روابط روسیه با آمریکا دوره های مختلفی از دشمنی، برداشت های خصمانه، بحران، رقابت، همکاری و تنش را داشته است. البته در هیچ کدام از دوره هایی که روابط خوب بوده، چه در دوره ی اصلاحات به رهبری گورباچوف و چه در زمان یلتسین که کوزیرف وزیر امور خارجه بود، روابط دو کشور واقعا خوب نبود است. در هریک از این دوره ها هم زمان برخوردها و تنش هایی با ایالات متحده آمریکا وجود داشته است. (1) با این حال، روسیه همواره سعی کرده است در بدترین شرایط روابط خود را با آمریکا حفظ کند و روابط با اروپا را جایگزینی برای پیوندهای مناسب با آمریکا نمی بیند، زیرا اروپا یک عامل امنیتی فراتر از قاره اروپا نیست و فقط آمریکا می تواند با روسیه در سطح یک نظام امنیت بین المللی وسیع تر کار کند. اما آمریکا بعد از فروپاشی شوروی همواره به نقاط ضعف روسیه با هدف کسب منافع ملی خود توجه کرده است.
با روی کار آمدن پوتین، وی رهنامه سیاست خارجی جدیدی را تصویب کرد که برای روسیه فضای تئوریک بیشتری جهت اقدام در سطح جهانی فراهم می کرد. برای مثال قرارداد گور-چرنومردین به طور یکجانبه از سوی روسیه لغو شد. این قرارداد با آمریکا جهت محدودیت همکاری های فنی-نظامی با ایران به امضا رسیده بود. (2) اما در زمانی که در دسامبر 2001 آمریکا ترک پیمان ای. بی. ام را که دفاع ضدموشکی را ممنوع می کرد اعلام کرد، واکنش روسیه بسیار ملایم بود. در واقع بعد از 11 سپتامبر همکاری استراتژیک بین روسیه و آمریکا شکل گرفت.
دوره دوم ریاست جمهوری پوتین با افزایش تنش در روابط روسیه-آمریکا همراه بود. در این دوره تامین انرژی در حال تبدیل شدن به یک موضوع مهم متقابل شده بود؛ زیرا آمریکا درصدد بود انحصار منابع انرژی و زیر ساخت های انتقال آن در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز توسط روسیه از بین برود و دسترسی آمریکا به منابع انرژی راحت تر شود. مسئله مهم دیگر در روابط دو کشور، طرح آمریکا در منطقه برای حمایت از انقلاب های رنگی در گرجستان و اوکراین بود که سدی را در اطراف روسیه ایجاد می کند. در سال 2007 استقرار سپر دفاع موشکی در شرق اروپا که دوره ی بیل کلینتون در دستور کار قرار گرفته بود، به طور جدی پیگیری شد.(3) با روی کارآمدن مدودف در سال 2008 سیاست «ری ست» مطرح شد که تلاش می کرد به بازسازی روابط دو کشور بپردازد. این سیاست تا سال 2012 ادامه یافت. اما از این سال نشانه های ناکامی در روابط دو کشور آشکار شد.
اما در دوره ریاست جمهوری ترامپ، به رغم انتظارات اولیه برای بهبود مناسبات روسیه و آمریکا، روابط دو کشور نه تنها با تغییر مطلوبی مواجه نشد، بلکه وخیم تر هم شد. اتهام مداخله روسیه در انتخابات امریکا به موضوع مهمی در رسانه ها تبدیل شده بود. بسیاری از تحلیلگران روسیه را متهم به خرابکاری در انتخابات آمریکا کردند. با این حال، با شروع روند انتخابات دوره جدید آمریکا دوباره نگاه به روسیه و اقدامات آن به مسئله ی مهمی در اذهان عمومی تبدیل شده است که با توجه به حمایت از ترامپ در دوره های گذشته این بار مقامات روسیه چه دیدگاهی در مورد انتخابات آمریکا دارند.
دستکاری عملگرایانه (Pragmatic manipulation)
برخی از تحلیگران معتقد هستند که سیاست خارجی روسیه در انتخابات آمریکا استفاده از شیوه «دستکاری عملگرایانه» است. روسیه رسما مداخله در انتخابات غرب را رد می کند، اما تحلیلگران خلاف این ادعا را مطرح می کنند. مسکو در تلاش است تا با چیزی که ماکسیم آلیوکوف (2024)، پژوهشگر گروه مطالعات روسیه و اروپای شرقی دانشگاه منچستر، آن را «دستکاری عملگرایانه» می‌نامد، به توسعه منافع خود کمک کند.
