جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل روسیه در مصاحبه ای با روزنامه «شرق» در تاریخ به بیان دیدگاه های خود در خصوص استراتژی روسیه در سوریه پرداخته است. کرمی در ابتدای این گفتگو اظهار داشت:
سوریه معمای خاورمیانه و حتی نظام بین‌الملل شده است و در هر نقطه از جهان، با نگاه و تحلیل‌های خاصی «پایان‌دادن به جنگ پنج‌ساله» به‌عنوان هدفی جدی پیگیری می‌شود. روسیه هم به‌عنوان یکی از کشورهای شاخص در منطقه تلاش دارد تا آتش سوریه خاموش شود. حالا یک روز با فرستادن نیروهای نظامی به خاک این کشورِ غرق در بحران و روزی هم با خروج آنها تا بلکه بتواند با مذاکراتی که با این و آن انجام می‌دهد، بالاخره سوریه را از شر نزاع خلاص کند. «سوریه برای روسیه مهم است و به همین دلیل، «ولادیمیر پوتین» و دولتش سعی دارند تا به‌نوعی «مشکل» را حل کنند. البته شکی در این نیست که روس‌ها اولویت اصلی‌شان منافع کشورشان است».
«جهانگیر کرمی»، با طرح اظهارات بالا به پرسش‌های «شرق» پاسخ می‌گوید:
شرق: پیروزی یا شکست، تصمیم پوتین درباره عقب‌نشینی نیروهای روسی از سوریه نشانه چیست؟
کرمی: خروج نیروهای نظامی روسیه از سوریه در تداوم سیاستی بود که حدود دوماه پیش از طرف کاخ کرملین مطرح شد و این‌طور عنوان شد که روسیه به هدفش در سوریه رسیده و دقیقا به همین دلیل لزومی به ماندن هواپیماهای نظامی روس در آن کشور نیست.
شرق: این تصمیم ربطی به مذاکرات روسیه و آمریکا داشت؟
کرمی: بله، مذاکراتی که بین مقامات روسی و آمریکایی صورت گرفت، مخصوصا ۲۵ دیدار و تماس تلفنی که «سرگئی لاوروف» با «جان کری» داشت، تأثیر زیادی در اعلام خروج هواپیماهای روسیه از سوریه داشت.
شرق: پوتین چقدر نگران تکرار تجربیات تلخ گذشته بود؟
کرمی: طبیعتا قدرت‌های بزرگ نظامی جهان، برای انجام هر اقدام نظامی‌ای به نتیجه و عواقبش فکر می‌کنند تا با شکست مواجه نشوند. بخشی از این حساسیت‌ها نگاه به گذشته و تجربه اتفاق‌هایی است که در سال‌های دور رخ داده است؛ تجربه گذشته حضور نظامی نیروهای روس در کشورهای جداشده از شوروی سابق، و پیش از آن هم حضور نیروهای ارتش سرخ شوروی در افغانستان بود. اگرچه تفاوت زیادی بین این دو حضور مشاهده می‌شود، اما طبیعی است که روس‌ها نگران تکرار سرنوشت دخالت نظامی در کشور افغانستان هستند. آن رویداد خطرناک ارتباطی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی داشت. اما واقعیت این است که از همان ابتدای حضور نیروهای نظامی روسیه در سوریه، دولت روسیه تلاش کرد تا اولا این حضور فقط حضور هواپیما‌ها باشد و دوم اینکه وارد جنگ زمینی نشوند و سوم اینکه نوع حضور به‌گونه‌ای باشد که برگشتن و عقب‌نشینی در هر برهه‌ای که باشد، لطمه‌ای به حیثیت نظامی روسیه وارد نکند. به همین دلیل پوتین نگرانی چندانی از آخروعاقبت حضور نظامی کشورش در روسیه نداشت. چراکه حضور این کشور به دعوت رسمی دولت سوریه بود و چون با هدف مقابله با تروریست‌ها بود، امری پسندیده تلقی شد و به این خاطر تحت هیچ شرایطی روس‌ها تهدیدی را علیه خود حس نمی‌کردند. هرچند طبیعی است که تجربیات ناموفق گذشته باعث شد که مراقب نوع عملکردشان باشند.
