روندها نشان مي‌دهد كه ناتو و امريكا همواره از موضوع پيوستن گرجستان به اين سازمان به عنوان اهرم فشاري عليه روسيه استفاده كرده و مي‌كنند. هرچند تا چندي پيش و به تبع بهبود نسبي روابط مسكو و واشنگتن، اين اهرم كمتر مورد استفاده قرار گرفت، اما با عنايت به تحولات اخير در روابط دو طرف از جمله موضوع بازگشت پوتين به قدرت و احتمال خاتمة پروژة «ري‌ست» و همچنين مخالفت‌هاي آشكار مسكو با دخالت‌هاي ناتو در برخي كشورهاي عربي از جمله در ليبي، به نظر مي‌رسد اين اهرم بار ديگر در دستور ناتو قرار خواهد گرفت. سفر دبير كل ناتو به گرجستان مي‌تواند آغازي بر اين فشارها باشد.
مقدمه
هر سه کشور قفقاز جنوبی به درجات مختلف تمایل خود را به الحاق به ساختارهای ناتو اعلام داشته‌اند و در این جهت گام هایی را نیز برداشته اند، ولی این تمایل با شدت یکسانی دنبال نمی‌شود و در این میان تمایل گرجستان به مراتب بیشتر از دو کشور دیگر بوده است. گرجستان در میان سه کشور قفقاز جنوبی بیش از دو کشور دیگر به عضویت در ناتو نزدیک شده است. این کشور در ژوئن ۱۹۹۲ به شورای آتلانتیک شمالی پیوست و سند چهارچوبی طرح مشارکت برای صلح را نیز در مارس ۱۹۹۴ امضا کرد. گرجستان در چارچوب شورای همکاری یورو-آتلانتیک در گروه کاری "چشم‌انداز همکاری منطقه‌ای در قفقاز جنوبی" مشارکت خوبی داشته و در ماموریت حفظ صلح ناتو در کوزوو، عراق و افغانستان نیز مشارکت داشته است.
در نوامبر ۲۰۰۳ و در دوره ریاست جمهوری ادوارد شواردنادزه و در نشست سران ناتو در پراگ درخواست رسمی گرجستان جهت عضویت در سازمان ناتو ارائه شده است. پس از شواردنادزه نیز ساکاشویلی مهمترین اولویت سیاست خارجی خود را عضویت گرجستان در ناتو اعلام کرده است. این اقدام پس از تحولات ۱۱ سپتامبر و توجه بیشتر آمریکا به قفقاز جنوبی و همچنین روابط نزدیک تر روسیه و ناتو موضوعیت بیشتری یافته است. اما این امکان به دلایل مختلف تاکنون عملی نشده است. هم اکنون و در پی دیدار آتی دبیرکل ناتو از گرجستان برآنیم تا با تجزیه و تحلیل موضوع روابط بین ناتو و گرجستان چشم‌انداز عضویت این کشور را در این سازمان ارزیابی کنیم.
اهمیت عضویت گرجستان در ناتو
قفقاز جنوبی به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی، استراتژیک و ژئواکونومیکی و همچپنین همسایگی آن با منطقه دریای سیاه از اهمیت فوق العاده‌ای برای ناتو برخوردار است. وجود ذخائر و منابع طبیعی وسیع و گسترده به خصوص انرژی در حوزه خزر، مرکز ثقل مهم و دالان حمل و نقل ترانزیت انرژی و کالا، محل اتصال غرب با آسیای مرکزی، مرز جدید امنیتی اوراسیا، مرز مشترک یا حائل امنیتی اروپایی، اهمیت اقتصادی و ابعاد نظامی برای ناتو مهم محسوب می‌شود. گرجستان به دلیل وضعیت ژئوپلیتیک و واقع شدن در قلب قفقاز و همچنین به عنوان دروازه ورودی قفقاز و حساس ترین بخش آن موجب شده است تا این جمهوری برای ناتو اهمیت زیادی داشته باشد. به همین دلایل ناتو با حضور در این منطقه و گسترش حضو.ر خود در این منطقه به دنبال منافع درازمدت و آتی خود می‌باشد. علاوه بر این ناتو می تواند با حضور در ان منطقه بر امور کشورهایی همچون روسیه و ایران نظارت داشته باشد.
