هفته گذشته فرستاده رئیس جمهور روسیه در سازمان همکاری شانگهای اعلام کرد که «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه قصد دارد موضوع عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را در نشست آینده وزیران امور خارجه این سازمان مطرح کند. وی تاکید کرد که این درک عمومی وجود دارد که ایران نامزد واقعی برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به عنوان یکی از اعضای کامل این سازمان است و با توجه به این که تحریم ها لغو شده است، ما هیچ مانعی در این زمینه نمی بینیم.
در همین راستا سفیر پبرای بررسی فرصت ها و چالش هاي عضويت ايران در سازمان شانگهاي و نفع مسکو از این موضوع و نگاه سایر بازیگران به این مساله گفتگویی با «نعمت الله ایزدی» سفیر اسبق ایران در فدراسیون روسیه و عمان داشته ایم:
► نگاه دو سال گذشته روسیه به مسئله حضور ایران در شانگهای چگونه بوده است؟
روسیه اصولا نگاهی توام با شک و تردید به حضور ایران در شانگهای داشته است. از یک طرف به اعتقاد من ایران را با توجه به ظرفیت هایی که دارد، نمی‌توانسته است نادیده بگیرد. از طرف دیگر این نگرانی وجود داشته است که اگر ایران وارد شانگهای شود و بخواهد عضو اصلی شود و در تصمیم گیری‌ها دخالت کند، ممکن است توازن را در داخل مجموعه شانگهای به هم بزند. کشورهای تاثیرگذار در شانگهای چین و روسیه هستند و هر دو هم به نحوی روابط خوبی با ایران دارند. این مسئله می توانست در جایی که تصمیم‌گیری‌های اساسی‌تر وجود داشت، ایران نقش خود را به گونه ای ایفا کند که احیانا روس ها خیلی نپسندند.
همین مسئله باعث می شد که با نوعی شک و تردید به این موضوع نگاه کند و ترجیحا موضوع عضویت ایران را به تاخیر بیندازد تا شرایط مساعدی هم به جهت توسعه روابط با ایران و هم جا افتادن وضعیت خود روسیه در شانگهای دست یابد. به همین دلیل در طول چند سال گذشته بهانه های متعددی مبنی بر این که ایران نمی‌تواند عضو شود مد نظر بود. جدا از این اشاره به قطع نامه شورای امنیت هم بیشتر سیاسی بوده است.
► با توجه به وضعیت کنونی، آقای لاروف اعلام کرده است که روسیه به دنبال طرح موضوع عضویت ایران در سازمان شانگهای است، به نظر شما چرایی تغییر نگاه روسیه به عضویت ایران در شانگهای چیست؟
اگر روسیه نباشد، کشورهای دیگر هستند. بنابراین به نظر من روسیه چاره دیگری ندارد و ناگزیر است که موضع گیری خود را به این گونه قرار دهد که نشان دهد من ایران را به سازمان شانگهای می آورم و حمایت می کنم. وگرنه اگر دیگران بییند و بگویند که دیگر قطعنامه نیست و برجام امضا شده است و مسئله هسته ای حل شده است، به اعتقاد من روسیه برای مخالفت کردن به این دلیل که خلع سلاح شده است، چاره ای جز موافقت ندارد. اما موافقتی که بخواهد از جانب آن ها طرح شود و روس ها بخواهند موافقت کنند، بسیار متفاوت است با این که روس ها خودشان طراح باشند و به عبارتی پشتیبانی کننده باشند. دومین مورد به نفع آن هاست، زیرا عمل انجام شده و اقدامی که لاجرم باید صورت بگیرد را با یک فضای جدید و با شکلی جدید مطرح می کنند که به اصطلاح پشتیبانی کننده قلمداد شوند.
► به نگاه بسیاری از کارشناسان و استراتژیست ها حضور ایران در شانگهای در شرایط کنونی به نفع روسیه است، اگر بخواهیم به این مسئله نگاه کنیم، عضویت کامل ایران در شانگهای چه نفع های امنیتی، ژئوپلیتیکی، سیاسی و ... می تواند نصیب روس ها شود؟
حضور ایران تنها به نفع روسیه نیست، به نفع همه است. ایران کشوری با ظرفیت است، هشتاد میلیون جمعیت دارد. اگر بخواهند کارهای اقتصادی با ایران داشته باشند. در حوزه انرژی و نفت و گاز مطرح است، کشورهای عضو شانگهای با ایران ارتباط مناسب دارند. اما هر کشوری به اندازه ظرفیت خود می تواند از حضور ایران در شانگهای استفاده کند. به همین دلیل روس ها که ظرفیتشان در شانگهای نسبت به بقیه اعضا بالاتر است، طبیعتا می خواهند ایران را در سمت خود داشته باشند و ظرفیت های ایران را، هم به جهت تصمیم گیری ها و هم به جهت بهره برداری، هر چه بیشتر به سمت خودشان بکشند. علت این که در حال حاضر روسیه با توجه به رفع شدن مشکل هسته ای، به دنبال چنین ایده ای است، این است که این ظرفیت در اختیار دیگری حداقل به صورت منفرد قرار نگیرد و اگر هم می خواهد قرار بگیرد، روس ها در آن اول باشند.
