روابط میان روسیه و ترکیه به دنبال سقوط بمب‌افکن سوخو 24 روسیه به وسیله حمله موشکی دو جنگنده نیروی هوایی ترکیه به تیرگی گرایید. پس از این حادثه روسیه تحریم‌های سنگینی علیه ترکیه وضع کرد و اردوغان که طی چندین تماس تلفنی در پی دلجویی از پوتین بود، توفیقی حاصل نکرد. پوتین شرط برقراری رابطه مجدد را عذرخواهی رسمی آنکارا می داند و اردوغان تاکنون از معذرت‌خواهی طفره رفته است. روز سه‌شنبه گفته شد رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر ترکیه نامه‌های تبریکی به مناسبت روز ملی روسیه برای پوتین و مدودف ارسال کرده‌اند و خواهان برگشتن روابط دو کشور به سطح گذشته شده‌اند.
در همین رابطه با مهدی حسینی تقی‌آباد، کارشناس مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز گفت‌وگو کردیم. او با بیان این‌که استعفای داوداوغلو زمینه‌ای برای اردوغان فراهم آورده که تمام تقصیرات گذشته را به گردن او بیاندازد و با این حربه او و نخست‌وزیر ترکیه دست به نامه‌نگاری زده‌اند، بعید دانست که چنین نامه‌نگاری‌هایی کارساز شود وخاطرنشان ساخت که راه برون‌رفت اردوغان از بن‌بست فعلی در مناسبات با مسکو، از معبر عذرخواهی رسمی می‌گذرد.
به راستی به نظر می‌رسد که پوتین راه و رسم بازی به شیوه کشورهای غربی را که اتحاد جماهیر شوروی را از پای درآوردند به خوبی فرا گرفته است. نمونه‌ی این هوشیاری پوتین را بعد از سرنگونی بمب‌افکن سوخوی 24 روسیه توسط ترکیه دیدیم. آمریکا و غرب دیرزمانی است که برای تنبیه مخالفان و کشورهای ناهمسو صرفا به ابزارهای نظامی و سیاسی بسنده نمی‌کنند، بلکه هدف قرار دادن اقتصاد کشورهای مخالف را نیز به منزله‌ی ابزاری کارآمد در جهت از پای درآوردن حریف مورد استفاده قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد که پوتین هم همین الگو را در جهت تنبیه متحد منطقه‌ای ناتو در جوار مرزهایش، یعنی ترکیه، به کار بسته است و در پاسخ به ساقط نمودن بمب‌افکن این کشور توسط جنگنده‌های ترکیه، اهتمام خود را به تنبیه اقتصادی اردوغان و اعمال فشار سیاسی بر وی از ِبَلِ این تحریم‌ها به کار بسته است. هر چند مسکو با توجه به اهمیت راهبردی صادرات انرژی این کشور و بازار رقابتی جدی در این حوزه، در جریان صادرات انرژی خویش به ترکیه، اعم از گاز و نفت تغییر و خللی ایجاد نکرده است، اما تحریم‌های دردناکی را بر اقتصاد ترکیه اعمال نموده است. اکنون شواهد حاکی از آن است که آنکارا بیش از همه‌ی ایام سپری شده در طول هفت ماه اخیر به دنبال گشودن روزنه‌ای برای بهبود مناسبات خویش با رهبر روسیه است، و اهتمام خود را به دلجویی‌های غیرمستقیم از پوتین نهاده است، اما آیا پوتین پذیرای این دلجویی‌ها است و شرط و شروطی ندارد؟ آیا با نامه‌نگاری به مناسبت تبریک روز ملی روسیه توسط رئیس جمهور و نخست‌وزیر ترکیه و یا صحبت‌های مشاور اردوغان مبنی بر تمایل آنکارا به بهبود مناسبات خویش با مسکو، شرایط برای برقراری رابطه مجدد فراهم می‌شود؟ در همین زمینه با مهدی حسینی تقی‌آباد کارشناس مسائل روسیه به گفت‌وگو پرداختیم.