برای گرجستان نیز رابطه با ناتو بسیار مهم و حیاتی است. گرجستان با این هدف نه تنها به دنبال تقویت ساختارهای نظامی و امنیتی خود است بلکه به دنبال نائل آمدن به اهداف سیاسی، اقتصادی و مدنی و رفع مشکلات داخلی خود نیز می‌باشد. علاوه بر این عضویت گرجستان در ناتو می تواند در برابر تهدیدات روسیه به این کشور تضمین امنیتی بدهد. با توجه به این نگاه اولین استراتژی و هدف سیاست خارجی گرجستان الحاق به ساختارهای یورو-آتلانتیک و به ویژه ناتو است و به همین دلیل نیز تلاش های و اقدامات زیادی را انجام داده است و گام های مهم و ارزسمندی را برای این هدف خود برداشته است.
از دیدگاه گرجستان همکاری با ناتو می تواند گرجستان را به یکی کشور امن در مسیر عبو خطوط لوله انتقال انرژی منطقه اروپا تبدیل کند. علاوه بر آن گرجستان از طریق ناتو در پی تحکیم موقعیت داخلی، تقویت موقعیت بین المللی، ارتقاء کارایی نیروهای مسلح و اعاده تمامیت ارضی خود می‌باشد. علاوه بر این گرجستان حضور در ناتو را به عنوان مقدمه‌ای برای اروپایی شدن و دریافت کمک های مالی بیشتر می‌دانند.
روابط رو به گسترش ناتو و گرجستان
هرچند گرجستان در سالهای اولیه گسترش ناتو به شرق به طور تلویحی مخالفت می‌کرد و به جای آن طرح گسترش اتحادیه اروپا را پیشنهاد می‌داد، اما اکنون هدف اصلی سیاست خارجی گرجستان الحاق به ناتو می‌باشد. روابط ناتو و گرجستان با پیوستن گرجستان به شورای همکاری اروپا-آتلانتیک در سال ۱۹۹۲ آغاز شد و با پیوستن گرجستان به برنامه مشارکت برای صلح در سال ۱۹۹۴، این همکاری عمیق تر شد. وقوع انقلاب رز در سال ۲۰۰۳ در گرجستان نقطه اتکای محکمی برای اصلاحات در گرجستان به وجود آورد.
در سپتامبر ۲۰۰۶ نیز این کشور امکان انجام مذاکراتی را جهت اخذ عضویت ناتو به دست آورد. پیشنهاد ناتو به گرجستان در سال ۲۰۰۶ جهت آغاز گفتگوهای فشرده برای عضویت گرجستان در ناتو و مصوبه مه ۲۰۰۷ پارلمان گرجستان در حمایت از تصمیم این کشور برای عضویت در ناتو، بیانگر تمایل دو طرف به تعمیق همکاری در چارچوب عضویت گرجستان در این سازمان می‌باشد. تمایل متقابل ناتو به گسترش همکاری با گرجستان نیز در مناسبت ها و مقاطع مختلف ابراز شده است.
اما در این زمینه گرجستان همواره دارای محدودیت هایی بوده است. یکی از مهمترین مشکلات گرجستان جهت عضویت در ناتو ضعف ساختار نظامی این کشور و از جمله نیروهای نظامی این کشور است. مشکل دیگر گرجستان به مسائل اقتصادی این کشور برمیگردد. اما مهمترین مشکل این کشور همچنان این است که بر تمامی نقاط سرزمین خود حاکمیت ندارد. هرچند دیدگاه مقامات ناتو این است که فقدان تسلط گرجستان بر تمامی نقاط این کشور تاثیری در همکاری رو به رشد طرفین ندارد، اما بدون حل و فصل کردن این مسائل امکان ورود گرجستان به ناتو وجود ندارد.