► با توجه به این وضعیت، سایر کشورهای عضو شانگهای به ویژه کشورهای مهم گذشته از چین و آسیای مرکزی، چه نگاهی به عضویت ایران در شانگهای دارند؟
اعتقاد من این است که تقریبا همه آن ها با حضور ایران در شانگهای موافق هستند، یعنی خیلی مخالفت جدی ندارند. بحث بر سر این است که چقدر می توانند از حضور ایران بهره برداری کنند. چینی ها به این موضوع علاقمند هستند. زیرا ما روابط خیلی خوبی با چین هم در زمینه اقتصادی و هم در حوزه های سیاسی داریم. کشورهای آسیای مرکزی هم نه متضرر می شوند و نه مخالفتی با عضویت ایران می کنند، زیرا آن ها هم می‌توانند به صورت یک مجموعه با ایران برخورد کنند و در شانگهای از مزیت های ایران بهره بگیرند. کاری که ممکن است اگر بخواهند در روابط دو جانبه کنند، هزینه و وقت بیشتری را با توجه به ظرفیت های پایینشان از آن ها بگیرد، ولی در مجموعه شانگهای وقتی اتفاقی می افتد که ایران می تواند از این طریق به بقیه نفع برساند، آن ها هم بهره مند می شوند، بدون این که بخواهند هزینه های سنگینی پرداخت کنند.
► با توجه وضعیت کنونی شانگهای، حضور ایران چه فرصت هایی را نصیب جمهوری اسلامی ایران می کند؟
عضویت جمهوری اسلامی ایران در این مجموعه نسبت به مجموعه هایی که در آن حضور داشته است، متفاوت است. کشورهای بزرگی در این سازمان هستند، لذا فرصت خیلی مناسبی است که ایران بتواند در مجموعه ای که نسبتا آرامش سیاسی در آن حاکم است. از آن استفاده کند. حضور ما در خیلی از جوامع منطقه ای تا حدی قطبی است. یعنی مثلا در سازمان همکاری کشورهای اسلامی اختلاف نظر زیاد است. در جنبش عدم تعهدها تا حد زیادی این اختلافات زیاد است. همچنین در مجامع منطقه ای و بین المللی (که ایران در آن ها عضو است) اختلاف نظر اعضا با ایران نسبت به شانگهای خیلی بیشتر است. لذا ما شاید در شانگهای بتوانیم در یک فضای آرامش دارتری اهداف اقتصادی و در صورت لزوم اهداف سیاسی و امنیتی خود را دنبال کنیم. همچنین ظرفیت های اقتصادی شانگهای ظرفیت های بسیار بالایی است.
► حضور ایران تا چه حد می تواند به توازن قوا در منطقه کمک کند؟
خیلی زیاد. به هر حال ایران هم در جایگاه ژئوپلیتیکی خود خیلی مهم است و هم ظرفیت های خیلی بالایی دارد. موقعیت جغرافیایی آن بسیار تاثیر گذار است. همسایگی با روسیه به عنوان یک عضو بسیار بزرگ و موثر این مجموعه، می تواند هم به نفع آن ها باشد و هم به نفع ایران و طرفین از آن بهره بگیرند.
► چه چالش هایی فراروی عضویت کامل ایران در شانگهای در شرایط کنونی وجود دارد؟
اگر چالش را به معنای پذیرش عضویت بدانیم، من فکر می کنم ما خیلی چالش جدی ای نداریم. زیرا در حال حاضر تقریبا تمام کشورهای عضو، به نحوی متقاعد شده و پذیرفته اند که عضویت ایران را با توجه به سابقه ناظر بودن آنها می تواند به نفع آن ها باشد. اما اگر در تصمیماتی که اتخاذ می شود، زیرساخت هایی نیاز داشته باشد، مثلا قوانینی نیاز باشد که ایران به دلیل عدم حضور خود در طی این سال ها، از آن ها فاصله داشته است و نتوانسته است آن قوانین را در کشور خود تطبیق دهد، ممکن است این چالش جدی باشد که ما ناچار شویم با سرعت بیشتری این وضعیت را اصلاح کنیم.
