روسیه و ناتو با توجه به اقدامات این سازمان مبنی بر استقرار چهار گردان در نزدیکی مرزهای روسیه و استقرار سپر موشکی در رومانی، افزایش یافته است. لذا رویکرد پوتین استفاده از هر فرصتی برای ایجاد شکاف میان متحدین غرب است. به همین دلیل بود که پس از کودتای ترکیه، پوتین بطور مداوم از اردوغان حمایت کرد. از این منظر بهبودی روابط با ترکیه برای روسیه بسیار اهمیت دارد.
تأثیر بهبودی روابط روسیه و ترکیه بر بحران سوریه
بحران سوریه محل اصلی اختلافات دو کشور در سالهای اخیر بوده که نهایتاً با سرنگونی جنگنده روسی این اختلافات به قطع روابط دیپلماتیک منجر شد. روسیه اکنون با عملیات هوایی خود برضد تروریستها و در حمایت از دولت بشاراسد، به حمایت بی چون و چرای خود از دولت قانونی اسد صحه گذاشته است. اما ترکیه با حمایت از برخی تروریستها و با بازگذاشتن مرزهای خود برای ورود آنها به خاک سوریه، تاکنون به تکاپوهای خود در جهت سرنگونی دولت اسد ادامه داده است.
اکنون که اردوغان جهت گیری سیاسی اش را متوجه همکاری با روسیه قرار داده است و در مصاحبه های اخیرش از روسیه بعنوان بازیگر اصلی صحنه سوریه نام برده و تمایلش را به همکاری با مسکو در این پرونده نشان داده، احتمال تغییر در مواضع آنکارا در قبال سوریه به چشم می خورد. وزارت خارجه روسیه نیز پس از این دیدار اعلام کرد: دو طرف در این دیدار بر آمادگی دستگاه دیپلماسی روسیه و ترکیه برای افزایش همکاری ها و تبادل اطلاعات با هدف حل و فصل بحران سوریه توافق کردند. البته این نکته را نیز باید متذکر شد که اردوغان قبل از دیدار خود با پوتین در مصاحبه با خبرگزاری تاس روسیه، مجدداً بر برکناری بشار اسد تأکید کرد.
پس از این دیدار دو رئیس جمهور در یک نشست خبری مشترک شرکت کردند.
نتایج این دیدار را می توان این‌گونه برشمرد:
1- تشکیل کمسیون بین دولتی در زمینه همکاری های تجاری ـ اقتصادی در پاییز سال جاری. به دستگاههای ذیربط دو کشور دستور داده شد در نیمه اول سال 2017 دیدار گروه مشترک برنامه ریزی راهبردی را برنامه ریزی کنند.
2- برگزاری نشست وزاری خارجه دو کشور در خصوص بحران سوریه پس از جلسه رؤسای جمهور در سن‌پترزبورگ؛
3- تصمیم در خصوص احیای مکانیزم های پیشین سه جانبه بین دو کشور در مورد بحران سوریه؛
4- ایجاد خط ارتباطی نظامی مستقیم بین ترکیه و روسیه درباره مسائل سوریه به منظور جلوگیری از حوادثی همچون سرنگونی جنگنده سوخوی روسی.
عوامل مؤثر در رویکرد ترکیه به بهبودی روابط با مسکو
روسها پس از آنکه مقامات ترکیه حاضر به عذرخواهی برای سرنگونی هواپیمای روسی نشدند، روابط خود را با ترکیه قطع نمودند که اقتصاد ترکیه را بویژه در بخش گردشگری با توجه به ورود سالانه 3 میلیون گردشگران روس به این کشور، تحت تأثیر قرار داد. همچنین ترکیه بشدت نیاز به تکمیل خط لوله گازی ترکیش استریم برای ترانزیت گاز به اروپا داشت تا از این طریق به هاب انرژی در منطقه تبدیل شود که این پروژه نیز به حالت تعلیق درآمده بود.
نکته دیگری که باعث چرخش ترکیه به مسکو شد این بود که اردوغان پس از سرنگونی جنگنده روسی منتظر حمایت ناتو بود تا به این ترتیب موجب توقف عملیات روسیه در سوریه شود، اما اردوغان در براوردهای خود دچار اشتباه شد و ناتو هیچگاه از اقدام وی حمایت نکرد که موجب پشیمانی و عذرخواهی وی از روسیه شد.
حمایت روسیه از اردوغان پس از کودتای ترکیه نیز عامل مهم دیگری بود که اردوغان در پی تنظیم و بازسازی مجدد روابط با روسیه برآید. این در شرایطی است که ترکیه متهمان اصلی این کودتا را آمریکا و عربستان می داند.
