اگر دو سال پيش به روابط دولت‌هاي جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان نگاهي مي‌انداختيم، آنچه مشاهده مي‌شد افزايش تنش‌هاي فيمابين بود اما با پيروزي حسن روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري و تشكيل دولت تدبير و اميد، نه تنها آن تنش‌ها كاهش يافته است بلكه مي‌توان گفت دو كشور امروز به سرعت از دوران اعتمادسازي عبور كرده و به دنبال بهسازي روابط هستند. محسن پاك‌آيين، سفير جمهوري اسلامي ايران در جمهوری آذربايجان در گفت‌وگو با «اعتماد» معتقد است كه «در دولت يازدهم توجه به تحكيم و تقويت روابط با همسايگان بيشتر شده و اين سياست علت موفقيت‌هاي منطقه‌اي ايران است.» وي با بيان اينكه «اگر ما به دنبال تحقق منافع خود در آذربايجان هستيم بايد ديپلماسي برد ـ برد را تقويت كنيم و يكي از آثار ادامه اين سياست موجب خنثي شدت ترفندهاي رژيم صهيونيستي خواهد شد. » تاكيد دارد كه «ايران و جمهوري آذربايجان با توجه به اشتراكات و ظرفيت‌هاي موجود، مي‌توانند متحدان هميشگي يكديگر در منطقه باشند.» مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با محسن پاك‌آيين در ادامه مي‌آيد. اعتماد: تهران و باكو در سال‌هاي نه چندان دور شاهد تنش‌هايي در روابط دوجانبه‌شان بودند اما در دو سال اخير شاهد بهبود و گسترش روابط دوجانبه ايران و جمهوری آذربايجان بوده‌ايم. چه مسائلي موجب كاهش تنش‌ها و بهبود روابط دو كشور شده است؟ پاك‌آيين: روابط تهران و باكو معمولا با فراز و نشيب همراه بوده است ولي خوشبختانه امروز روابط دو كشور مسير مثبتي را طي مي‌كند. زماني كه من به باكو رفتم، بعد از آن قضيه معروف يورو ويژن، التهاب بر روابط حاكم بود و طرفين در وضعيت اختلاف و بي‌اعتمادي نسبت به يكديگر بودند. اشتراكات فراوان دو كشور مورد بهره‌برداري قرار نمي‌گرفت و متاسفانه فرصت‌ها تبديل به تهديد شده بود. ما اشتراكات متعددي داريم، هيچ دو كشوري را مانند ايران و آذربايجان نمي‌بينيد كه اين همه با هم اشتراك داشته باشند. اين اشتراكات در حوزه‌هاي فرهنگي، تاريخي، مذهبي و ديني و زباني، اگر خوب مديريت نشود، ممكن است تبديل به اختلافات شود. فرض كنيد در حوزه ديني، بحث اسلام و تشيع مي‌تواند محوري براي همكاري باشد. مي‌توان فرصتي ايجاد كرد كه از تشيع جلوي افراط و تندروي وهابيت را كه يك تهديد منطقه‌اي است، بگيرد. اگر با نگاه اشتراكي نگاه كنيم اين موضوع مي‌تواند محور همكاري باشد. اينكه ما بتوانيم اشتراكات‌مان را طوري مديريت بكنيم كه به نفع منافع ملي دو كشور باشد بسيار حايز اهميت است لذا اين موضوع در دستوركار سفارت قرار گرفت تا ما در ديدارهاي رسمي و با فعال‌سازي ديپلماسي عمومي با محوريت رسانه، بر اشتراكات تاكيد كرده و فرصت‌هاي جديد براي همكاري ايجاد كنيم. در جمهوري آذربايجان، رسانه‌ها فعال هستند و توجه خاصي به تحولات ايران دارند. ما ارتباط نزديكي با رسانه‌ها ايجاد كرديم و افكارعمومي نسبت به اشتراكات دو كشور توجيه شدند. در اين روند سياست دولت يازدهم مبني بر تاكيد بر تحكيم و توسعه روابط با همسايگان بسيار موثر واقع شد و ما در سطوح رسمي، به سرعت از دوران اعتمادسازي عبور كرده و به دنبال بهسازي روابط هستيم. احساس مي‌كنم كه اراده مسوولان دو كشور بر توسعه مناسبات قرار گرفته و طرفين به اين نتيجه رسيده‌‌اند كه در سايه همكاري و دوستي بهتر مي‌توانند منافع دو كشور را تامين بكنند. در