شرق: سایه اوکراین تا چه اندازه بر سیاست‌های روسیه تأثیرگذار است؟
کرمی: سیاست‌های روسیه در سوریه وقتی می‌تواند در موضوع اوکراین تأثیرگذار باشد که دولت روسیه و آمریکا بتوانند در این بحث مهم و پیچیده به توافق‌نظر و هم‌صدایی لازم برسند و در تداوم آتش‌بس و پیشبرد مذاکرات و در اجرای توافقات حاصل‌شده برای خارج‌کردن سوریه از بحران پنج‌ساله قدم‌های مثبتی بردارند. اگر چنین اتفاقی نیفتد، طبیعتا بحران اوکراین تأثیری بر سیاست‌های مسکو نخواهد داشت.
شرق: به نظرتان تحریم‌های اقتصادی غرب چه نقشی در تصمیم‌گیری اخیر پوتین داشت؟
کرمی: بعید است که تحریم‌های غرب حداقل در این مرحله تأثیری داشته باشد. آنها چون به لحاظ اقتصادی در وضعیت منفی قرار دارند، برایشان مهم است که تحرکاتشان ماهیت ضدغربی نداشته باشد تا از این طریق مناسبات مالی- تجاری خود با اروپایی‌ها را به‌خوبی مدیریت کنند.
شرق: کاهش قیمت نفت چطور؟
کرمی: پایین‌آمدن قیمت جهانی نفت قبل از این وقایع اتفاق افتاد. کاهش قیمت نفت به‌هرحال هم به اتفاقات نظام بین‌الملل ربط پیدا می‌کند. البته اقدامات تخریبی عربستان‌سعودی هم در سیر نزولی ارزش نفت در دنیا سهم بسزایی داشته است، چون آل‌سعود نفتِ ارزان را ابزاری برای ضربه‌زدن به روسیه و ایران می‌دانند. در سال‌های پایانی دهه ٨٠ و تأثیرگذاری‌اش در جنگ ایران و عراق و همچنین خروج نیروهای شوروی از افغانستان نشان می‌دهد که آنها همیشه دنبال کاهش قیمت نفت بودند تا در همراهی با آمریکا فشارهایی بر رقبایشان بیاورند. اما کاهش قیمت نفت موضوعی نیست که مستقیما به سیاست‌های روس‌ها ربطی داشته باشد.
شرق: کناره‌گیری اسد از قدرت یکی از مناقشات اصلی بحران در سوریه است. آیا پوتین کناره‌گیری اسد از قدرت را می‌پذیرد و بر سر این موضوع با غرب مصالحه می‌کند؟
کرمی: هیچ‌یک از مقامات و تصمیم‌گیران روسیه تاکنون اظهارنظری درباره کناررفتن بشار اسد از مقام ریاست‌جمهوری نداشته‌اند و تأکیدشان این است که ماندن یا نماندن به مذاکرات و همچنین پروسه انتخاباتی بستگی دارد.
شرق: اما این سخن لاوروف که «بشار اسد، متحد ما نیست» شائبه‌آمیز بود.
کرمی: البته برخی از تحلیلگران بر این باورند که دولت روسیه ممکن است در مذاکرات اصراری به ابقای اسد نداشته باشد و به همین دلیل در ایران و سوریه نگرانی‌هایی از مذاکرات روسیه و آمریکا به وجود آمده است.
شرق: عقب‌نشینی نیروهای روسیه از سوریه چه تأثیری بر چشم‌انداز روابط روس‌ها با همسایه مهمی به نام ایران می‌گذارد؟
کرمی: به‌هرحال طبیعی است که این تصمیم پوتین موجب برخی نگرانی‌ها شود. چون حضور این نیرو‌ها به تقویت بشار اسد کمک کرده و باعث شده بود تا دمشق در این مدت به موفقیت‌های میدانی چشمگیری برسد. خروج اینها اگرچه در مرحله اول تأثیری بر عملیات میدانی نداشت، اما بعد‌ها موجب اتفاق‌هایی در درگیری‌های سوری‌ها شد و بعد‌ها هم ممکن است تبعات منفی عقب‌نشینی روس‌ها را شاهد باشیم.