► با توجه به موضوع عضویت هند و پاکستان حضور ایران چه تاثیری در توازن قوا در داخل خود شانگهای خواهد داشت؟
ظرفیت های ایران به گونه است که اگر سازمان بخواهد به حالت قطبی دربیاید، که حداقل به صورت رسمی تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است، نقش ایران می تواند در وزن دادن به هر یک از قطب ها می تواند خیلی برجسته باشد. بنابراین عضویت ایران به شرط این که در درون سازمان نوعی جبهه بندی و قطب بندی ایجاد شود، نقش مهمی است. امیدواریم به این جا نرسد و ایران هم ناگزیر به انتخاب نشود. چرا که در این صورت حتی ممکن است روابطش با برخی کشورهای عضو شانگهای هستند، دچار مشکل شود.
► در شرایط کنونی، هند و پاکستان چه نگاهی به عضویت ایران در شانگهای دارند؟
من بعید می دانم خیلی نگاه منفی داشته باشند. زیرا هندی ها و پاکستانی ها هر دو روابط خیلی خوبی با ما دارند و همان نگاهی که چین و روسیه برای بهره گیری از ظرفیت های ایران دارند، هندی ها بسیار به استفاده از این ظرفیت چشم دوخته اند.
► چشم انداز حضور کامل ایران را در شانگهای چنه می بینید؟
همان طور که اشاره کردم، اگر ایران بتواند حضور خود را در شانگهای بدون قطب بندی های موجود با ظرفیت های خود وارد شود و از ظرفیت های خود استفاده کند، فرصتی است برای ایران که در مجموعه ای که تنش های سیاسی در آن کم است، عرض اندام خوبی کند و آماده شود و به دنیا بفهماند عضویت ایران در مجموعه بزرگ بین المللی حتما می تواند به نفع کشورهای عضو این مجموعه ها باشد و این تمرین خیلی خوبی است.
► آیا عضویت ایران در شانگهای در کوتاه مدت قابل تحقق است؟
امیدوارم این امر اتفاق بیفتد، زیرا تقریبا بهانه ها از بین رفته است و فکر می کنم ظرف یک یا دو اجلاس آینده این کار را بتوانند انجام دهند.
در همین راستا سفیر پبرای بررسی فرصت ها و چالش هاي عضويت ايران در سازمان شانگهاي و نفع مسکو از این موضوع و نگاه سایر بازیگران به این مساله گفتگویی با «نعمت الله ایزدی» سفیر اسبق ایران در فدراسیون روسیه و عمان داشته ایم:
► نگاه دو سال گذشته روسیه به مسئله حضور ایران در شانگهای چگونه بوده است؟
روسیه اصولا نگاهی توام با شک و تردید به حضور ایران در شانگهای داشته است. از یک طرف به اعتقاد من ایران را با توجه به ظرفیت هایی که دارد، نمی‌توانسته است نادیده بگیرد. از طرف دیگر این نگرانی وجود داشته است که اگر ایران وارد شانگهای شود و بخواهد عضو اصلی شود و در تصمیم گیری‌ها دخالت کند، ممکن است توازن را در داخل مجموعه شانگهای به هم بزند. کشورهای تاثیرگذار در شانگهای چین و روسیه هستند و هر دو هم به نحوی روابط خوبی با ایران دارند. این مسئله می توانست در جایی که تصمیم‌گیری‌های اساسی‌تر وجود داشت، ایران نقش خود را به گونه ای ایفا کند که احیانا روس ها خیلی نپسندند.
همین مسئله باعث می شد که با نوعی شک و تردید به این موضوع نگاه کند و ترجیحا موضوع عضویت ایران را به تاخیر بیندازد تا شرایط مساعدی هم به جهت توسعه روابط با ایران و هم جا افتادن وضعیت خود روسیه در شانگهای دست یابد. به همین دلیل در طول چند سال گذشته بهانه های متعددی مبنی بر این که ایران نمی‌تواند عضو شود مد نظر بود. جدا از این اشاره به قطع نامه شورای امنیت هم بیشتر سیاسی بوده است.