دو سال گذشته چهار بار روساي جمهور دوكشور در تهران، باكو، دائوس و آستاراخان با هم ديدار داشته‌اند، بيش از 40 هيات عاليرتبه مبادله شده، بيش از 20 سند همكاري به امضا رسيده و كميسيون مشترك دو كشور بعد از سال‌ها ركود فعال شده است. مرزها امن شده و مقامات نظامي و امنيتي دو كشور به تهران و باكو سفر كرده‌اند و اين يعني اينكه اعتماد در سطح بالا وجود دارد. در بخش ديني، شيخ‌الاسلام آقاي‌ الله شكور پاشازاده عالي‌ترين مقام مذهبي جمهوری آذربايجان دو بار به ايران سفر كرده و ديدارهاي مهمي با مقام معظم رهبري داشته و براي نخستين بار نيز ماه گذشته آيت‌الله نوري همداني به عنوان مرجع عظام تقليد جهان شيعه به باكو سفر كردند. اعتماد: هم‌اينك روابط ايران و جمهوری آذربايجان بر چه اساسي تنظيم شده است؟ پاك‌آيين: بعد از مرحله اعتماد‌سازي و تاكيد بر مشتركات، يكي از مسائلي كه باعث بهبود روابط شد اين بود كه طرفين نگاه تهديدمحورانه خود به ديگري را به نگاه فرصت محورانه تبديل كردند. امروز در سياست خارجي ايران، بنا بر اين است كه به كشورهاي همسايه مخصوصا كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز نگاه فرصت‌محورانه داشته باشيم يعني تعامل سازنده با كشورها را فرصتي بدانيم كه مي‌تواند ظرفيت‌هاي ما را در سياست خارجي بالا ببرد. اين نگاه خوشبختانه به دليل تقويت تعاملات دوستانه در دولتمردان آذربايجان نيز ايجاد شده و آنان نيز به ايران به عنوان يك فرصت براي تامين منافع ملي نگاه مي‌كنند. محور قرار دادن ديپلماسي برد- برد نيز در تنطيم و تحكيم مناسبات ما موثر بوده است. روابط كشورها در صورتي كه منجر به تامين منافع طرفين شود، مبتني بر ديپلماسي برد-برد است چراكه در اين نوع تعامل هر دو طرف برنده شده و منافع خود را تامين كرده‌اند. امروز اراده لازم براي به كارگيري ديپلماسي برد- برد موجب پايداري و ثبات در مناسبات فيمابين شده است. اعتماد: يكي از مسائلي كه در جمهوری آذربايجان وجود دارد، حضور و فعاليت گروه‌هايي نزديك به اسراييل است كه عليه كشورمان فعاليت‌هايي انجام مي‌دهند. ايران چه برنامه‌اي براي كنترل و خنثي كردن اقدامات آنها تاكنون انجام داده است؟ پاك‌آيين: يكي از محورهاي سياست خارجي رژيم صهيونيستي، ايجاد اخلال در روابط دوستانه ايران و كشورهاي جهان و به‌خصوص همسايگان است و اين سياست در جمهوري آذربايجان نيز دنبال مي‌شود. تجربه نشان داده كه به هر ميزان كه مناسبات ايران با كشورهاي پيراموني بهتر شود و توسعه يابد، ترفندهاي اسراييل عليه ايران در اين كشورها خنثي مي‌شود و بالعكس وجود تنش و افتراق ميان ايران و كشورهاي جهان، فضا را براي فعاليت‌هاي لابي صهيونيسم فراهم مي‌سازد. براي مثال چند هفته قبل، نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل به مسكو رفت، مشخصا اهداف وي از اين سفر تلاش براي تغيير سياست روسيه در قبال سوريه و ايجاد اختلال در مناسبات تهران و مسكو بود اما به دليل روابط استراتژيك و دوستانه ايران وروسيه، نتانياهو دست خالي به تل‌آويو برگشت يا در همين داستان برجام، ببينيد اسراييل تمام توان سياسي، اقتصادي، بين‌المللي و رسانه‌اي خود را براي مقابله با برجام به كار گرفت اما به دليل ديپلماسي فعال، منطق قوي و روش عزتمندانه و انقلابي تيم مذاكره‌كننده و هدايت‌هاي مقام معظم رهبري و رييس‌جمهور و حمايت مردم، اسراييل به اهداف خود نرسيد. در رابطه با جمهوری