شرق: پیش‌بینی شما درباره آینده سوریه چیست؛ سیستم فدرال برای این کشور مؤثر است؟
مذاکرات متعدد، روند دلگرم‌کننده‌ای ندارند؛ شرایط میدانی هم در سوریه بسیار خطرناک و شکننده شده است. چشم‌انداز روشنی از آینده سوریه وجود ندارد و احتمال اینکه تبعات منفی روزبه‌روز پررنگ‌تر و هزینه‌ها روزبه‌روز بیشتر شوند، نیز وجود دارد. در مورد فدرالی‌شدن هم، این شکل یکی از گزینه‌هایی است که درباره سیستم اداره این کشور طرح می‌شود. اما فکر می‌کنم وضعیت فدرالی با اینکه بخشی از مشکلات را قطعا حل می‌کند، عواقب و پیامدهایی برای سوریه و محیط منطقه‌ای خواهد داشت. طبیعتا سوریه فدرال در داخل ترکیه تأثیر خواهد گذاشت. درکل تکیه بر فدرالیسم، خاورمیانه را با درگیری‌های قومی و مذهبی، شکنندگی دولت‌ها، حضور تروریست‌ها، دخالت‌های خارجی و… مواجه می‌کند و شرایط منطقه پیچیده‌تر از گذشته می‌شود. به نظر من هر راه‌حلی درباره سوریه باید اندیشیده شده و با حضور مؤثر گروه‌های داخلی و همین‌طور دولت این کشور باشد. در پایان تأکید می‌شود که سوریه برای روسیه مهم است و به همین دلیل، پوتین و دولتش سعی دارند تا به‌نوعی «مشکل» را حل کنند. البته شکی در این نیست که روس‌ها اولویت اصلی‌شان منافع کشورشان است.
سوریه معمای خاورمیانه و حتی نظام بین‌الملل شده است و در هر نقطه از جهان، با نگاه و تحلیل‌های خاصی «پایان‌دادن به جنگ پنج‌ساله» به‌عنوان هدفی جدی پیگیری می‌شود. روسیه هم به‌عنوان یکی از کشورهای شاخص در منطقه تلاش دارد تا آتش سوریه خاموش شود. حالا یک روز با فرستادن نیروهای نظامی به خاک این کشورِ غرق در بحران و روزی هم با خروج آنها تا بلکه بتواند با مذاکراتی که با این و آن انجام می‌دهد، بالاخره سوریه را از شر نزاع خلاص کند. «سوریه برای روسیه مهم است و به همین دلیل، «ولادیمیر پوتین» و دولتش سعی دارند تا به‌نوعی «مشکل» را حل کنند. البته شکی در این نیست که روس‌ها اولویت اصلی‌شان منافع کشورشان است».
«جهانگیر کرمی»، با طرح اظهارات بالا به پرسش‌های «شرق» پاسخ می‌گوید:
شرق: پیروزی یا شکست، تصمیم پوتین درباره عقب‌نشینی نیروهای روسی از سوریه نشانه چیست؟
کرمی: خروج نیروهای نظامی روسیه از سوریه در تداوم سیاستی بود که حدود دوماه پیش از طرف کاخ کرملین مطرح شد و این‌طور عنوان شد که روسیه به هدفش در سوریه رسیده و دقیقا به همین دلیل لزومی به ماندن هواپیماهای نظامی روس در آن کشور نیست.
شرق: این تصمیم ربطی به مذاکرات روسیه و آمریکا داشت؟
کرمی: بله، مذاکراتی که بین مقامات روسی و آمریکایی صورت گرفت، مخصوصا ۲۵ دیدار و تماس تلفنی که «سرگئی لاوروف» با «جان کری» داشت، تأثیر زیادی در اعلام خروج هواپیماهای روسیه از سوریه داشت.