حسینی تقی‌آباد در ابتدای این گفت‌وگو با «ابتکار» در پاسخ به پرسش درباره تاثیر فاکتور تنش در مناسبات ترکیه با متحدان غربی آن بر تلاش این کشور به ارتقای روابط با روسیه گفت: در طول دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه که هم‌اکنون نزدیک به 14 سال از آن می‌گذرد یکی از شعارهای مهم این حزب پیوستن به اتحادیه اروپا بوده و در طول این سال‌ها شاهد بوده‌ایم که همواره در ایامی که دولت آنکارا با برخوردها و مواضعی از سوی غرب و ایالات متحده مواجه می‌شده که مطبوع طبع آن نبوده است، شعار ارتقای همکاری با روسیه یا کشورها و یا سازمان‌های مقابل بلوک ایالات متحده و یا حتی پیوستن به سازمان شانگهای را سر داده است و تلاش نموده که از این فاکتورها به مثابه ابزارهایی برای بازی با غرب سود بجوید، اما هیچ‌گاه اقدامی جدی از سوی آنکارا که مخل مناسبات مستحکم آن با غرب و یا عضویت آن در ناتو باشد را شاهد نبوده‌ایم.
این کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: البته در دوره‌هایی و به ویژه پیش از آغاز تحرکات مخرب منطقه‌ای ترکیه در سوریه و عراق، شاهد بودیم که پویایی سیاست خارجی ترکیه با شعار تنش صفر با همسایگان، زمینه‌ی بازی‌های کلان‌تری برای آنکارا در مقابل غرب را فراهم کرده بود که توام با نگاه آن ایامِ ترکیه معطوف به همکاری و هم‌ا‌فزایی در جهان اسلام، از انفعال آنکارا در مقابل متحدان غربی آن کاسته بود. دستاوردهایی که سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه در پنج سال اخیر آن‌ها را از میان برده است. در مجموع به نظرم تنش‌های فعلی در مناسبات ترکیه با برخی کشورها نظیر آلمان و یا نارضایتی اعلامی آنکارا نسبت به سیاست‌های واشنگتن، در موضوع تلاش‌های آنکارا برای بهبود مناسبات با روسیه نقش کلیدی ندارد و باید به منزله‌ی عوامل ثانوی بدان‌ها نگریسته شود. هر چند که سخنان اخیر کامرون نخست‌وزیر انگلستان در باب این‌که ترکیه زودتر از سال 3000 شرایط پیوستن به اتحادیه اروپا را دارا نخواهد شد و یا بحرانی که در رابطه برلین و آنکارا در نتیجه به رسمیت شناخته شدن نسل‌کشی ارمنیان در 1915 از سوی بوندستاگ (پارلمان مرکزی آلمان فدرال) پدید آمده، شرایط را به گونه‌ای رقم زده که اگر مناسبات آنکارا ـ مسکو در شرایط مناسبی قرار داشت، دولت ترکیه زمین بازی خوبی در مقابل غربی‌ها در اختیار می‌داشت، اما باز هم این‌ها نیروی پیشرانش اصیل در روابط طرفین نیست.
حسینی تقی‌آباد با توجه به مولفه اقتصاد و اهمیت حجم مبادلات تجاری روسیه و ترکیه گفت: حجم روابط تجاری روسیه و ترکیه آنقدر بالا و اثربخش بوده است که انگیزه‌ی کافی به اردوغان برای تلاش جهت احیای رابطه با پوتین را بدهد. وی افزود: فراموش نکنیم حجم مبادلات دو کشور در 2014، بیش از 31 میلیارد دلار بوده و بخش قابل توجهی از انرژی ترکیه یعنی چیزی حدود 55 درصد گاز و حدود 30 درصد نفت این کشور از روسیه تامین می‌شود. علاوه بر این توریست‌های روسیه در سال 2014 با شماری در حدود 2 میلیون نفر تقریبا 8 میلیارد دلار ارز وارد ترکیه کردند. این حجم مبادله تجاری و رابطه اقتصادی قابل چشم‌پوشی نیست و به نظر می‌رسد که خطای محاسباتی اردوغان در ماجرای سرنگون کردن بمب‌افکن روسی در 24 نوامبر 2015 تبعات سنگینی را بر مناسبات دو کشور تحمیل کرده است. شواهد حاکی از آن است که اردوغان انتظار چنین برخورد سختی را از سوی پوتین نداشته است.
این پژوهشگر مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز در ادامه اظهار کرد: واقعیت این است که روسیه از سال 2014 تحت تحریم‌های غرب در موضوع اوکراین با دشواری‌های اقتصادی جدی مواجه شده است، شاید اردوغان به همین دلیل گمانه‌ی استفاده‌ی پوتین از اهرم اقتصادی را که شمشیری دولبه است را در محاسبات خویش منظور نکرده بود. به نظر می‌رسد اردوغان انتظار داشت پوتین برخوردی که وی در قبال حمله رژیم صهیونیستی به کشتی ماوی مرمره نمود را با او داشته باشد. یعنی تنش در سطح رسمی و علنی روابط و تداوم همکاری‌ها در سطح غیررسمی و پنهان. اما واکنش پوتین این محاسبات را غلط از آب درآورد.