آذربايجان نيز تقويت مناسبات ما و سفرهاي متقابل و اسناد امضا شده‌اي كه به آنها اشاره شد، موجب انزواي اسراييل در آذربايجان شد. لذا به هر ميزان كه روابط تهران و باكو توسعه يابد به همان ميزان ترفندهاي ضدايراني اسراييل بي‌نتيجه خواهد ماند. البته رسانه‌هاي اسراييل در مورد سطح روابط اين رژيم با جمهوري آذربايجان غلو مي‌كنند. رابطه اسراييل با باكو يك رابطه معمولي است، امر فوق‌العاده‌اي نيست و نمي‌تواند استراتژيك باشد چراكه جمهوري آذربايجان يك كشور مسلمان و عضو سازمان همكاري‌هاي اسلامي است و امروز قبله اول مسلمين و خاك فلسطين توسط اسراييل اشغال شده و لذا هيچ كشور مسلماني نمي‌تواند روابط استراتژيك با رژيم صهيونيستي برقرار كند. اگر به اخباري كه درباره حضور اين رژيم در منطقه است دقت بفرماييد، مي‌بينيد كه منابع اين خبرها اغلب خود رسانه‌هاي صهيونيستي هستند. اين رسانه‌ها و رسانه‌هاي غربي متمايل به رژيم صهيونيستي، دايما رابطه اسراييل با كشورهاي منطقه را بزرگنمايي مي‌كنند. نكته ديگر اينكه رابطه اسراييل با آذربايجان تابعي از رابطه غرب با آذربايجان است و اگر مناسبات غرب با جمهوری آذربايجان تضعيف شود، روي روابط باكو و تل‌آويو نيز اثر منفي مي‌گذارد. در سال‌هاي اخير به دليل دخالت‌هاي مكرر كشورها و نهادهاي امريكايي و اروپايي در امور داخلي آذربايجان و حمايت‌هاي آنان از گروه‌هاي مخالف آذربايجان، نوعي سردي ميان باكو و كشورهاي غربي ايجاد شده و فضاي اعتماد از بين رفته است. جنگ نرم غرب و تلاش براي انقلاب مخملي در آذربايجان قابل درك و باور است. اين وضعيت هم موجب تضعيف موقعيت صهيونيست‌ها در آذربايجان شده است. من تكرار مي‌كنم كه اگر ما به دنبال تحقق منافع خود در آذربايجان هستيم بايد ديپلماسي برد-برد را تقويت كنيم و الحمدلله اين اقدام صورت گرفته و يكي از آثار ادامه اين سياست موجب خنثي شدت ترفندهاي رژيم صهيونيستي خواهد شد. اعتماد: روابط دوجانبه و تجاري تهران و باكو هم‌اينك در چه سطحي قرار دارد؟ پاك‌آيين: به نظر من سه حوزه تجارت، ترانزيت و انرژي سه حوزه مهمي است كه دو كشور مي‌توانند همكاري خود را توسعه بدهند. در حوزه ترانزيت، جمهوري آذربايجان چهار مرز فعال با ايران دارد و نزديك‌ترين راه اين كشور به اروپا، آسيا و خليج فارس و از طريق آن به آفريقا از طريق ايران است. يعني مسير ايران هم اقتصادي، هم امن و هم نزديك است. به همين دليل در حوزه ترانزيت، مشاركت و سرمايه‌گذاري دو كشور براي ساخت مسيرهاي ترانزيتي به نفع دو كشور است. در حوزه تجارت در حال حاضر به صورت رسمي بيش از 500 ميليون يورو ارتباط تجاري داريم كه موازنه هم به نفع ايران است. اهميت اين رابطه اين است كه رابطه تجاري غيرنفتي است. اضافه بر آن، ما سالانه حدود 250 ميليون دلار از سوآپ گاز آذربايجان به نخجوان و 250 ميليون دلار از سرمايه‌گذاري در حوزه نفتي شاه دنيز در درياي خزر درآمد داريم و مجموعا بيش از يك ميليارد دلار حجم مبادلات اقتصادي است. سالانه يك ميليون آذري به ايران سفر مي‌كنند كه اگر هر كدام حداقل 500 دلار هزينه كنند رقم قابل توجهي مي‌شود. ارتباطات بخش‌هاي خصوصي و تجار دو كشور نيز روز به روز افزايش مي‌يابد و پيش‌بيني مي‌شود مناسبات اقتصادي و حجم مبادلات تجاري افزايش داشته باشد. روابط دو كشور در بخش فرهنگي نيز رو به گسترش است، در سال جاري در تهران هفته فرهنگي جمهوري آذربايجان برگزار خواهد شد. ارتباطات بين پارلمان‌هاي دو كشور را نيز در سطح خوبي مي‌دانم و انتظار مي‌رود اعضاي گروه دوستي جمهوري آذربايجان و ايران به تهران سفر كنند. در مجامع بين‌المللي ايران و جمهوري آذربايجان از مواضع يكديگر حمايت مي‌كنند و كشورهاي ما در چارچوب سازمان‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي همكاري خوبي دارند. اعتماد: چه برنامه‌هايي براي گسترش روابط دوجانبه ميان ايران و جمهوزس آذربايجان وجود دارد؟ پاك‌آيين: در زمينه حمل و نقل ساخت راه‌آهن قزوين، رشت و آستارا و از آن طرف، از آستاراي ايران به آستاراي آذربايجان در اولويت است و به زودي اقدامات ساخت راه‌آهن در خاك آذربايجان تا آستارا شروع مي‌شود كه اقدام بسيار مهمي است. جمهوري آذربايجان مي‌تواند دروازه ايران براي ارتباط با منطقه قفقاز باشد و خود نيز مي‌تواند از طريق ايران به خليج فارس و درياي عمان در ارتباط با ساير مناطق دنيا قرار گيرد لذا ضروري است براي استفاده از اين ظرفيت، همكاري‌هاي خود را تقويت كنيم. در مجموع رويكرد باكو به توافق هسته‌اي بسيار مثبت بوده است. چند روز بعد از توافق هسته‌اي، آقاي شاهين مصطفي‌اف، وزير اقتصاد و صنعت آذربايجان با پيام كتبي آقاي الهام علي‌اف به ايران سفر كرد. در واقع بعد از هيات بزرگ آلماني، هيات جمهوري آذربايجان دومين هيات اقتصادي در سطح جهان و نخستين هيات اقتصادي در ميان كشورهاي همسايه بود كه به ايران سفر مي‌كرد. شركت‌هاي متعددي از سراسر دنيا خواهان سرمايه‌گذاري در ايران هستند، اما بديهي است همسايگان و از جمله جمهوري آذربايجان در اين زمينه اولويت دارند. ما براي افزايش سوآپ گاز جمهوري آذربايجان به نخجوان آمادگي داريم. ما به دنبال اين هستيم كه دهمين كميسيون مشترك اقتصادي را امسال برگزار كنيم. قرار است اين اجلاس در آذرماه و در تهران باشد. در مجموع در دولت يازدهم توجه به تحكيم و تقويت روابط با همسايگان بيشتر شده و اين سياست علت موفقيت‌هاي منطقه‌اي ايران است. برنامه كاري طراحي شده براي آينده روابط ايران با جمهوري آذربايجان يك برنامه پيشرفته و داراي اولويت است و مي‌تواند ظرفيت‌هاي جديدي را براي توسعه روابط دو كشور ايجاد كند. البته براي رسيدن به نقطه مطلوب نياز به كار و تلاش بيشتر است. فكر مي‌كنم ايران و جمهوري آذربايجان با توجه به اشتراكات و ظرفيت‌هاي موجود مي‌توانند متحدان هميشگي يكديگر در منطقه باشند. اعتماد: سطح همكاري‌هاي نظامي و امنيتي دو كشور در چه اندازه‌اي است؟ پاك‌آيين: همكاري‌هاي نظامي و امنيتي دو كشور به طور منظم ادامه دارد، بخش‌هاي آموزشي و تجاري در حوزه دفاعي فعال است و در حوزه امنيتي طرفين براي مقابله با تهديدات منطقه‌اي در حال رايزني مستمر هستند. اعتماد: آيا تهران و باكو براي مبارزه با تروريسم و جلوگيري از رشد فرقه‌گرايي و خشونت در منطقه برنامه مشتركي دارند؟ پاك‌آيين: تروريسم و رشد فرقه‌گرايي و افراطي‌گري از تهديدات مشترك امنيتي است. به دليل مجاورت جمهوري آذربايجان با مناطقي از روسيه مانند داغستان و با كمي فاصله با چچن، افكار وهابي هم از آن طرف وارد كشورشان مي‌شود. تقويت تشيع مي‌تواند موضوعي براي مقابله با تندروي‌هاي تكفيري‌ها باشد. اين موضوع مطلوب جمهوري آذربايجان هم هست چراكه موضوع امنيت ملي براي اين كشور بسيار مهم است. اراده تهران و باكو براي مبارزه با تروريسم و جلوگيري از رشد فرقه گرايي و خشونت در منطقه استوار است و اقدامات متناسب در اين رابطه صورت مي‌گيرد. اعتماد: به چه ميزان نظرات دو كشور در رابطه با بهره‌برداري از درياي خزر به يكديگر نزديك است؟ آيا تهران و باكو در اين باره گفت‌وگوهايي داشته‌اند؟ پاك‌آيين: در سال‌هاي اخير و به خصوص بعد از اجلاس آستاراخان ما شاهد تلاش‌هاي بيشتري براي تدوين رژيم حقوقي درياي خزر هستيم. فكر مي‌كنم به تدريج زمينه مساعدي براي دستيابي به توافق نهايي در روند مذاكرات ۲۰ ساله رژيم حقوقي اين دريا فراهم شود. اعتماد متقابل ميان كشورهاي حاشيه درياي خزر از جمله ايران و آذربايجان وجود دارد كه وجود اين اعتماد، فضاي لازم را براي بررسي و حل و فصل مسائل و مشكلات ايجاد كرده است. همه كشورهاي حاشيه خزر براي تقويت همكاري‌ها مصمم هستند و اين ارزشمند است و آينده روشني را براي توسعه و ثبات اين پهنه دريايي نويد مي‌دهد. تهران و باكو براي تامين امنيت خزر توسط كشورهاي ساحلي متفق‌القول هستند. بر اساس تفاهمات اجلاس آستاراخان نيروهاي نظامي هيچ كشور خارجي‌اي نبايد وارد درياي خزر شوند. جلوگيري از حضور نظامي كشورهاي ديگر در درياي خزر موجب ثبات و امنيت اين درياست و درياي خزر را در مقابل افراط‌گري و تروريسم، مواد مخدر و دخالت قدرت‌هاي توسعه‌طلب مصون مي‌سازد. ايران و آذربايجان حضور بيشتر سرمايه‌گذاران براي بهره‌برداري از ظرفيت‌هاي گردشگري، كشتيراني تجاري و تفريحي، ماهي‌گيري و شيلات را مهم مي‌دانند. سه موافقتنامه‌اي كه در رابطه با «حفاظت و بهره‌برداري بهينه از منابع آبزيان»، «آب و هواشناسي» و «همكاري در زمينه پيشگيري و واكنش به وضعيت اضطرار» منعقد شده بايد عملياتي شود و تهران و باكو معتقدند اجرايي شدن مفاد اين توافقنامه‌ها بي‌ترديد مي‌تواند اهداف چهارمين اجلاس سران كشورهاي ساحلي خزر را تامين كند. اعتماد: برنامه‌اي براي لغو رواديد و گسترش خدمات كنسولي در دست است؟ پاك‌آيين: ما لغو رواديد يكطرفه را براي اتباع آذري داريم بنابراين سالانه نزديك به يك ميليون آذري وارد ايران مي‌شوند كه بيشتر در حوزه درماني و پزشكي به ايران سفر مي‌كنند. اگر ما بتوانيم تسهيلات بيشتري را در پايانه‌هاي‌مان داشته باشيم مي‌توان اين روابط وضعيت بهتري پيدا كند. پايانه بزرگي در مرز بيله‌سوار احداث شده كه با بهره‌برداري از آن تا دو برابر ظرفيت فعلي به مسافران خدمات ارايه مي‌شود. جمهوري آذربايجان به دلايل فني با هيچ كشوري قانون لغو رواديد براي گذرنامه‌هاي عادي ندارد. در عين حال براي ايرانيان تسهيلات نسبتا خوبي مثل صدور ويزا در مبادي مرزي براي ورود به نخجوان و صدور ويزاي سريع براي تجار در نظر گرفته شده است. تلاش سفارت براي صدور ويزا براي اتباع ايراني در مرزهاي بيله‌سوار و آستارا ادامه دارد. اعتماد: چه ميزان از شهروندان ايراني در زندان‌هاي جمهوری آذربايجان هستند؟ اتهامات آنها چيست؟ برنامه‌اي براي آزادي يا انتقال محكومان به كشور وجود دارد؟ پاك‌آيين: حدود 170 نفر زنداني ايراني در زندان‌هاي جمهوري آذربايجان هستند. اكثر آنان متهم به قاچاق مواد مخدر هستند و در چارچوب موافقتنامه تبادل زندانيان ظرف سال گذشته حدود يكصد نفر از زندانيان ايراني به صورت يكجانبه به ايران منتقل شده‌اند و در حال پيگيري براي تداوم اين روند هستيم. گفتگو از محمدابراهيم ترقي‌نژاد این گفتگو در تاریخ چهارم آبان 1394 در روزنامه اعتماد منتشر شده است. http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=28684