مسکو روایت‌هایی را اجرا می‌کند که قبلاً روی رای‌دهندگان روسیه آزمایش شده است. برای مثال، در بحبوحه جنگ در اوکراین، روسیه پیام‌های خود را علیه حقوق همجنس‌گرایان که توسط دموکراسی‌های لیبرال غربی تبلیغ می‌شود و به نفع ارزش‌های خانوادگی سنتی است، افزایش داده است.
آلیوکوف معتقد است: «در نقطه‌ای مشخص، [کرملین] به تازگی دریافته است که این یک استراتژی بسیار مؤثر برای وحدت مردم در روسیه است... و اسلحه‌سازی این همجنس‌گرا هراسی ضمنی که در روسیه وجود داشت، اما ابزاری سیاسی نبود». (4)
ابزار به کارگیری برای این موضوع و دیگر روایت ها، رسانه های خبری روسی، مانند روسکایا گازیتا (Rossiyskaya Gazeta)، ریا نوواستی (RIA Novosti) و ایزوستیا(Izvestia) است. همه این رسانه‌ها در چارچوب تحریم روسیه امروز و اسپوتنیک [در مارس 2022] به عنوان جایگزین ظاهر شدند. تولز-زیلیتینکوویچ معتقد است: «[آنها] رسانه هایی با بودجه دولتی با محتوایی بودند که گاهی اوقات اطلاعات نادرست به معنای دقیق آن - مطالب ساختگی منتشر می کردند. اما این سایت‌ها... منشأ آنها بسیار کمتر مشخص است، و به وضوح ایجاد آنها بخشی از راهبردی است که توسط بازیگران مختلف در روسیه از جمله سرویس‌های اطلاعاتی سازماندهی شده است». (5)
بنابراین روسیه با بازی تبلیغاتی خلاقانه از امکانات کاملاً جدید محیط اطلاعاتی مدرن استفاده می کند که در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق غیرممکن بود. دولت پوتین از ابزارها و کانال‌های ارتباطی استفاده می‌کند که اکنون شامل اینترنت، تلویزیون ماهواره‌ای، رادیو و تلویزیون سنتی و همچنین طیف وسیعی از رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگاران آماتور را در بر می گیرد. به هزاران اکانت جعلی در فیس بوک، توییتر و لایو ژورنال که توسط مبلغان روسی اداره می شود، تسلط دارد. و این به روشنی مخاطبان آن دسته از موضوعاتی را افزایش می دهد که مسکو باید آنها را با اطلاعات دستکاری شده هدایت کند. با این حال، می توانیم با اطمینان بگوییم که ماشین تبلیغاتی مسکو "محصولات" خود را در حجم بسیار زیاد تولید می کند و آنها را از طریق تعداد زیادی کانال ارتباطی توزیع می کند. ارتشی از ترول های اینترنتی به صورت شبانه روزی کار می کنند که وظیفه آنها سازماندهی نبردهای لفظی در انجمن های گفتگو و در بخش نظرات وب سایت های نشریات برجسته غربی است.
تبلیغات روسیه، تهاجمی، قاطعانه و مستمر است. و از آنجایی که آنها نیازی به ارائه دقیق و قابل اعتماد واقعیت عینی ندارند، مبلغان مسکو نیازی به صبر برای بررسی حقایق ندارند. آنها صرفاً رویدادها را با تفسیر خودشان منتشر می کنند که برای اجرای مضامین و اهداف تعیین شده توسط کرملین مناسب است. و این به آنها اجازه می دهد تا بسیار سریع عمل کنند و اولین "اخبار" را در مورد رویدادها یا تصمیمات شخصی که اتفاق نیفتاده پخش کنند.
نگاه روسیه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا
ارزیابی‌های اطلاعاتی ایالات متحده نشان می‌دهد که روسیه تلاش کرده است تا بر کمپین‌های انتخاباتی برای کمک به پیروزی ترامپ در سال 2016 و بار دیگر در رقابت ناموفق در سال 2020 علیه جو بایدن تأثیر بگذارد.