سیر تحولات نشان می‌دهد که همکاری گرجستان و ناتو روز به روز تشدید و تعمیق شده و این فرایند در واقع حلقه‌ای از راهبرد حساب شده ناتو برای گسترش به شرق است. هم گرجستان عزم خود را برای پیوستن به ناتو جزم کرده و هم ناتو استراتژی خود را بر گسترش به منطقه قفقاز جنوبی استوار نموده است. تمایل گرجستان به عضویت در ناتو تنها منحصر به مقامات رسمی این کشور نبوده است.
نتايج یکی از جدیدترین نظرسنجي ها همچنين نشان مي‌دهد که ۷۶ درصد از مردم گرجستان مايل هستند كشورشان به عضويت سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) درآيد. با توجه به این که گرجستان تمایل شدیدی برای همکاری از خود نشان داده است و این تمایل از سوی ناتو نیز بی پاسخ نمانده است، می توان پیش بینی کرد که سطح روابط طرفین در سالهای آینده نیز گسترش خواهد یافت، اما این که آیا این گسترش روابط به عضویت گرجستان در ناتو منجر خواهد شد یا خیر به علت موضع سرسخت روسیه تا حد زیادی دور از ذهن خواهد بود.
واکنش روسیه
ادغام گرجستان در ساختارهای یورو آتلانتیكی و تقاضا برای عضویت در ناتو و خروج از مدار روسیه، و دعوت از نیروهای نظامی غربی برای حضور در گرجستان و تخلیه پایگاه‌های نظامی روسیه از گرجستان، امنیت مرزهای جنوب غربی روسیه را در قفقاز بشدت آسیب‌پذیر كرده است. به همین سبب روسیه تاب از دست دادن متحد سنتی خود در قفقاز را ندارد و نمی‌خواهد شاهد حضور نیروهای غربی در كنار مرزهای آسیب‌پذیر خود در قفقاز باشد. فروپاشی شوروی بسیاری از مناطق نفوذ روسیه در کشورهای همسایه آن را تضعیف کرد و جایگاه تاریخی روسیه نه تنها در سراسر جهان، بلکه حتی در مناطق پیرامونی آن را نیز دچار نزول نمود.
اما بعد از روی کار آمدن پوتین سیاست همگرایی با غرب روسیه در دهه ۹۰ کنار گذاشته شد و تلاش شد تا موقعیت روسیه را حداقل در مناطق پیرامونی احیا کند. گرجستان یکی از کشورهایی است که بیشترین جهت گیری و حرکت در مسیر همگرایی با غرب و پیوستن به اتحادهایی مانند ناتو و اتحادیه اروپا را داشته است. به همین جهت به یکی از موانع جدی در مقابل سیاست احیاء نفوذ روسیه در خارج نزدیک تبدیل شده و در نتیجه روسیه سعی کرده که با اعمال فشارهای گوناپون هم مانع همگرایی گرجستان با ناتو شود و هم و هم نفوذ خود را در این منطقه افزایش دهد. جنگ روسیه و گرجستان و حمایت این کشور از جدایی‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبی در این راستا معنا پیدا می‌کند.
هدف روسیه از این اعمال فشارها این است که گرجستان را مجبور به عقب نشینی از مواضع پیشین خود و در نظر گرفتن منافع روسیه در منطقه بکند. مسئله عضويت كشور گرجستان همواره يكي از موارد اختلاف بين روسيه و ناتو بوده است. براي روسيه به هيچ وجه پذيرفته نيست كه اين كشور كه از اهميت استراتژيك فوق العاده‌اي براي اين كشور برخوردار هست به عضويت در سازمان ناتو درآيند. شايد بتوان گفت كه اقدام سريع و قاطعانه روس‌ها در اوت ۲۰۰۸ در حمله به گرجستان نشانه‌اي از اين امر باشد كه روسيه هرگز عضويت اين كشور را در ناتو نخواهد پذيرفت.