حسینی تقی‌آباد در مورد چشم‌انداز مناسبات روسیه و ترکیه، به مسأله شخصی در مناسبات دو رئیس‌جمهور اشاره کرد. وی یادآوری کرد که پوتین و اردوغان رفاقتی عمیق داشتند و پوتین نه تنها از ساقط کردن بمب‌افکن روسی بلکه از رفتار بعدی اردوغان نیز بسیار ناخرسند است. این‌که اردوغان بلافاصله بعد از این رویداد با مقامات ناتو تماس گرفت و تلاش کرد که این واقعه را به یک رویارویی میان روسیه و ناتو بدل کند، اقدامی بود که پوتین را بیشتر برآشفت. واقعیت این است که اردوغان پس از ناکامی در جلب حمایت ناتو، تلاش کرد که با پوتین تماس تلفنی برقرار کند. تلاشی که تاکنون ناکام مانده است. نباید از یاد برد که رئیس‌جمهوری روسیه در ماجرای سرنگون کردن سوخو 24 گفت که اردوغان از پشت خنجر زده است. تعبیری که گویای نگاه پوتین به ماجرا است.
حسینی تقی‌آباد با بیان این‌که از گذشته‌های دور، چه دوران تزارها و عثمانی و چه در دوره شوروی و جمهوریت در ترکیه، مناسبات دو کشور عمدتا پرتنش بوده است، گفت: روابط خوب و سطح مروادات بسیار بالایی که بین روسیه و ترکیه بوجود آمده بود تا حدودی حاصل رابطه نزدیک پوتین و اردوغان بود، و به همین دلیل در نتیجه‌ی تبدیل شدن این رفاقت به خصومت، روابط نیز آسیب بسیار جدی دید. اما در این بین نباید از یاد برد که یکی از شروط مهم پوتین عذرخواهی رسمی اردوغان است و بسیاری تحلیلگران چنین اقدامی را از سوی اردوغان بعید می‌دانند، اما این را نیز نباید از نظر دور داشت که اردوغان سیاستمداری است که کارهای غیرمنتظره از وی ساخته است و هیچ بعید نیست اگر منافع حکومت خویش را در خطر جدی ببیند اقدام به عذرخواهی از روسیه کند و در مقابل نباید از یاد برد که مناسبات با ترکیه برای روسیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و روابط دو کشور چه از لحاظ اقتصادی و چه سیاسی برای مسکو پراهمیت است. لذا می‌توان انتظار داشت که مسکو نیز از فراهم آمدن زمینه بهبود روابط البته در صورت تحقق شروطش استقبال نماید. اما می‌توان اطمینان داشت که با ارسال تبریک‌هایی از این دست، گشایش اساسی در وضعیت فعلی مناسبات مسکو ـ آنکارا پدید نخواهد آمد.
پژهشگر مسائل روسیه گفت: تحریم‌های پوتین علیه ترکیه کورکورانه و صرفا انتقام‌جویانه نیست، بلکه هدفش تضعیف سرمایه‌دارها و تجار ترکیه‌ای حامی اردوغان است و تحت فشار قرار دادن اردوغان به واسطه‌ی آن‌ها. به بیان دیگر پوتین قصد دارد از طریق تحریم‌های هوشمند و تاثیر آن بر سرمایه‌داران و تجار آناتولی که بخش عمده‌ی حامیان اردوغان را در مقابل صاحبان سرمایه استانبولی تشکیل می‌دهند، اردوغان را در داخل ترکیه تحت فشار قرار دهد و حامیان وی را از وی مایوس سازد. وی افزود: اگر اردوغان احساس خطر کند راه روابط با روسیه را باز می‌کند. روسیه از لحاظ تجاری ارزش زیادی برای ترکیه و تجار این کشور دارد چرا که تا پیش از این حادثه دومین شریک تجاری ترکیه بود.
