به گزارش بنیاد مطالعات قفقاز مرکز تحقیقات بحران و سیاست آنکارا (ANKASAM) در مصاحبه‌ای با دکتر بنیامین پوغوسیان، مدیر موسس مرکز مطالعات استراتژیک سیاسی و اقتصادی ایروان به بررسی مهمترین مسائل فیمابین ترکیه و ارمنستان از جمله مسئله عادی سازی روابط، مشارکت دو طرف در طرحهای ترانزیتی و انتقال انرژی و مسائل قراباغ پرداخته‌اند. ترجمه مصاحبه جهت اطلاع از دیدگاه کارشناسان کشورهای منطقه منتشر می‌شود.
سوال: آقای پوغوسیان، نمایندگان جامعه ارامنه ترکیه معتقدند که شرایط برای صلح و همکاری طولانی مدت در منطقه فراهم شده است. از این نظر، تسهیلات برقراری روابط دیپلماتیک بین ارمنستان و ترکیه را چگونه ارزیابی می کنید؟ کدام راه ها برای آن موثر خواهد بود؟
ارمنستان نیاز به برقراری تماس مستقیم با ترکیه دارد، همانطور که همه کشورها به گفتگوهای مستقیم با همسایگان خود نیاز دارند. با این حال، درک این نکته مهم است که اختلافات جدی بین دو طرف ادامه دارد. این اختلافات در مورد وضعیت آتی قراباغ، مداخله مستقیم ترکیه در جنگ قراباغ کوهستانی در سال 2020 و تاکید ترکیه بر ایجاد «کریدور زنگزور» است. اما با وجود این اختلافات، دو کشور باید روندی برای برقراری روابط دیپلماتیک داشته باشند و ترکیه باید محاصره ارمنستان را برطرف کند. روابط دیپلماتیک بین دو کشور ممکن است به حل مسائل ذکر شده کمک کند. من معتقدم که طرفین می توانند تا پایان سال روابط دیپلماتیک برقرار کنند.
خطرات و انتظارات از کریدورهای جدید حمل و نقل و انرژی که ترکیه و ارمنستان را به هم متصل می کند، چگونه ارزیابی می کنید؟
ترکیه و ارمنستان باید برای افتتاح راه آهن گیومری - قارص با یکدیگر همکاری کنند. این مسیر می‌تواند یک قطب مهم راه آهن باشد که ممکن است روسیه و ترکیه را به هم متصل کند. در حال حاضر روسیه می‌تواند از طریق راه آهن باکو - تفلیس - قارص به ارمنستان برسد. با این حال، به دلیل تنش بین گرجستان و روسیه، مسکو ممکن است مسیر متفاوتی را ترجیح دهد. ترکیه و ایران نیز ارتباط ریلی دارند. با این حال، تبریز-گیومری-قارص ممکن است یک مسیر دیگری باشد. اگر تقاضای رو به رشد برق در ترکیه را در نظر بگیریم، ارمنستان می‌تواند تامین کننده برق مورد نیاز ترکیه باشد. پتانسیل مصرفی برق ترکیه می‌تواند عامل مهمی در ساخت نیروگاه هسته ای جدید در ارمنستان باشد.
تاثیر کریدور جدید اقتصادی بر وضعیت اقتصادی ترکیه و ارمنستان را چگونه ارزیابی می کنید؟
افتتاح راه آهن گیومری - قارص می‌تواند صادرات ارمنستان را از طریق ترکیه به اروپا و خاورمیانه افزایش دهد. با این حال، باید در نظر گرفت که بازار اصلی صادرات ارمنستان، روسیه است و ارمنستان اکنون از طریق بنادر دریای سیاه گرجستان به بازارهای اروپایی می‌رسد. اگر ترکیه محاصره ارمنستان را بردارد، من اثرات مثبت قوی بر وضعیت اقتصادی ارمنستان در کوتاه مدت و میان مدت نمی‌بینم. به هر حال، اگر کاهش بیش از حد ارزش لیر ترکیه را در نظر بگیریم، بازار ارمنستان می‌تواند توسط کالاهای وارداتی ارزان ترکیه غرق شود. ممکن است به تولیدکنندگان ارمنی در زمینه هایی مانند کشاورزی و نساجی آسیب برساند. به همین دلیل، دولت ارمنستان باید واقعا مراقب باشد.