یک مقام اطلاعاتی آمریکا گفت که روسیه بار دیگر از دونالد ترامپ جمهوری خواه به عنوان نامزد مورد نظر خود برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال جاری حمایت می کند .این مقام که به خبرنگاران در مورد امنیت انتخابات ایالات متحده توضیح می داد، هنگامی که از او پرسیده شد که مسکو می خواهد چه کسی را به عنوان رئیس جمهور بعدی ایالات متحده ببیند، مراقب بود که نامی از رئیس جمهور سابق و نامزد احتمالی جمهوری خواهان نیاورد. اما وی با اشاره به اینکه روسیه از ترامپ حمایت می کند، افزود که «جامعه اطلاعاتی آمریکا ارزیابی خود از ترجیح مسکو نسبت به انتخابات قبلی تغییر نداده است. با توجه به نقشی که ایالات متحده در قبال اوکراین و سیاست گسترده تر در قبال روسیه ایفا می کند، ما تغییری در ترجیحات روسیه برای رقابت های ریاست جمهوری نسبت به انتخابات گذشته مشاهده نکرده ایم». (5)
سناتور مارک وارنر، رئیس کمیته اطلاعات سنا، ماه گذشته گفت که نگران است که ایالات متحده ممکن است امسال نسبت به قبل از انتخابات 2020 در برابر اطلاعات نادرست خارجی آسیب پذیرتر باشد. وی روسیه را متهم به دخالت می کند و معتقد است: « به طرز نگران‌کننده‌ای، بر میزان تکیه بازیگران خارجی - به‌ویژه روسیه - به آمریکایی‌ها برای ترویج روایت‌های همسو با این کشور در ایالات متحده تأکید می‌شود». (6)
واشنگتن پست در نشریه خود با عنوان «جنگ روسیه علیه ایالات متحده» می نویسد که «نامزدی غیرمنتظره هریس به طور جدی همه چیز را برای مسکو به هم ریخته است. روسیه از غافلگیری در انتخابات آمریکا و فرانسه، به ویژه کامالا هریس می ترسد».(7) با این حال، به گزارش اسپوتنیک، سرگئی ناریشکین، رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه گفت: « اظهارات در مورد دخالت روسیه در انتخابات ایالات متحده خلاف واقعیت است و این اطلاعات غلط است».
در حالی که رسانه های آمریکایی از حمایت روسیه از ترامپ مانور می دهند، اما مقامات روسی دیدگاهی متفاوتی به انتخابات آمریکا دارند. بایدن به نوبه خود، اگرچه کمک‌های نظامی و مالی بی‌سابقه‌ای را به اوکراین ارسال کرد، اما بسیاری از سیاست‌گذاران خارجی روسیه آن را گزینه ی بهتری نسبت به ترامپ می دانستند. آنها بایدن را بازیگری قابل پیش بینی می بینند که خطر تشدید اقدام نظامی مستقیم با روسیه را ندارد و می داند که روسیه زرادخانه هسته ای بزرگی دارد و حداقل درک درستی از خطوط قرمز دارد. پوتین در نطقی در این مورد گفت: «بایدن برای ما بهتر است. او فردی باتجربه تر، قابل پیش بینی تر، سیاستمداری از ساختار قدیمی است. اما ما با هر رهبر آمریکا که مردم آمریکا به او اعتماد داشته باشند کار خواهیم کرد.» (8)
مانند بایدن، هریس در دفاع از اوکراین در برابر روسیه حامی قوی این کشور بوده است و انتظار می‌رود که بیشتر به سیاست‌های خود ادامه دهد. هریس امسال در مصاحبه ای با NBC News گفت که اوکراین می تواند همچنان روی حمایت واشنگتن حساب کند، زیرا جنگ ادامه دارد. هریس گفت: «اوکراین به حمایت ما نیاز دارد و ما باید این کمک را انجام دهیم». (9)
او همچنین از منتقدان سرسخت ولادیمیر پوتین بوده و او را مسئول مرگ الکسی ناوالنی، رهبر مخالفان روسیه در سال جاری می‌داند. او از حملات روسیه به غیرنظامیان اوکراینی به عنوان «جنایت علیه بشریت» انتقاد کرده و متعهد شده است که مقامات مسکو را پاسخگو خواهد کرد. هریس در سال 2023 در مونیخ گفت: «به همه کسانی که مرتکب این جنایات شده اند و به مافوق آنها که در آن جنایات شریک هستند، باید پاسخگو باشید.» (9)
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در پاسخ به این سوال که آیا روسیه از اقدام بایدن متعجب شده است، گفت که رویدادهای سال های اخیر در ایالات متحده به مسکو آموخته است که از هیچ چیز غافلگیر نشود و در هر صورت روسیه اولویت های متفاوتی دارد و برای روسیه دستیابی به اهدافی است که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آن را عملیات نظامی ویژه در اوکراین می نامدظف در اولویا قرار دارد.