شرق: پوتین چقدر نگران تکرار تجربیات تلخ گذشته بود؟
کرمی: طبیعتا قدرت‌های بزرگ نظامی جهان، برای انجام هر اقدام نظامی‌ای به نتیجه و عواقبش فکر می‌کنند تا با شکست مواجه نشوند. بخشی از این حساسیت‌ها نگاه به گذشته و تجربه اتفاق‌هایی است که در سال‌های دور رخ داده است؛ تجربه گذشته حضور نظامی نیروهای روس در کشورهای جداشده از شوروی سابق، و پیش از آن هم حضور نیروهای ارتش سرخ شوروی در افغانستان بود. اگرچه تفاوت زیادی بین این دو حضور مشاهده می‌شود، اما طبیعی است که روس‌ها نگران تکرار سرنوشت دخالت نظامی در کشور افغانستان هستند. آن رویداد خطرناک ارتباطی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی داشت. اما واقعیت این است که از همان ابتدای حضور نیروهای نظامی روسیه در سوریه، دولت روسیه تلاش کرد تا اولا این حضور فقط حضور هواپیما‌ها باشد و دوم اینکه وارد جنگ زمینی نشوند و سوم اینکه نوع حضور به‌گونه‌ای باشد که برگشتن و عقب‌نشینی در هر برهه‌ای که باشد، لطمه‌ای به حیثیت نظامی روسیه وارد نکند. به همین دلیل پوتین نگرانی چندانی از آخروعاقبت حضور نظامی کشورش در روسیه نداشت. چراکه حضور این کشور به دعوت رسمی دولت سوریه بود و چون با هدف مقابله با تروریست‌ها بود، امری پسندیده تلقی شد و به این خاطر تحت هیچ شرایطی روس‌ها تهدیدی را علیه خود حس نمی‌کردند. هرچند طبیعی است که تجربیات ناموفق گذشته باعث شد که مراقب نوع عملکردشان باشند.
شرق: سایه اوکراین تا چه اندازه بر سیاست‌های روسیه تأثیرگذار است؟
کرمی: سیاست‌های روسیه در سوریه وقتی می‌تواند در موضوع اوکراین تأثیرگذار باشد که دولت روسیه و آمریکا بتوانند در این بحث مهم و پیچیده به توافق‌نظر و هم‌صدایی لازم برسند و در تداوم آتش‌بس و پیشبرد مذاکرات و در اجرای توافقات حاصل‌شده برای خارج‌کردن سوریه از بحران پنج‌ساله قدم‌های مثبتی بردارند. اگر چنین اتفاقی نیفتد، طبیعتا بحران اوکراین تأثیری بر سیاست‌های مسکو نخواهد داشت.
شرق: به نظرتان تحریم‌های اقتصادی غرب چه نقشی در تصمیم‌گیری اخیر پوتین داشت؟
کرمی: بعید است که تحریم‌های غرب حداقل در این مرحله تأثیری داشته باشد. آنها چون به لحاظ اقتصادی در وضعیت منفی قرار دارند، برایشان مهم است که تحرکاتشان ماهیت ضدغربی نداشته باشد تا از این طریق مناسبات مالی- تجاری خود با اروپایی‌ها را به‌خوبی مدیریت کنند.
شرق: کاهش قیمت نفت چطور؟
کرمی: پایین‌آمدن قیمت جهانی نفت قبل از این وقایع اتفاق افتاد. کاهش قیمت نفت به‌هرحال هم به اتفاقات نظام بین‌الملل ربط پیدا می‌کند. البته اقدامات تخریبی عربستان‌سعودی هم در سیر نزولی ارزش نفت در دنیا سهم بسزایی داشته است، چون آل‌سعود نفتِ ارزان را ابزاری برای ضربه‌زدن به روسیه و ایران می‌دانند. در سال‌های پایانی دهه ٨٠ و تأثیرگذاری‌اش در جنگ ایران و عراق و همچنین خروج نیروهای شوروی از افغانستان نشان می‌دهد که آنها همیشه دنبال کاهش قیمت نفت بودند تا در همراهی با آمریکا فشارهایی بر رقبایشان بیاورند. اما کاهش قیمت نفت موضوعی نیست که مستقیما به سیاست‌های روس‌ها ربطی داشته باشد.