در مورد روابط متقابل، کدام مشکلات را می توان به راحتی حل کرد یا بر کدام چالش ها فائق آمد؟ کدام اقدامات می تواند صلح را دائمی کند؟ همچنین روابط آینده ارمنستان با ترکیه و آذربایجان را چگونه ارزیابی می کنید؟
در قفقاز جنوبی، صلح بلندمدت با عمل به این دو شرط امکان پذیر است. مهمتر از همه، تمام بازیگران خارجی، روسیه، ترکیه، ایران، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا باید بر روی پارامترهای اصلی موازنه قدرت جدید منطقه ای توافق کنند. ابتکار روسیه برای حذف آمریکا و اتحادیه اروپا با شکست مواجه خواهد شد. از این نظر، فرمت جدید 3+2 نمی تواند شرایط لازم را برای ثبات دائمی منطقه ای فراهم کند. شرط دوم، حل منازعات بر اساس مصالحه متقابل است. ارمنستان همیشه آماده راه حل های مبتنی بر مصالحه بود. ایروان در سال 2011 آماده امضای سند کازان بر اساس اصول و عناصر توسعه یافته توسط روسای مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا بود. ثبات و صلح در چشم انداز بلندمدت در صورتی امکان پذیر است که منافع ملی حیاتی همه بازیگران مورد توجه جدی قرار گیرد. در غیر این صورت، جنگ بعدی در منطقه اجتناب ناپذیر است.
نتایج مذاکرات الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در 15 دسامبر 2021 در بروکسل را چگونه ارزیابی می کنید؟
نشست سه جانبه ارمنستان - آذربایجان - اتحادیه اروپا در بروکسل در 14 دسامبر 2021 و نشست علی یف - پاشینیان - امانوئل مکرون که در 15 دسامبر 2021 برگزار شد گام های مهمی در روند توسعه تماس های مستقیم بین طرفین بود. طرفین تاکید کردند که برای احیای خطوط ریلی آذربایجان - ارمنستان - نخجوان و ارمنستان - نخجوان - ایران آماده هستند. توافق برای آزادی 10 اسیر جنگی ارمنی در این دیدار گام مهمی بود. اما درخواست آذربایجان برای دسترسی از طریق ارمنستان به نخجوان بدون گذرنامه و کنترل گمرکی. در غیر این صورت، قرار دادن ایست های بازرسی آذربایجان در امتداد کریدور لاچین باعث ایجاد تعارض در وضعیت حقوقی مسیرها می شود. ارمنستان تمام تلاش‌ها برای برقراری ارتباط بین ارمنستان و آذربایجان با عملکرد کریدور لاچین را رد می‌کند. احتمالا طرفین تا آغاز سال 2024 که مسیرهای ریلی راه‌اندازی می‌شود، نظرات و برداشت‌های متفاوتی درباره آن موضوعات خواهند داشت.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اظهار داشت که فرصت‌های حاصل از همکاری‌های منطقه‌ای به نفع همه کشورها است. به نظر شما سایر قدرت های منطقه چه رویکردی نسبت به این روند دارند؟
من قبلا به موضع روسیه اشاره کردم. ایران همواره رویکرد همکاری منطقه‌ای را در مناقشات منطقه ترجیح می‌دهد و ایجاد این قالب در راستای منافع راهبردی ایران است. ایران منابع لازم برای تاثیرگذاری قابل توجه بر تحولات منطقه را ندارد. هدف اصلی آن جلوگیری از استفاده آمریکا و اسرائیل از منطقه برای فعالیت‌های ضد ایرانی است. بنابراین تهران از نقش فزاینده روسیه در قفقاز جنوبی حمایت خواهد کرد. در این میان، ایران، روسیه را به عنوان حائل می‌بیند که به ترکیه اجازه نمی‌دهد تا بر منطقه تسلط کامل داشته باشد. در حالی که گرجستان ایده فرمت 3+3 را به دلیل درگیری با روسیه رد کرد. ارمنستان نتوانست درخواست روسیه را برای پیوستن به این ابتکار رد کند. چالش اصلی ایروان این احتمال است که قالب 3+2 نقش گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا را کاهش دهد و به بستر اصلی بحث برای مناقشه قراباغ تبدیل شود.