یکی از تبعات مهم این جنگ چند روزه این بود که حداقل برای مدت زمان نا مشخصی بحث عضویت گرجستان در ناتو منتفی شد و کشورهای اروپایی حاضر نمی‌شوند بخاطر گرجستان منافع مشترکی را که با روسیه دارند خدشه‌دار کنند، زیرا اروپا در حال حاضر از لحاظ انرژی به روسیه وابسته می‌باشد و نمی‌خواهد برای خود مشکل درست کنند، از طرف دیگر اعضای ناتو حاضر نیستند کشوری که در داخل مشکل استقلال‌طلبی دارد و در خارج نیز با بزرگترین قدرت اتمی جهان مشکل دارد را به جمع خود بپذیرند و برای اینکار هزینه بپردازند.
هرچند راهبرد روسیه در مقابل توسعه ناتو ثابت و پایدار نبوده است و بر حسب شرایط داخلی و بین المللی متحول و انعطاف پذیر بوده است، اما به طور کلی روسیه فعالیت های ناتو در منطقه را در هر شکلی علیه منافع خود می‌داند و به همین دلیل نیز هرچه گرجستان به ناتو نزدیک‌تر می‌شود موضع خصمانه روسیه شدت بیشتری به خود می‌گیرد. شناسایی آبخازیا و اوستیای جنوبی به این امر اشاره دارد که اگر گسترش ناتو در آینده ادامه پیدا کند، روسیه ممکن است مناطق حائلی با تشویق تجزیه طلبی در دولت‌های متخاصم همسایه و به رسمیت شناختن ایجاد کند. روسیه همچنین ممکن است خودش را برای استفاده از توانایی‌های نظامی خود و سربازان خود برای حفظ منطقه حائل آماده کند.
چشم‌انداز عضویت گرجستان در ناتو
گرجستان برای عضویت رسمی‌در ناتو باید مراحل زیادی را به منظور مرتفع نمودن معیارها و خواسته های این سازمان انجام دهد. این مراحل به ترتیب عبارتند از: مشارکت برای صلح، برنامه مشارکت انفرادی، مرحله وضعیت مذاکرات فشرده و سخت، مرحله طرح اقدام به عضویت و عضویت رسمی. گرجستان هم اکنون چهار مرحله از پنج مرحله فوق را پشت سرگذاشته و منتظر است که مرحله آخر را نیز با موفقیت طی کند. مقامات گرجستان سال ۲۰۰۸ را به عنوان سال ورود خود به مرحله رسمی عضویت در ناتو می‌دانستند و سال ۲۰۰۹ را سال عضویت کامل این کشور در ناتو می‌دیدند، اما جنگ روسیه و گرجستان و به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه خودمختار و جدایی‌طلب گرجستان از سوی روسیه باعث شد که نه تنها این کشور به عضویت ناتو درنیایید، بلکه حتی از عضویت در این سازمان دورتر هم بشود، چرا که مهمترین شرط هر کشوری برای عضویت در ناتو نداشتن هیچ پونه مناقشات داخلی است و این در حالی است که گرجستان هم اکنون با مناقشات داخلی جدی روبرو است.
سفر آتی دبیر کل ناتو به گرجستان نشان دهنده این پیام است که این سازمان همچنان درهای خود را به روی عضویت گرجستان در این پیمان باز می بیند و خود را متعهد به تصمیماتی می‌داند که در اجلاسیه های قبلی بر آن تاکید کرده بود. علاوه بر اجلاس بخارست و استراسبورگ در نشست سران ناتو در لیسبون که در آن سند چشم انداز این سازمان مورد تصویب قرار گرفت ، نیز بر عضویت گرجستان در این سازمان تاکید شد. البته باید به این نکته اشاره داشت که اگرچه در نشست لیسبون تاکید مجددی بر تعهد کشورهای عضو ناتو به پذیرش گرجستان در درون این سازمان کردند، اما اعضای این سازمان تاکید دارند که این بدان معنی است که گرجستان در آینده باید تمام الزامات تعیین شده در ماده ۱۰ پیمان ناتو را برطرف کند.
