به مناسبت آغاز به کار رسمی اتحادیه اوراسیایی از ابتدای ژانویه 2015 (11 دی‌ماه 1393) برنامه تلویزیونی مجله آسیای مرکزی و قفقاز شبکه خبر در مورخه یکشنبه ۱۴ دی‌ماه ۱۳۹۳ این مهم را محور قرار داد. در این برنامه علی طائی کارشناس بنیاد مطالعات قفقاز به عنوان میهمان حضوری مجله آسیای مرکزی و قفقاز، دیدگاه‌های خود در مورد این اتحادیه و چشم‌انداز فراروی آن را ارائه داد.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: فعالیت اتحادیه اقتصادی اوراسیایی شامل کشورهای روسیه، بلاروس و قزاقستان از ابتدای ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی آغاز شد. این اتحادیه جدیدترین مرکز اقتصادی جهان و بزرگترین بازار مشترک در سطح جامعه مشترکالمنافع به شمار می‌رود. کشورهای عضو این اتحادیه تعهد سپرده‌اند که نسبت به تبادل یا انتقال آزاد کالا و خدمات، سرمایه و نیروی کار میان اعضا اقدام و تحقق توافقات سیاسی و اقتصادی از جمله انرژی، صنایع، کشاورزی و حمل و نقل را تضمین کنند.
قرار است ارمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به این اتحادیه بپیوندند.
از سوی دیگر ظهور سایه تهدیدات تروریستی مشترک نیز در میان جامعه اوراسیایی موجب شده تا این جمهوری‌ها در برابر مخاطراتی که بیم آن می‌رود از سوی جریان‌های افراط و تکفیر شکل گیرد، اراده‌ای معطوف به آغاز همکاری‌هایی مشترک را بروز دهند.
اکنون پرسش این است که آیا آغاز به فعالیت اقتصادی اتحادیه اوراسیا که از آن به عنوان تولد واقعیتی ژئوپلتیک در قرن ۲۱ نیز یاد می‌شود، خواهد توانست برتهدیدات امنیتی مترتب بر جامعه مشترکالمنافع فائق آید و رویکردهای همگرایی تا چه اندازه در این روند تاثیرگذار خواهد بود؟ با ما همراه باشید تا بیشتر در این باره با مهمان برنامه گفتگو کنیم.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: به نظر می‌رسد شروع سال میلادی جدید برای کشورهای مشترکالمنافع با رویکردهایی متفاوت همراه بوده است. ابتدا اینکه اتحاد اوراسیایی آغاز به کار کرد و حالا کشورهای دیگر مشترکالمنافع هم در تلاشند تا به این اتحادیه بپیوندند. به نظر شما این پدیده تا چه اندازه خواهد توانست به نیاز و انتظارات امروز این جمهوری‌ها پاسخ دهد؟
طائی: به نظرم بهتر است بحث را از اینجا آغاز کنیم که چرا اتحادیه گمرکی به سمت آسیای مرکزی سوق پیدا کرده است؟ در ابتدا اتحادیه گمرکی با قزاقستان و بلاروس آغاز شد و موضوع پیوستن اوکراین به این اتحادیه نیز از اهمیت بسیار بالایی برای مسکو برخوردار بود. در واقع بحران اوکراین و فرجام آن که پیوستن این کشور به اتحادیه گمرکی را به یک گزینه غیرمحتمل بدل ساخت سبب شد که روسیه در پیشبرد توسعه اتحادیه گمرکی بیش از پیش به سمت آسیای مرکزی متمایل شود. به همین ترتیب اوکراین سبب شد تا روسیه انعطاف‌پذیری غیر منتظره‌ای را در زمینه آسیای مرکزی از خود نشان دهد. این اقدامات منجر به این شده که ما در حال حاضر به اتحادیه گمرکی به چشم یک نظام‌نامه اقتصادی نگاه کنیم.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: یعنی وجود یک خلا سیاسی - اقتصادی و نظامی باعث شد که مسکو به این فکر بیافتد؟
طائی: نه، در واقع کشورهای آسیای مرکزی با خروج ناتو از منطقه هم با بحران امنیتی مواجه هستند و هم با جریان اقتصادی که در زمان حضور ناتو در منطقه در جریان بود. کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان پیمان‌های متعددی با کشورهای غربی امضا کرده‌اند. مسئله امنیتی در قرقیزستان و تاجیکستان مطرح است. اما مسئله اصلی این است که ما شاهد روابط گسترده اقتصادی بین قزاقستان و ازبکستان با غرب هستیم. در سال گذشته فقط ۵۴ میلیارد دلار تبادل کالا بین قزاقستان و اتحادیه اروپا وجود داشته است. ازبکستان هم شرایطی مشابه قزاقستان دارد. منابع نفت و گاز این دو کشور تحت کنترل شرکت‌های امریکایی و اروپایی در حال اداره هستند. وجود این روابط سبب شده تا اتحادیه کمرگی به یک نظام‌نامه اقتصادی تبدیل شود. روسیه در موضوع اتحادیه گمرکی با انعطاف بسیاری وارد شده است. یعنی روابط گذشته این کشورها را با غرب محدود نکرده است. کشورهایی مثل تاجیکستان و قرقیزستان با تغییر نظام پولی و مالی خود به سرمایه‌گذاری کشورهای حاشیه خلیج فارس فکر می‌کنند. آقای آتمبایف (رئیس جمهور قرقیزستان) قبل از امضای قرارداد اتحادیه گمرکی بحث سرمایه‌گذاری خارجی در کشورش را مطرح کرده است.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: یعنی ایجاد اتحادیه گمرکی می‌تواند در کشورهایی نظیر تاجیکستان نیاز این کشورها را به غرب کاهش دهد و پاسخگوی نیازهای آنها باشد؟