سوال: آقای پوغوسیان، نمایندگان جامعه ارامنه ترکیه معتقدند که شرایط برای صلح و همکاری طولانی مدت در منطقه فراهم شده است. از این نظر، تسهیلات برقراری روابط دیپلماتیک بین ارمنستان و ترکیه را چگونه ارزیابی می کنید؟ کدام راه ها برای آن موثر خواهد بود؟
ارمنستان نیاز به برقراری تماس مستقیم با ترکیه دارد، همانطور که همه کشورها به گفتگوهای مستقیم با همسایگان خود نیاز دارند. با این حال، درک این نکته مهم است که اختلافات جدی بین دو طرف ادامه دارد. این اختلافات در مورد وضعیت آتی قراباغ، مداخله مستقیم ترکیه در جنگ قراباغ کوهستانی در سال 2020 و تاکید ترکیه بر ایجاد «کریدور زنگزور» است. اما با وجود این اختلافات، دو کشور باید روندی برای برقراری روابط دیپلماتیک داشته باشند و ترکیه باید محاصره ارمنستان را برطرف کند. روابط دیپلماتیک بین دو کشور ممکن است به حل مسائل ذکر شده کمک کند. من معتقدم که طرفین می توانند تا پایان سال روابط دیپلماتیک برقرار کنند.
خطرات و انتظارات از کریدورهای جدید حمل و نقل و انرژی که ترکیه و ارمنستان را به هم متصل می کند، چگونه ارزیابی می کنید؟
ترکیه و ارمنستان باید برای افتتاح راه آهن گیومری - قارص با یکدیگر همکاری کنند. این مسیر می‌تواند یک قطب مهم راه آهن باشد که ممکن است روسیه و ترکیه را به هم متصل کند. در حال حاضر روسیه می‌تواند از طریق راه آهن باکو - تفلیس - قارص به ارمنستان برسد. با این حال، به دلیل تنش بین گرجستان و روسیه، مسکو ممکن است مسیر متفاوتی را ترجیح دهد. ترکیه و ایران نیز ارتباط ریلی دارند. با این حال، تبریز-گیومری-قارص ممکن است یک مسیر دیگری باشد. اگر تقاضای رو به رشد برق در ترکیه را در نظر بگیریم، ارمنستان می‌تواند تامین کننده برق مورد نیاز ترکیه باشد. پتانسیل مصرفی برق ترکیه می‌تواند عامل مهمی در ساخت نیروگاه هسته ای جدید در ارمنستان باشد.
تاثیر کریدور جدید اقتصادی بر وضعیت اقتصادی ترکیه و ارمنستان را چگونه ارزیابی می کنید؟
افتتاح راه آهن گیومری - قارص می‌تواند صادرات ارمنستان را از طریق ترکیه به اروپا و خاورمیانه افزایش دهد. با این حال، باید در نظر گرفت که بازار اصلی صادرات ارمنستان، روسیه است و ارمنستان اکنون از طریق بنادر دریای سیاه گرجستان به بازارهای اروپایی می‌رسد. اگر ترکیه محاصره ارمنستان را بردارد، من اثرات مثبت قوی بر وضعیت اقتصادی ارمنستان در کوتاه مدت و میان مدت نمی‌بینم. به هر حال، اگر کاهش بیش از حد ارزش لیر ترکیه را در نظر بگیریم، بازار ارمنستان می‌تواند توسط کالاهای وارداتی ارزان ترکیه غرق شود. ممکن است به تولیدکنندگان ارمنی در زمینه هایی مانند کشاورزی و نساجی آسیب برساند. به همین دلیل، دولت ارمنستان باید واقعا مراقب باشد.