شرق: کناره‌گیری اسد از قدرت یکی از مناقشات اصلی بحران در سوریه است. آیا پوتین کناره‌گیری اسد از قدرت را می‌پذیرد و بر سر این موضوع با غرب مصالحه می‌کند؟
کرمی: هیچ‌یک از مقامات و تصمیم‌گیران روسیه تاکنون اظهارنظری درباره کناررفتن بشار اسد از مقام ریاست‌جمهوری نداشته‌اند و تأکیدشان این است که ماندن یا نماندن به مذاکرات و همچنین پروسه انتخاباتی بستگی دارد.
شرق: اما این سخن لاوروف که «بشار اسد، متحد ما نیست» شائبه‌آمیز بود.
کرمی: البته برخی از تحلیلگران بر این باورند که دولت روسیه ممکن است در مذاکرات اصراری به ابقای اسد نداشته باشد و به همین دلیل در ایران و سوریه نگرانی‌هایی از مذاکرات روسیه و آمریکا به وجود آمده است.
شرق: عقب‌نشینی نیروهای روسیه از سوریه چه تأثیری بر چشم‌انداز روابط روس‌ها با همسایه مهمی به نام ایران می‌گذارد؟
کرمی: به‌هرحال طبیعی است که این تصمیم پوتین موجب برخی نگرانی‌ها شود. چون حضور این نیرو‌ها به تقویت بشار اسد کمک کرده و باعث شده بود تا دمشق در این مدت به موفقیت‌های میدانی چشمگیری برسد. خروج اینها اگرچه در مرحله اول تأثیری بر عملیات میدانی نداشت، اما بعد‌ها موجب اتفاق‌هایی در درگیری‌های سوری‌ها شد و بعد‌ها هم ممکن است تبعات منفی عقب‌نشینی روس‌ها را شاهد باشیم.
شرق: پیش‌بینی شما درباره آینده سوریه چیست؛ سیستم فدرال برای این کشور مؤثر است؟
مذاکرات متعدد، روند دلگرم‌کننده‌ای ندارند؛ شرایط میدانی هم در سوریه بسیار خطرناک و شکننده شده است. چشم‌انداز روشنی از آینده سوریه وجود ندارد و احتمال اینکه تبعات منفی روزبه‌روز پررنگ‌تر و هزینه‌ها روزبه‌روز بیشتر شوند، نیز وجود دارد. در مورد فدرالی‌شدن هم، این شکل یکی از گزینه‌هایی است که درباره سیستم اداره این کشور طرح می‌شود. اما فکر می‌کنم وضعیت فدرالی با اینکه بخشی از مشکلات را قطعا حل می‌کند، عواقب و پیامدهایی برای سوریه و محیط منطقه‌ای خواهد داشت. طبیعتا سوریه فدرال در داخل ترکیه تأثیر خواهد گذاشت. درکل تکیه بر فدرالیسم، خاورمیانه را با درگیری‌های قومی و مذهبی، شکنندگی دولت‌ها، حضور تروریست‌ها، دخالت‌های خارجی و… مواجه می‌کند و شرایط منطقه پیچیده‌تر از گذشته می‌شود. به نظر من هر راه‌حلی درباره سوریه باید اندیشیده شده و با حضور مؤثر گروه‌های داخلی و همین‌طور دولت این کشور باشد. در پایان تأکید می‌شود که سوریه برای روسیه مهم است و به همین دلیل، پوتین و دولتش سعی دارند تا به‌نوعی «مشکل» را حل کنند. البته شکی در این نیست که روس‌ها اولویت اصلی‌شان منافع کشورشان است.
منبع: روزنامه شرق، 3 خردادماه 1395