اردوغان پیش از سفر خود به مسکو در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس روسیه ضمن بر شمردن اهداف سفرش، ولادیمیر پوتین را دوست خود خطاب کرد و با اعلام اینکه اتحادیه اروپا 53 سال ترکیه را بازی داده، نقش روسیه را در حل بحران سوریه مهم ارزیابی کرد.
نگاه روسیه بر بهبودی مناسبات با ترکیه
البته نباید از نظر دور داشت که این تنها ترکیه نیست که نیاز به بازسازی روابط با روسیه دارد، بلکه مسکو نیز بسیار علاقمند است تا روابط خود را با آنکارا بهبود ببخشد. دلایل بسیاری برای روسیه در این زمینه وجود دارد. در بخش اقتصادی در حال حاضر روسیه با تحریم های غرب مواجه است و این تحریم ها موجب کاهش سرمایه گذاری خارجی و پایین آمدن ارزش پول این کشور شده است. همچنین کاهش قیمت نفت با توجه به اینکه اقتصاد روسیه برپایه فروش نفت و سایر مواد هیدروکربنی استوار است، باعث رکود اقتصادی و به تبع آن تأثیرات منفی بر جامعه گذاشته است. در چنین شرایطی روسیه در پی جذب سرمایه های خارجی برای خروج از رکود است که ترکیه این نقش را بخوبی می تواند ایفا کند. تا پیش از بحران در روابط دو کشور، نرخ تبادل تجاری حدود 36 میلیارد دلار بود که قرار بود این رقم تا سال 2020 به 100 میلیارد برسد.
از سوی دیگر روسیه درحال حاضر به بازیگر کلیدی در بحران سوریه تبدیل شده و نقش اصلی را در مبارزه با تروریسم برعهده دارد. هرچند این روند خوشایند آمریکا نیست، اما آمریکایی ها حاضر شده اند که این وضعیت را بپذیرند، اما از هر اقدامی برای ضربه زدن به اعتبار روسیه فروگذار نمی کنند. در چنین شرایطی روسها در پی جذب متحدین بیشتری برای خود بوده تا هم اعتبار خودرا افزایش دهند و هم سیاستهای آمریکا در منطقه را با چالش مواجه کنند.
روسیه پس از بحران اوکراین و الحاق کریمه بیشترین شکاف را با غرب پیدا کرده است و در ماههای اخیر تنش میان روسیه و ناتو با توجه به اقدامات این سازمان مبنی بر استقرار چهار گردان در نزدیکی مرزهای روسیه و استقرار سپر موشکی در رومانی، افزایش یافته است. لذا رویکرد پوتین استفاده از هر فرصتی برای ایجاد شکاف میان متحدین غرب است. به همین دلیل بود که پس از کودتای ترکیه، پوتین بطور مداوم از اردوغان حمایت کرد. از این منظر بهبودی روابط با ترکیه برای روسیه بسیار اهمیت دارد.
تأثیر بهبودی روابط روسیه و ترکیه بر بحران سوریه
بحران سوریه محل اصلی اختلافات دو کشور در سالهای اخیر بوده که نهایتاً با سرنگونی جنگنده روسی این اختلافات به قطع روابط دیپلماتیک منجر شد. روسیه اکنون با عملیات هوایی خود برضد تروریستها و در حمایت از دولت بشاراسد، به حمایت بی چون و چرای خود از دولت قانونی اسد صحه گذاشته است. اما ترکیه با حمایت از برخی تروریستها و با بازگذاشتن مرزهای خود برای ورود آنها به خاک سوریه، تاکنون به تکاپوهای خود در جهت سرنگونی دولت اسد ادامه داده است.
اکنون که اردوغان جهت گیری سیاسی اش را متوجه همکاری با روسیه قرار داده است و در مصاحبه های اخیرش از روسیه بعنوان بازیگر اصلی صحنه سوریه نام برده و تمایلش را به همکاری با مسکو در این پرونده نشان داده، احتمال تغییر در مواضع آنکارا در قبال سوریه به چشم می خورد. وزارت خارجه روسیه نیز پس از این دیدار اعلام کرد: دو طرف در این دیدار بر آمادگی دستگاه دیپلماسی روسیه و ترکیه برای افزایش همکاری ها و تبادل اطلاعات با هدف حل و فصل بحران سوریه توافق کردند. البته این نکته را نیز باید متذکر شد که اردوغان قبل از دیدار خود با پوتین در مصاحبه با خبرگزاری تاس روسیه، مجدداً بر برکناری بشار اسد تأکید کرد.