پسکوف افزود که کرملین قادر به ارزیابی معنای نامزدی هریس برای روابط نیست، زیرا مسکو تاکنون هیچ کمکی از هریس در این روابط به جز برخی موارد لفاظی غیر دوستانه مشاهده نکرده است: «در حال حاضر نمی‌توانیم کاندیداتوری بالقوه خانم هریس را از منظر روابط دوجانبه ارزیابی کنیم، زیرا تاکنون سهم او در روابط دوجانبه ما مورد توجه قرار نگرفته است. اظهاراتی وجود داشت که مملو از لفاظی های کاملاً غیردوستانه نسبت به کشور ما بود، اما اقدامات او در روابط دوجانبه هیچ علامت مثبت و منفی ندارد.» (10) هریس بارها حمایت خود را از ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین اعلام کرده و روسیه را به راه اندازی یک جنگ "وحشیانه و غیرانسانی" متهم کرده است.
از طرف دیگر، ترامپ به خاطر ترویج سیاست های افراطی و زیر سوال بردن ناتو معروف است. ترامپ گفته است که در حال بررسی کاهش تحریم ها علیه روسیه است و همچنین بارها در مورد پایان دادن به درگیری در اوکراین صحبت کرده است، بدون اینکه مشخص کند چگونه.
اما تحلیلگران و مقامات مسکو معتقد هستند که توانایی ترامپ برای مذاکره را نمی بینند و از غیرقابل پیش بینی بودن او می ترسند. در عین حال، مسکو امیدوار است که جمهوری خواهان، اگرچه روسیه را دوست ندارند، اما عملگراتر باشند، به ویژه، تشدید تحریم ها را متوقف کنند و برای پایان دادن به جنگ تلاش کنند.
با این حال جناح راست تندرو یا محافظه کاران در روسیه به معاون ترامپ جی دی ونس خوشیبن هستند. در طیف سیاسی ترامپ در ذیل جریان راست تندرو قرار می گیرد. الکساندر دوگین یکی از اعضای کلوب ایزبورسک روسیه معتقد است: «(انصراف بایدن) این فقط کناره گیری از مبارزات انتخاباتی نیست، بلکه فروپاشی دموکرات ها و جهانی گرایان است. بر این اساس، برای ما این امری اساسی است، زیرا البته، کامالا هریس [معاون رئیس جمهور فعلی آمریکا] اگر در انتخابات مقدماتی نامزد شود مطمئناً از [دونالد رئیس جمهور سابق آمریکا] ترامپ شکست خواهد خورد. زیرا پتانسیل این دو سیاستمدار مطلقاً غیرقابل مقایسه است». (11)
آنچنان که مشهود است در حال حاضر برای مقامات رسمی روسیه فرقی ندارد که چه کسی در انتخابات پیروز شود و مقامات روسی در این مورد به طور علنی اظهار نظر نمی کنند. با این حال ترجیح می دهند دموکرات ها به پیروزی دست یابند چون قابل پیش بینی تر هستند.