طائی: اتحادیه گمرکی نیاز این کشورها را به غرب کم یا زیاد نمی‌کند. در واقع اتحادیه گمرکی به منزله نظام‌نامه‌ای است که به این کشورها این امکان را می‌دهد که نوعی تطابق را در نظام گمرکی بین خودشان داشته باشند. انتظار می‌رود که این کشورها با ایجاد اتحادیه گمرکی در نهایت به یک همگرایی با سیاست‌های خارجی مسکو برسند.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: یعنی یک وحدت رویه پیدا می‌کنند؟
طائی: بله یک وحدت رویه ایجاد می‌شود ولی هیچ محدودیتی در کار نخواهد بود. در واقع وجود این عدم محدودیت است که باعث خواهد شد تا اتحادیه گمرکی شکل اجرایی به خود بگیرد. محدود کردن کشورهایی مثل قزاقستان و ازبکستان همانطور که قبلا گفتم دارای روابط گسترده ای با غرب هستند و به همین ترتیب تاجیکستان و قرقیزستان که به سرمایه گذاری خارجی می‌اندیشند جواب نخواهد داد. قرقیزستان سرمایه‌گذاری و کمک‌های مالی بسیاری از ترکیه دریافت کرده و تاجیکستان با واسطه‌گری پاکستان علاقه زیادی به ایجاد روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد. روسیه هیچ‌گاه این امکان را در اختیار ندارد که بتواند این کشورها را محدود نماید. این کشور قصد دارد تا با ایجاد اتحادیه گمرکی نوعی همگرایی با سیاست‌های خارجی خود را در بین این کشورها ایجاد نماید.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: به نظر شرایط کنونی برای همگرایی در منطقه بیش از پیش فراهم آمده است. وجود ضرورت‌های اقتصادی و لزوماً دسترسی به بازارهای آزاد منطقه‌ای و همچنین شکل گرفتن تهدیدات مشترک امنیتی برای همه اعضای جامعه مشترکالمنافع از جمله نکات و محورهایی‌اند که نیاز به همگرایی را اجتناب ناپذیر می‌کنند. به نظر شما این نیازها تا چه اندازه واقعی‌اند و تاثیرگذار؟
طائی: باید در ابتدا بگویم که قرقیزستان هم اخیرا به اتحادیه گمرکی پیوسته و رئیس جمهور این کشور قرارداد اتحادیه گمرکی را امضا کرده است. بحث ورود ازبکستان به این اتحادیه در واقع یک بحث امنیتی است. ازبکستان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی نیست و ما می‌دانیم که افراط‌گرایی در ازبکستان منشا افراط‌گرایی در آسیای مرکزی است. گروه‌هایی مثل حرکت اسلامی ازبکستان و چهره‌هایی مثل نمنگانی و طاهر یولداشیف همگی از ازبکستان برخاستند. در واقع خاستگاه اکثر گروه‌های افراط‌گرا در منطقه ازبکستان است. این مسئله سبب شده تا ازبکستان به رغم خارج شدن از سازمان پیمان امنیت جمعی به اتحادیه گمرکی تمایل داشته باشد. در صورت پیوستن ازبکستان در واقع یک عامل امنیتی باعث آن بوده تا بتواند از کمک‌های مسکو در این زمینه استفاده نماید. به هر روی جریانات افراط‌گرایی در منطقه در حال گسترش هستند. تاجیکستان مرز مشترک با افغانستان دارد. مرز مشترکی که اکنون در اختیار طالبان است. ما در ولایت قندوز افغانستان نفوذ و گسترش فعالیت طالبان را شاهد هستیم و هر روز خبرهایی در این زمینه توسط خبرگزاری‌ها منتشر می‌شود. این موضوع حساسیت‌هایی را برای تاجیکستان ایجاد کرده است. بحثی که اکنون در سارمان پیمان امنیت جمعی هم مطرح است، موضوع کمک‌های مالی و فنی به تاجیکستان است. این سازمان و در واقع مسکو قصد ورود نظامی به مرز تاجیکستان و افغانستان را ندارد و می‌خواهد با کمک های مالی و نظامی این مسئله را حل و فصل نماید.
مجله آسیای مرکزی و قفقاز: به نظر شما تشکیل اتحادیه گمرکی چقدر با واقعیت های موجود در منطقه منطبق است؟
طائی: حقیقت این است که اتحادیه گمرکی یا در نهایت اتحادیه اوراسیایی رقبای جدی در منطقه دارند. راه ابریشم جدید امریکایی و همچنین نفوذ چین در منطقه رقبای اتحادیه گمرکی هستند. زیرا این دو نیز هر یک برنامه‌ها و سناریوهای اقتصادی خود را در این منطقه دارند. راه ابریشم جدید همان شبکه توزیع شمالی ناتو است که در ابتدا برای تأمین تدارکات نیروهای ناتو در افغانستان ایجاد شد. اما در حال حاضر تبدیل به یک روند اقتصادی در منطقه و زمینه‌ساز در شرف تحقق قرار گرفتن اتصال کشورهای آسیای مرکزی از طریق پاکستان به آبهای آزاد شده است. نقشی که به صورت سنتی ما آن‌را ایفا می‌کردیم. چین و نفوذ این کشور هم یک رقیب جدی برای اتحادیه گمرکی در منطقه است. روسیه همانطور که قبلا گفتم با عدم محدود کردن کشورهای منطقه و نظام‌مند کردن روابط این کشورها قصد اجرایی کردن برنامه‌های اتحادیه گمرکی را دارد.
دریافت صفحه با کد QR