حسینی تقی‌آباد معتقد است البته هر دو طرف از این بابت تحت فشار هستند. وی با بیان این‌که هر دو طرف از گذشته روابط پرچالشی با هم داشتند و با اشاره به اختلاف آن‌ها در قفقاز، در کریمه و در تنگه‌ها و دیگر مسائل موجود، گفت: دو طرف با وجود همه اختلافات یادگرفته‌اند که با هم تجارت و مبادله در سطح کلان داشته باشند. و باز می‌بینیم که بعد از قضیه سرنگونی سوخو 24 روسیه، ترکیه مدام تاکید دارد که مسکو شریک راهبردی آنکارا است و به اهمیت همسایه خود واقف است.
حسینی تقی‌آباد گفت: باید توجه داشته باشیم که روسیه پس از فروپاشی شوروی تا کنون با حادثه‌ای مانند سرنگونی هواپیمای نظامی‌اش در سوریه توسط جنگنده‌های ترکیه مواجه نبوده و اقدام ترکیه به گونه‌ای اعتبار و حیثیت روسیه و البته شخص پوتین را خدشه‌دار ساخته است. کارشناس مسائل روسیه در نهایت گفت: استعفا و رفتن داوداوغلو فضای مناسبی را برای اردوغان مهیا ساخته که برخی موضوعات و تنش‌ها را به وی نسبت دهد و خود را تطهیر کند. بعد از استعفای داوداوغلو، یک تحلیلگر غربی به نام رابرت اولسون، در حاشیه‌ی یادداشتی مدعی شد که داوداوغلو به رغم رضایت اردوغان دستور شلیک به بمب‌افکن روسی را با هدف تخریب روابط دو کشور که اردوغان در پی ارتقای آن بوده، صادر کرده بود و یکی از دلایل نقار پیش آمده میان اردوغان و داوداوغلو همین اقدام بوده است. ادعایی غیر قابل باور که طرح آن می‌تواند نشان از وجود اراده‌هایی مبنی بر تطهیر اردوغان با مقصر ساختن داوداوغلو، داشته باشد. به نظر می‌رسد اقدام همزمان اردوغان و ییلدیریم نخست‌وزیر جدید ترکیه در نامه‌نگاری برای تبریک روز ملی روسیه را باید رفتاری سمبلیک مبنی بر اراده‌ی دولت جدید ترکیه به بهبود روابط با روسیه دانست. در نهایت معتقدم در شرایط کنونی تنها راهی که امکان دارد روسیه و پوتین را به برقراری رابطه مجدد با ترکیه سوق دهد عذرخواهی رسمی اردوغان است نه سلام از دور و ارسال تبریک در قالب نامه‌نگاری.
منبع: روزنامه ابتکار، پنجشنبه 27 خردادماه 1395، شماره 3454، ص 15.
در همین رابطه با مهدی حسینی تقی‌آباد، کارشناس مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز گفت‌وگو کردیم. او با بیان این‌که استعفای داوداوغلو زمینه‌ای برای اردوغان فراهم آورده که تمام تقصیرات گذشته را به گردن او بیاندازد و با این حربه او و نخست‌وزیر ترکیه دست به نامه‌نگاری زده‌اند، بعید دانست که چنین نامه‌نگاری‌هایی کارساز شود وخاطرنشان ساخت که راه برون‌رفت اردوغان از بن‌بست فعلی در مناسبات با مسکو، از معبر عذرخواهی رسمی می‌گذرد.