تاثیر روابط روسیه و آمریکا بعد از انتخابات بر نوع رویکرد روسیه نسبت به ایران
به عقیده ی نگارنده، سه روند مهم در بین مقامات روسی مشترک است: اول، صرف نظر از اینکه کدام حزب ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد، نهادهای آمریکایی وجود دارند که نقش آنها حمایت از دموکراسی و آزادی بیان در خارج از کشور است - بنیادهایی مانند بنیاد ملی دموکراسی یا مؤسسه بین المللی جمهوری خواه، و رسانه هایی مانند رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و یا صدای آمریکا که توسط ایالت ایالات متحده تامین مالی می شوند. کرملین فعالیت‌های مرتبط با روسیه این نهادها را «حمایت از مخالفان روسیه» می‌داند. دوم، حداقل در طول سه دوره اخیر ریاست جمهوری ایالات متحده، مسکو تلاش های مختلفی برای «تلافی» علیه نفوذ واشنگتن از طریق حملات سایبری، ایجاد رسانه های انگلیسی زبان و گسترش رسانه های اجتماعی انجام داده است. مسکو بدون توجه به اینکه چه کسی در انتخابات نوامبر پیروز می شود به این کار ادامه خواهد داد. سوم، کرملین فرض می‌کند که کمک به اوکراین و فشار بر روسیه به هر شکلی، حتی اگر کاهش یابد، بدون توجه به اینکه چه کسی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود، ادامه خواهد داشت.
این موارد در تحلیل های سیاسی تولید شده توسط مراکز تحقیقاتی نزدیک به دولت و رسانه های اجتماعی طرفدار کرملین مشهود است. آنها بر این باور هستند که ایالات متحده به تلاش برای تضعیف پوتین از طریق سیاست خارجی و ابتکارات غیرنظامی و در عین حال به حمایت نظامی از اوکراین ادامه خواهد داد. آنها همچنین خاطرنشان می کنند که مخالفت شدیدی با پوتین در ایالات متحده در میان هر دو حزب وجود دارد.
بدون توجه به اینکه چه کسی در ماه نوامبر انتخاب می شود، می توان فرض کرد که جنگ در اوکراین یک موضوع کلیدی بین ایالات متحده و روسیه باقی خواهد ماند. ترامپ بارها گفته است که در صورت انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور به جنگ پایان خواهد داد. اما سه مشکل وجود دارد که احتمالاً برای اکثر مذاکره کنندگان بالقوه صلح آشکار است. اول، برای اینکه یک معامله امکان پذیر باشد، کیف باید مجبور شود چند منطقه از این کشور را به روسیه واگذار کند: دونتسک، خرسون، لوهانسک و زاپوریژیا. «پیشنهادهای صلح» که پوتین در ماه ژوئن ارائه کرد، برای بسیاری از اوکراینی‌ها، صرف نظر از شکست نظامی سخت، غیرقابل پذیرش است.
دوم، از دیدگاه مسکو، شرایط صلح باید اجازه احیای فعالیت های اقتصادی بین المللی روسیه و پایان دادن به انزوای آن را بدهد. چین و دیگر قدرت‌ها نیز علاقه‌مندند که مبادلات اقتصادی با روسیه از سر گرفته شود. با این حال با حمایت مالی آمریکا از اوکراین بعید است تحریم ها برداشته شود.
سوم، تا زمان تحلیف رئیس جمهور جدید ایالات متحده، جنگ بین اوکراین و روسیه وارد سومین سال خود می شود. تصور آشتی پس از این سال‌ها مرگ و بمب‌گذاری توسط روسیه بر اوکراین بسیار دشوار است. اگر پوتین انتخاب نمی شد، امضای توافقنامه صلح آسان تر بود، اما در حال حاضر پوتین رئیس جمهور روسیه است.
بنابراین انتخابات پیش رو ایالات متحده صرف نظر از اینکه چه کسی رئیس جمهور شود تاثیر خاصی بر روابط روسیه با ایران نیز نخواهد داشت. در اینجا کنشگری ایران در روابط خود با ایالات متحده می تواند عامل مهمی در توسعه یا عدم توسعه روابط با روسیه نقش ایفا کند.
روابط ایران و روسیه از جنگ جهانی دوم و پس از آن همیشه متاثر از رابطه ی غرب به ویژه آمریکا با روسیه بود. در دوران پهلوی دوم، ایران به آمریکا نزدیک بود و شوروی تمام تلاش خود را می کرد تا این روابط نزدیک را خراب کند. به خاطر دور کردن ایران از آمریکا در این دوران، شوروی امتیازات زیادی به ایران داد.