► با توجه به وضعیت کنونی، آقای لاروف اعلام کرده است که روسیه به دنبال طرح موضوع عضویت ایران در سازمان شانگهای است، به نظر شما چرایی تغییر نگاه روسیه به عضویت ایران در شانگهای چیست؟
اگر روسیه نباشد، کشورهای دیگر هستند. بنابراین به نظر من روسیه چاره دیگری ندارد و ناگزیر است که موضع گیری خود را به این گونه قرار دهد که نشان دهد من ایران را به سازمان شانگهای می آورم و حمایت می کنم. وگرنه اگر دیگران بییند و بگویند که دیگر قطعنامه نیست و برجام امضا شده است و مسئله هسته ای حل شده است، به اعتقاد من روسیه برای مخالفت کردن به این دلیل که خلع سلاح شده است، چاره ای جز موافقت ندارد. اما موافقتی که بخواهد از جانب آن ها طرح شود و روس ها بخواهند موافقت کنند، بسیار متفاوت است با این که روس ها خودشان طراح باشند و به عبارتی پشتیبانی کننده باشند. دومین مورد به نفع آن هاست، زیرا عمل انجام شده و اقدامی که لاجرم باید صورت بگیرد را با یک فضای جدید و با شکلی جدید مطرح می کنند که به اصطلاح پشتیبانی کننده قلمداد شوند.
► به نگاه بسیاری از کارشناسان و استراتژیست ها حضور ایران در شانگهای در شرایط کنونی به نفع روسیه است، اگر بخواهیم به این مسئله نگاه کنیم، عضویت کامل ایران در شانگهای چه نفع های امنیتی، ژئوپلیتیکی، سیاسی و ... می تواند نصیب روس ها شود؟
حضور ایران تنها به نفع روسیه نیست، به نفع همه است. ایران کشوری با ظرفیت است، هشتاد میلیون جمعیت دارد. اگر بخواهند کارهای اقتصادی با ایران داشته باشند. در حوزه انرژی و نفت و گاز مطرح است، کشورهای عضو شانگهای با ایران ارتباط مناسب دارند. اما هر کشوری به اندازه ظرفیت خود می تواند از حضور ایران در شانگهای استفاده کند. به همین دلیل روس ها که ظرفیتشان در شانگهای نسبت به بقیه اعضا بالاتر است، طبیعتا می خواهند ایران را در سمت خود داشته باشند و ظرفیت های ایران را، هم به جهت تصمیم گیری ها و هم به جهت بهره برداری، هر چه بیشتر به سمت خودشان بکشند. علت این که در حال حاضر روسیه با توجه به رفع شدن مشکل هسته ای، به دنبال چنین ایده ای است، این است که این ظرفیت در اختیار دیگری حداقل به صورت منفرد قرار نگیرد و اگر هم می خواهد قرار بگیرد، روس ها در آن اول باشند.
► با توجه به این وضعیت، سایر کشورهای عضو شانگهای به ویژه کشورهای مهم گذشته از چین و آسیای مرکزی، چه نگاهی به عضویت ایران در شانگهای دارند؟
اعتقاد من این است که تقریبا همه آن ها با حضور ایران در شانگهای موافق هستند، یعنی خیلی مخالفت جدی ندارند. بحث بر سر این است که چقدر می توانند از حضور ایران بهره برداری کنند. چینی ها به این موضوع علاقمند هستند. زیرا ما روابط خیلی خوبی با چین هم در زمینه اقتصادی و هم در حوزه های سیاسی داریم. کشورهای آسیای مرکزی هم نه متضرر می شوند و نه مخالفتی با عضویت ایران می کنند، زیرا آن ها هم می‌توانند به صورت یک مجموعه با ایران برخورد کنند و در شانگهای از مزیت های ایران بهره بگیرند. کاری که ممکن است اگر بخواهند در روابط دو جانبه کنند، هزینه و وقت بیشتری را با توجه به ظرفیت های پایینشان از آن ها بگیرد، ولی در مجموعه شانگهای وقتی اتفاقی می افتد که ایران می تواند از این طریق به بقیه نفع برساند، آن ها هم بهره مند می شوند، بدون این که بخواهند هزینه های سنگینی پرداخت کنند.