به راستی به نظر می‌رسد که پوتین راه و رسم بازی به شیوه کشورهای غربی را که اتحاد جماهیر شوروی را از پای درآوردند به خوبی فرا گرفته است. نمونه‌ی این هوشیاری پوتین را بعد از سرنگونی بمب‌افکن سوخوی 24 روسیه توسط ترکیه دیدیم. آمریکا و غرب دیرزمانی است که برای تنبیه مخالفان و کشورهای ناهمسو صرفا به ابزارهای نظامی و سیاسی بسنده نمی‌کنند، بلکه هدف قرار دادن اقتصاد کشورهای مخالف را نیز به منزله‌ی ابزاری کارآمد در جهت از پای درآوردن حریف مورد استفاده قرار می‌دهند. به نظر می‌رسد که پوتین هم همین الگو را در جهت تنبیه متحد منطقه‌ای ناتو در جوار مرزهایش، یعنی ترکیه، به کار بسته است و در پاسخ به ساقط نمودن بمب‌افکن این کشور توسط جنگنده‌های ترکیه، اهتمام خود را به تنبیه اقتصادی اردوغان و اعمال فشار سیاسی بر وی از ِبَلِ این تحریم‌ها به کار بسته است. هر چند مسکو با توجه به اهمیت راهبردی صادرات انرژی این کشور و بازار رقابتی جدی در این حوزه، در جریان صادرات انرژی خویش به ترکیه، اعم از گاز و نفت تغییر و خللی ایجاد نکرده است، اما تحریم‌های دردناکی را بر اقتصاد ترکیه اعمال نموده است. اکنون شواهد حاکی از آن است که آنکارا بیش از همه‌ی ایام سپری شده در طول هفت ماه اخیر به دنبال گشودن روزنه‌ای برای بهبود مناسبات خویش با رهبر روسیه است، و اهتمام خود را به دلجویی‌های غیرمستقیم از پوتین نهاده است، اما آیا پوتین پذیرای این دلجویی‌ها است و شرط و شروطی ندارد؟ آیا با نامه‌نگاری به مناسبت تبریک روز ملی روسیه توسط رئیس جمهور و نخست‌وزیر ترکیه و یا صحبت‌های مشاور اردوغان مبنی بر تمایل آنکارا به بهبود مناسبات خویش با مسکو، شرایط برای برقراری رابطه مجدد فراهم می‌شود؟ در همین زمینه با مهدی حسینی تقی‌آباد کارشناس مسائل روسیه به گفت‌وگو پرداختیم.
حسینی تقی‌آباد در ابتدای این گفت‌وگو با «ابتکار» در پاسخ به پرسش درباره تاثیر فاکتور تنش در مناسبات ترکیه با متحدان غربی آن بر تلاش این کشور به ارتقای روابط با روسیه گفت: در طول دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه که هم‌اکنون نزدیک به 14 سال از آن می‌گذرد یکی از شعارهای مهم این حزب پیوستن به اتحادیه اروپا بوده و در طول این سال‌ها شاهد بوده‌ایم که همواره در ایامی که دولت آنکارا با برخوردها و مواضعی از سوی غرب و ایالات متحده مواجه می‌شده که مطبوع طبع آن نبوده است، شعار ارتقای همکاری با روسیه یا کشورها و یا سازمان‌های مقابل بلوک ایالات متحده و یا حتی پیوستن به سازمان شانگهای را سر داده است و تلاش نموده که از این فاکتورها به مثابه ابزارهایی برای بازی با غرب سود بجوید، اما هیچ‌گاه اقدامی جدی از سوی آنکارا که مخل مناسبات مستحکم آن با غرب و یا عضویت آن در ناتو باشد را شاهد نبوده‌ایم.
این کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: البته در دوره‌هایی و به ویژه پیش از آغاز تحرکات مخرب منطقه‌ای ترکیه در سوریه و عراق، شاهد بودیم که پویایی سیاست خارجی ترکیه با شعار تنش صفر با همسایگان، زمینه‌ی بازی‌های کلان‌تری برای آنکارا در مقابل غرب را فراهم کرده بود که توام با نگاه آن ایامِ ترکیه معطوف به همکاری و هم‌ا‌فزایی در جهان اسلام، از انفعال آنکارا در مقابل متحدان غربی آن کاسته بود. دستاوردهایی که سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه در پنج سال اخیر آن‌ها را از میان برده است. در مجموع به نظرم تنش‌های فعلی در مناسبات ترکیه با برخی کشورها نظیر آلمان و یا نارضایتی اعلامی آنکارا نسبت به سیاست‌های واشنگتن، در موضوع تلاش‌های آنکارا برای بهبود مناسبات با روسیه نقش کلیدی ندارد و باید به منزله‌ی عوامل ثانوی بدان‌ها نگریسته شود. هر چند که سخنان اخیر کامرون نخست‌وزیر انگلستان در باب این‌که ترکیه زودتر از سال 3000 شرایط پیوستن به اتحادیه اروپا را دارا نخواهد شد و یا بحرانی که در رابطه برلین و آنکارا در نتیجه به رسمیت شناخته شدن نسل‌کشی ارمنیان در 1915 از سوی بوندستاگ (پارلمان مرکزی آلمان فدرال) پدید آمده، شرایط را به گونه‌ای رقم زده که اگر مناسبات آنکارا ـ مسکو در شرایط مناسبی قرار داشت، دولت ترکیه زمین بازی خوبی در مقابل غربی‌ها در اختیار می‌داشت، اما باز هم این‌ها نیروی پیشرانش اصیل در روابط طرفین نیست.