در زمینه اصلاحات مورد نظر ناتو در گرجستان با وجود این که دولت جوان گرجستان به دلیل بی‌تجربگی در پیشبرد رو به جلوی اصلاحات دچار اشتباهات زیادی شده‌اند، اما این کشور پیشرفت قابل توجهی از نظر مبارزه با فساد و نهادینه کردن اصلاحات اقتصادی، سیاسی، نظامی و نهادی به دست آورده است. اما باید اضافه کرد که هنگامی‌که مسئله ارزش‌های دموکراتیک و مهمتر از آن توانایی این کشور در کمک به امنیت منطقه آتلانتیک شمالی سخن به میان می‌آید، علامت سوال‌های بسیاری به وجود می آید. پس از نشست لیسبون بحث‌های زیادی در مورد آینده روابط گرجستان با ناتو و احتمال عضویت این کشور در این سازمان در بین دانشمندان، دانشگاهیان، سیاستمداران و حتی دلالان شده است.
به نظر می‌رسد که بعد از اجلاس ناتو در لیسبون حامیان عضویت گرجستان در ناتو دلایل بسیار کمی برای خوش بینی نسبت عضویت گرجستان در ناتو به نسبت سالهای قبل دارند. به طور کلی باید گفت که هرچند اعضای ناتو در مورد عضویت گرجستان در ناتو توافق کردند، اما با این حال زمان خاصی را در این مورد اعلام نکردند. به این ترتیب باید گفت که ناتو با دو مسئلۀ پیچیده روبه‌رو است؛ یکی تعامل با روسیه و از بین بردن فضای جنگ سرد و دیگری، تعقیب استراتژی حرکت به سمت شرق و پذیرفتن اعضای جدید. در شرایط فعلی به نظر می‌رسد که بهبود روابط با روسیه و همسو ساختن این کشور با اهداف ناتو، از اولویت بالاتری نسبت به پذیرش اعضای جدید برخوردار شده است. از این رو مسئلۀ عضویت اوکراین و گرجستان، فعلاً از دستور کار اجلاس سران ناتو کنار گذاشته شده است.
نتیجه‌گیری
همچنان که گرجستان عضویت در ناتو را مطابق با منافع ملی و امنیت خود می‌بیند، راهبرد و استراتژی ناتو نیز بر گسترش این سازمان به منطقه قفقاز و خصوصا گرجستان استوار است. اما باید توجه داشت که گرجستان مشکلات زیادی جهت عضویت در ناتو دارد. یکی از مشکلات عمده کشورهایی مانند گرجستان که می‌تواند به مانعی در روند عضویت آنها در ناتو باشد مسئله بی‌ثباتی سیاسی در این کشورها است. در این گونه کشورها تغیرات ویژگی طنزآمیزی پیدا می‌کنند و اغلب به طور ناگهانی دچار بی‌ثباتی می‌شوند. یکی از موانع مهم دیگر مخالفت شدید روسیه با الحاق این کشور به ناتو می‌باشد که می‌تواند به مانع دوم هم تبدیل شود، چرا که احتمال دارد آلمان و فرانسه نیز که روابط نزدیکی با روسیه دارند نیز مانع عضویت گرجستان شوند.
سومین مشکل بزرگ گرجستان همچنان درگیری های داخلی این کشور است که امکان عضویت این کشور در آینده نزدیک را کمی‌دور از ذهن کرده است. با توجه به انچه گفته شد می توان این گونه نتیجه گیری کرد که با توجه به مفهوم جدید استراتژیک ناتو و اهداف آینده این سازمان، روابط ناتو و گرجستان بیشتر توسعه می یابد، با این حال در مورد عضویت این کشور در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی شاید بتوان گفت که رویای پیوستن گرجستان به ناتو " تلاش بسیار برای هیچ" است.
دریافت صفحه با کد QR