در دوران ریاست جمهوری روحانی، به دلیل نزدیکی ایران به آمریکا و قضیه برجام، روسیه نیز تمام تلاش خود را به کاربست تا به ایران نزدیک شود و روابط دو کشور بیش از گذشته توسعه یافت. در این مدت، روسیه به بسیاری از تعهدات خود عمل کرد، چون در این دوران روابط روسیه با غرب بعد از بحران کریمه دچار تنش جدی شده بود. اما در دولت سیزدهم، به دلیل سیاست خارجی ضدغربگرایی ایران، روسیه تلاشی برای اجرای تعهداتش در قبال ایران نکرد و حتی در مورد جزایر سه گانه ایران حق را به امارات داد، چون ایران انتخاب های بیشتری در سیاست خارجی نداشته و توازنی در روابط خود با سایر کشورها برقرار نکرد.
در دوران مدودف و اوباما سیاست «ری ست» در روابط دو کشور مطرح شد. در این دوران به دلیل اندیشه های غرب گرایانه مدودف در آن زمان، آمریکا و روسیه به یکدیگر نزدیک شدند. با نزدیکی روسیه به آمریکا، مدودف نیز در مقابل ایران تغییر موضع داد. از چهارمین دور تحریم های سازمان ملل و اعلام تحریم های نظامی در قبال ایران توسط آمریکا حمایت کرد و روابط دو کشور را وارد چالش یزرگی کرد.
بنابراین، در حال حاضر، روابط دوجانبه و حتی وضعیت برجام به تصمیم ایران در توسعه روابط با غرب بستگی دارد و انتخابات آمریکا صرف نظر از اینکه چه کسی رییس جمهور شود در رویکرد روسیه نسبت به ایران تاثیری ندارد، چون روابط آمریکا و روسیه در حال حاضر در بدترین وضعیت خود قرار دارد. نقش ایران در شرایط فعلی تعیین کننده آینده روابط دو جانبه خواهد بود و بدون شک روسیه نیز دوست ندارد دوباره برجام وارد مرحله ی جدیدی شود.
نتیجه گیری
سال گذشته پوتین به طور علنی اعلام کرد که بایدن را بر ترامپ ترجیح می دهد. اما با کناره گیری بایدن کرملین عمدتاً در مورد تحولات انتخاباتی اخیر ایالات متحده سکوت کرده است. در حال حاضر، برخی از مقامات روسی معتقد هستند که فرقی ندارد چه کسی رییس جمهور آمریکا شود. حمایت از ترامپ تنها در بین جناح راست تندرو روسیه وجود دارد. کرملین ترامپ را فردی غیرقابل پیش بینی می داند. از دیدگاه کرملین، برخی از روندهای ژئوپلیتیکی و استراتژیک، صرف نظر از اینکه چه کسی ریاست کاخ سفید را بر عهده دارد، ادامه خواهد داشت. به طور کلی، اقدامات روسیه احتمالاً به دنبال بی‌ثبات کردن و بهره‌برداری از شکاف‌ها در چشم‌انداز سیاسی ایالات متحده، با هدف حفظ یک محیط مساعد برای جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی این کشور خواهد بود. از طرفی انتخابات آمریکا تاثیری بر روابط ایران و روسیه نخواهد گذاشت، چون با انتخاب هریک از طرفین روابط آمریکا و روسیه بهبود نخواهد یافت.
نویسنده: مهدی نوری چورتی، دانشجوی دکتری مطالعات جهان، دانشگاه تهران
با روی کار آمدن پوتین، وی رهنامه سیاست خارجی جدیدی را تصویب کرد که برای روسیه فضای تئوریک بیشتری جهت اقدام در سطح جهانی فراهم می کرد. برای مثال قرارداد گور-چرنومردین به طور یکجانبه از سوی روسیه لغو شد. این قرارداد با آمریکا جهت محدودیت همکاری های فنی-نظامی با ایران به امضا رسیده بود. (2) اما در زمانی که در دسامبر 2001 آمریکا ترک پیمان ای. بی. ام را که دفاع ضدموشکی را ممنوع می کرد اعلام کرد، واکنش روسیه بسیار ملایم بود. در واقع بعد از 11 سپتامبر همکاری استراتژیک بین روسیه و آمریکا شکل گرفت.