حسینی تقی‌آباد با توجه به مولفه اقتصاد و اهمیت حجم مبادلات تجاری روسیه و ترکیه گفت: حجم روابط تجاری روسیه و ترکیه آنقدر بالا و اثربخش بوده است که انگیزه‌ی کافی به اردوغان برای تلاش جهت احیای رابطه با پوتین را بدهد. وی افزود: فراموش نکنیم حجم مبادلات دو کشور در 2014، بیش از 31 میلیارد دلار بوده و بخش قابل توجهی از انرژی ترکیه یعنی چیزی حدود 55 درصد گاز و حدود 30 درصد نفت این کشور از روسیه تامین می‌شود. علاوه بر این توریست‌های روسیه در سال 2014 با شماری در حدود 2 میلیون نفر تقریبا 8 میلیارد دلار ارز وارد ترکیه کردند. این حجم مبادله تجاری و رابطه اقتصادی قابل چشم‌پوشی نیست و به نظر می‌رسد که خطای محاسباتی اردوغان در ماجرای سرنگون کردن بمب‌افکن روسی در 24 نوامبر 2015 تبعات سنگینی را بر مناسبات دو کشور تحمیل کرده است. شواهد حاکی از آن است که اردوغان انتظار چنین برخورد سختی را از سوی پوتین نداشته است.
این پژوهشگر مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز در ادامه اظهار کرد: واقعیت این است که روسیه از سال 2014 تحت تحریم‌های غرب در موضوع اوکراین با دشواری‌های اقتصادی جدی مواجه شده است، شاید اردوغان به همین دلیل گمانه‌ی استفاده‌ی پوتین از اهرم اقتصادی را که شمشیری دولبه است را در محاسبات خویش منظور نکرده بود. به نظر می‌رسد اردوغان انتظار داشت پوتین برخوردی که وی در قبال حمله رژیم صهیونیستی به کشتی ماوی مرمره نمود را با او داشته باشد. یعنی تنش در سطح رسمی و علنی روابط و تداوم همکاری‌ها در سطح غیررسمی و پنهان. اما واکنش پوتین این محاسبات را غلط از آب درآورد.
حسینی تقی‌آباد در مورد چشم‌انداز مناسبات روسیه و ترکیه، به مسأله شخصی در مناسبات دو رئیس‌جمهور اشاره کرد. وی یادآوری کرد که پوتین و اردوغان رفاقتی عمیق داشتند و پوتین نه تنها از ساقط کردن بمب‌افکن روسی بلکه از رفتار بعدی اردوغان نیز بسیار ناخرسند است. این‌که اردوغان بلافاصله بعد از این رویداد با مقامات ناتو تماس گرفت و تلاش کرد که این واقعه را به یک رویارویی میان روسیه و ناتو بدل کند، اقدامی بود که پوتین را بیشتر برآشفت. واقعیت این است که اردوغان پس از ناکامی در جلب حمایت ناتو، تلاش کرد که با پوتین تماس تلفنی برقرار کند. تلاشی که تاکنون ناکام مانده است. نباید از یاد برد که رئیس‌جمهوری روسیه در ماجرای سرنگون کردن سوخو 24 گفت که اردوغان از پشت خنجر زده است. تعبیری که گویای نگاه پوتین به ماجرا است.
حسینی تقی‌آباد با بیان این‌که از گذشته‌های دور، چه دوران تزارها و عثمانی و چه در دوره شوروی و جمهوریت در ترکیه، مناسبات دو کشور عمدتا پرتنش بوده است، گفت: روابط خوب و سطح مروادات بسیار بالایی که بین روسیه و ترکیه بوجود آمده بود تا حدودی حاصل رابطه نزدیک پوتین و اردوغان بود، و به همین دلیل در نتیجه‌ی تبدیل شدن این رفاقت به خصومت، روابط نیز آسیب بسیار جدی دید. اما در این بین نباید از یاد برد که یکی از شروط مهم پوتین عذرخواهی رسمی اردوغان است و بسیاری تحلیلگران چنین اقدامی را از سوی اردوغان بعید می‌دانند، اما این را نیز نباید از نظر دور داشت که اردوغان سیاستمداری است که کارهای غیرمنتظره از وی ساخته است و هیچ بعید نیست اگر منافع حکومت خویش را در خطر جدی ببیند اقدام به عذرخواهی از روسیه کند و در مقابل نباید از یاد برد که مناسبات با ترکیه برای روسیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و روابط دو کشور چه از لحاظ اقتصادی و چه سیاسی برای مسکو پراهمیت است. لذا می‌توان انتظار داشت که مسکو نیز از فراهم آمدن زمینه بهبود روابط البته در صورت تحقق شروطش استقبال نماید. اما می‌توان اطمینان داشت که با ارسال تبریک‌هایی از این دست، گشایش اساسی در وضعیت فعلی مناسبات مسکو ـ آنکارا پدید نخواهد آمد.