► با توجه وضعیت کنونی شانگهای، حضور ایران چه فرصت هایی را نصیب جمهوری اسلامی ایران می کند؟
عضویت جمهوری اسلامی ایران در این مجموعه نسبت به مجموعه هایی که در آن حضور داشته است، متفاوت است. کشورهای بزرگی در این سازمان هستند، لذا فرصت خیلی مناسبی است که ایران بتواند در مجموعه ای که نسبتا آرامش سیاسی در آن حاکم است. از آن استفاده کند. حضور ما در خیلی از جوامع منطقه ای تا حدی قطبی است. یعنی مثلا در سازمان همکاری کشورهای اسلامی اختلاف نظر زیاد است. در جنبش عدم تعهدها تا حد زیادی این اختلافات زیاد است. همچنین در مجامع منطقه ای و بین المللی (که ایران در آن ها عضو است) اختلاف نظر اعضا با ایران نسبت به شانگهای خیلی بیشتر است. لذا ما شاید در شانگهای بتوانیم در یک فضای آرامش دارتری اهداف اقتصادی و در صورت لزوم اهداف سیاسی و امنیتی خود را دنبال کنیم. همچنین ظرفیت های اقتصادی شانگهای ظرفیت های بسیار بالایی است.
► حضور ایران تا چه حد می تواند به توازن قوا در منطقه کمک کند؟
خیلی زیاد. به هر حال ایران هم در جایگاه ژئوپلیتیکی خود خیلی مهم است و هم ظرفیت های خیلی بالایی دارد. موقعیت جغرافیایی آن بسیار تاثیر گذار است. همسایگی با روسیه به عنوان یک عضو بسیار بزرگ و موثر این مجموعه، می تواند هم به نفع آن ها باشد و هم به نفع ایران و طرفین از آن بهره بگیرند.
► چه چالش هایی فراروی عضویت کامل ایران در شانگهای در شرایط کنونی وجود دارد؟
اگر چالش را به معنای پذیرش عضویت بدانیم، من فکر می کنم ما خیلی چالش جدی ای نداریم. زیرا در حال حاضر تقریبا تمام کشورهای عضو، به نحوی متقاعد شده و پذیرفته اند که عضویت ایران را با توجه به سابقه ناظر بودن آنها می تواند به نفع آن ها باشد. اما اگر در تصمیماتی که اتخاذ می شود، زیرساخت هایی نیاز داشته باشد، مثلا قوانینی نیاز باشد که ایران به دلیل عدم حضور خود در طی این سال ها، از آن ها فاصله داشته است و نتوانسته است آن قوانین را در کشور خود تطبیق دهد، ممکن است این چالش جدی باشد که ما ناچار شویم با سرعت بیشتری این وضعیت را اصلاح کنیم.
► با توجه به موضوع عضویت هند و پاکستان حضور ایران چه تاثیری در توازن قوا در داخل خود شانگهای خواهد داشت؟
ظرفیت های ایران به گونه است که اگر سازمان بخواهد به حالت قطبی دربیاید، که حداقل به صورت رسمی تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است، نقش ایران می تواند در وزن دادن به هر یک از قطب ها می تواند خیلی برجسته باشد. بنابراین عضویت ایران به شرط این که در درون سازمان نوعی جبهه بندی و قطب بندی ایجاد شود، نقش مهمی است. امیدواریم به این جا نرسد و ایران هم ناگزیر به انتخاب نشود. چرا که در این صورت حتی ممکن است روابطش با برخی کشورهای عضو شانگهای هستند، دچار مشکل شود.
► در شرایط کنونی، هند و پاکستان چه نگاهی به عضویت ایران در شانگهای دارند؟
من بعید می دانم خیلی نگاه منفی داشته باشند. زیرا هندی ها و پاکستانی ها هر دو روابط خیلی خوبی با ما دارند و همان نگاهی که چین و روسیه برای بهره گیری از ظرفیت های ایران دارند، هندی ها بسیار به استفاده از این ظرفیت چشم دوخته اند.
► چشم انداز حضور کامل ایران را در شانگهای چنه می بینید؟
همان طور که اشاره کردم، اگر ایران بتواند حضور خود را در شانگهای بدون قطب بندی های موجود با ظرفیت های خود وارد شود و از ظرفیت های خود استفاده کند، فرصتی است برای ایران که در مجموعه ای که تنش های سیاسی در آن کم است، عرض اندام خوبی کند و آماده شود و به دنیا بفهماند عضویت ایران در مجموعه بزرگ بین المللی حتما می تواند به نفع کشورهای عضو این مجموعه ها باشد و این تمرین خیلی خوبی است.
► آیا عضویت ایران در شانگهای در کوتاه مدت قابل تحقق است؟
امیدوارم این امر اتفاق بیفتد، زیرا تقریبا بهانه ها از بین رفته است و فکر می کنم ظرف یک یا دو اجلاس آینده این کار را بتوانند انجام دهند.
منبع: دیدبان روسیه