در مورد روابط متقابل، کدام مشکلات را می توان به راحتی حل کرد یا بر کدام چالش ها فائق آمد؟ کدام اقدامات می تواند صلح را دائمی کند؟ همچنین روابط آینده ارمنستان با ترکیه و آذربایجان را چگونه ارزیابی می کنید؟
در قفقاز جنوبی، صلح بلندمدت با عمل به این دو شرط امکان پذیر است. مهمتر از همه، تمام بازیگران خارجی، روسیه، ترکیه، ایران، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا باید بر روی پارامترهای اصلی موازنه قدرت جدید منطقه ای توافق کنند. ابتکار روسیه برای حذف آمریکا و اتحادیه اروپا با شکست مواجه خواهد شد. از این نظر، فرمت جدید 3+2 نمی تواند شرایط لازم را برای ثبات دائمی منطقه ای فراهم کند. شرط دوم، حل منازعات بر اساس مصالحه متقابل است. ارمنستان همیشه آماده راه حل های مبتنی بر مصالحه بود. ایروان در سال 2011 آماده امضای سند کازان بر اساس اصول و عناصر توسعه یافته توسط روسای مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا بود. ثبات و صلح در چشم انداز بلندمدت در صورتی امکان پذیر است که منافع ملی حیاتی همه بازیگران مورد توجه جدی قرار گیرد. در غیر این صورت، جنگ بعدی در منطقه اجتناب ناپذیر است.
نتایج مذاکرات الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در 15 دسامبر 2021 در بروکسل را چگونه ارزیابی می کنید؟
نشست سه جانبه ارمنستان - آذربایجان - اتحادیه اروپا در بروکسل در 14 دسامبر 2021 و نشست علی یف - پاشینیان - امانوئل مکرون که در 15 دسامبر 2021 برگزار شد گام های مهمی در روند توسعه تماس های مستقیم بین طرفین بود. طرفین تاکید کردند که برای احیای خطوط ریلی آذربایجان - ارمنستان - نخجوان و ارمنستان - نخجوان - ایران آماده هستند. توافق برای آزادی 10 اسیر جنگی ارمنی در این دیدار گام مهمی بود. اما درخواست آذربایجان برای دسترسی از طریق ارمنستان به نخجوان بدون گذرنامه و کنترل گمرکی. در غیر این صورت، قرار دادن ایست های بازرسی آذربایجان در امتداد کریدور لاچین باعث ایجاد تعارض در وضعیت حقوقی مسیرها می شود. ارمنستان تمام تلاش‌ها برای برقراری ارتباط بین ارمنستان و آذربایجان با عملکرد کریدور لاچین را رد می‌کند. احتمالا طرفین تا آغاز سال 2024 که مسیرهای ریلی راه‌اندازی می‌شود، نظرات و برداشت‌های متفاوتی درباره آن موضوعات خواهند داشت.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اظهار داشت که فرصت‌های حاصل از همکاری‌های منطقه‌ای به نفع همه کشورها است. به نظر شما سایر قدرت های منطقه چه رویکردی نسبت به این روند دارند؟
من قبلا به موضع روسیه اشاره کردم. ایران همواره رویکرد همکاری منطقه‌ای را در مناقشات منطقه ترجیح می‌دهد و ایجاد این قالب در راستای منافع راهبردی ایران است. ایران منابع لازم برای تاثیرگذاری قابل توجه بر تحولات منطقه را ندارد. هدف اصلی آن جلوگیری از استفاده آمریکا و اسرائیل از منطقه برای فعالیت‌های ضد ایرانی است. بنابراین تهران از نقش فزاینده روسیه در قفقاز جنوبی حمایت خواهد کرد. در این میان، ایران، روسیه را به عنوان حائل می‌بیند که به ترکیه اجازه نمی‌دهد تا بر منطقه تسلط کامل داشته باشد. در حالی که گرجستان ایده فرمت 3+3 را به دلیل درگیری با روسیه رد کرد. ارمنستان نتوانست درخواست روسیه را برای پیوستن به این ابتکار رد کند. چالش اصلی ایروان این احتمال است که قالب 3+2 نقش گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا را کاهش دهد و به بستر اصلی بحث برای مناقشه قراباغ تبدیل شود.