پژهشگر مسائل روسیه گفت: تحریم‌های پوتین علیه ترکیه کورکورانه و صرفا انتقام‌جویانه نیست، بلکه هدفش تضعیف سرمایه‌دارها و تجار ترکیه‌ای حامی اردوغان است و تحت فشار قرار دادن اردوغان به واسطه‌ی آن‌ها. به بیان دیگر پوتین قصد دارد از طریق تحریم‌های هوشمند و تاثیر آن بر سرمایه‌داران و تجار آناتولی که بخش عمده‌ی حامیان اردوغان را در مقابل صاحبان سرمایه استانبولی تشکیل می‌دهند، اردوغان را در داخل ترکیه تحت فشار قرار دهد و حامیان وی را از وی مایوس سازد. وی افزود: اگر اردوغان احساس خطر کند راه روابط با روسیه را باز می‌کند. روسیه از لحاظ تجاری ارزش زیادی برای ترکیه و تجار این کشور دارد چرا که تا پیش از این حادثه دومین شریک تجاری ترکیه بود.
حسینی تقی‌آباد معتقد است البته هر دو طرف از این بابت تحت فشار هستند. وی با بیان این‌که هر دو طرف از گذشته روابط پرچالشی با هم داشتند و با اشاره به اختلاف آن‌ها در قفقاز، در کریمه و در تنگه‌ها و دیگر مسائل موجود، گفت: دو طرف با وجود همه اختلافات یادگرفته‌اند که با هم تجارت و مبادله در سطح کلان داشته باشند. و باز می‌بینیم که بعد از قضیه سرنگونی سوخو 24 روسیه، ترکیه مدام تاکید دارد که مسکو شریک راهبردی آنکارا است و به اهمیت همسایه خود واقف است.
حسینی تقی‌آباد گفت: باید توجه داشته باشیم که روسیه پس از فروپاشی شوروی تا کنون با حادثه‌ای مانند سرنگونی هواپیمای نظامی‌اش در سوریه توسط جنگنده‌های ترکیه مواجه نبوده و اقدام ترکیه به گونه‌ای اعتبار و حیثیت روسیه و البته شخص پوتین را خدشه‌دار ساخته است. کارشناس مسائل روسیه در نهایت گفت: استعفا و رفتن داوداوغلو فضای مناسبی را برای اردوغان مهیا ساخته که برخی موضوعات و تنش‌ها را به وی نسبت دهد و خود را تطهیر کند. بعد از استعفای داوداوغلو، یک تحلیلگر غربی به نام رابرت اولسون، در حاشیه‌ی یادداشتی مدعی شد که داوداوغلو به رغم رضایت اردوغان دستور شلیک به بمب‌افکن روسی را با هدف تخریب روابط دو کشور که اردوغان در پی ارتقای آن بوده، صادر کرده بود و یکی از دلایل نقار پیش آمده میان اردوغان و داوداوغلو همین اقدام بوده است. ادعایی غیر قابل باور که طرح آن می‌تواند نشان از وجود اراده‌هایی مبنی بر تطهیر اردوغان با مقصر ساختن داوداوغلو، داشته باشد. به نظر می‌رسد اقدام همزمان اردوغان و ییلدیریم نخست‌وزیر جدید ترکیه در نامه‌نگاری برای تبریک روز ملی روسیه را باید رفتاری سمبلیک مبنی بر اراده‌ی دولت جدید ترکیه به بهبود روابط با روسیه دانست. در نهایت معتقدم در شرایط کنونی تنها راهی که امکان دارد روسیه و پوتین را به برقراری رابطه مجدد با ترکیه سوق دهد عذرخواهی رسمی اردوغان است نه سلام از دور و ارسال تبریک در قالب نامه‌نگاری.
منبع: روزنامه ابتکار، پنجشنبه 27 خردادماه 1395، شماره 3454، ص 15.