دوره دوم ریاست جمهوری پوتین با افزایش تنش در روابط روسیه-آمریکا همراه بود. در این دوره تامین انرژی در حال تبدیل شدن به یک موضوع مهم متقابل شده بود؛ زیرا آمریکا درصدد بود انحصار منابع انرژی و زیر ساخت های انتقال آن در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز توسط روسیه از بین برود و دسترسی آمریکا به منابع انرژی راحت تر شود. مسئله مهم دیگر در روابط دو کشور، طرح آمریکا در منطقه برای حمایت از انقلاب های رنگی در گرجستان و اوکراین بود که سدی را در اطراف روسیه ایجاد می کند. در سال 2007 استقرار سپر دفاع موشکی در شرق اروپا که دوره ی بیل کلینتون در دستور کار قرار گرفته بود، به طور جدی پیگیری شد.(3) با روی کارآمدن مدودف در سال 2008 سیاست «ری ست» مطرح شد که تلاش می کرد به بازسازی روابط دو کشور بپردازد. این سیاست تا سال 2012 ادامه یافت. اما از این سال نشانه های ناکامی در روابط دو کشور آشکار شد.
اما در دوره ریاست جمهوری ترامپ، به رغم انتظارات اولیه برای بهبود مناسبات روسیه و آمریکا، روابط دو کشور نه تنها با تغییر مطلوبی مواجه نشد، بلکه وخیم تر هم شد. اتهام مداخله روسیه در انتخابات امریکا به موضوع مهمی در رسانه ها تبدیل شده بود. بسیاری از تحلیلگران روسیه را متهم به خرابکاری در انتخابات آمریکا کردند. با این حال، با شروع روند انتخابات دوره جدید آمریکا دوباره نگاه به روسیه و اقدامات آن به مسئله ی مهمی در اذهان عمومی تبدیل شده است که با توجه به حمایت از ترامپ در دوره های گذشته این بار مقامات روسیه چه دیدگاهی در مورد انتخابات آمریکا دارند.
دستکاری عملگرایانه (Pragmatic manipulation)
برخی از تحلیگران معتقد هستند که سیاست خارجی روسیه در انتخابات آمریکا استفاده از شیوه «دستکاری عملگرایانه» است. روسیه رسما مداخله در انتخابات غرب را رد می کند، اما تحلیلگران خلاف این ادعا را مطرح می کنند. مسکو در تلاش است تا با چیزی که ماکسیم آلیوکوف (2024)، پژوهشگر گروه مطالعات روسیه و اروپای شرقی دانشگاه منچستر، آن را «دستکاری عملگرایانه» می‌نامد، به توسعه منافع خود کمک کند.
مسکو روایت‌هایی را اجرا می‌کند که قبلاً روی رای‌دهندگان روسیه آزمایش شده است. برای مثال، در بحبوحه جنگ در اوکراین، روسیه پیام‌های خود را علیه حقوق همجنس‌گرایان که توسط دموکراسی‌های لیبرال غربی تبلیغ می‌شود و به نفع ارزش‌های خانوادگی سنتی است، افزایش داده است.
آلیوکوف معتقد است: «در نقطه‌ای مشخص، [کرملین] به تازگی دریافته است که این یک استراتژی بسیار مؤثر برای وحدت مردم در روسیه است... و اسلحه‌سازی این همجنس‌گرا هراسی ضمنی که در روسیه وجود داشت، اما ابزاری سیاسی نبود». (4)
ابزار به کارگیری برای این موضوع و دیگر روایت ها، رسانه های خبری روسی، مانند روسکایا گازیتا (Rossiyskaya Gazeta)، ریا نوواستی (RIA Novosti) و ایزوستیا(Izvestia) است. همه این رسانه‌ها در چارچوب تحریم روسیه امروز و اسپوتنیک [در مارس 2022] به عنوان جایگزین ظاهر شدند. تولز-زیلیتینکوویچ معتقد است: «[آنها] رسانه هایی با بودجه دولتی با محتوایی بودند که گاهی اوقات اطلاعات نادرست به معنای دقیق آن - مطالب ساختگی منتشر می کردند. اما این سایت‌ها... منشأ آنها بسیار کمتر مشخص است، و به وضوح ایجاد آنها بخشی از راهبردی است که توسط بازیگران مختلف در روسیه از جمله سرویس‌های اطلاعاتی سازماندهی شده است». (5)
بنابراین روسیه با بازی تبلیغاتی خلاقانه از امکانات کاملاً جدید محیط اطلاعاتی مدرن استفاده می کند که در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق غیرممکن بود. دولت پوتین از ابزارها و کانال‌های ارتباطی استفاده می‌کند که اکنون شامل اینترنت، تلویزیون ماهواره‌ای، رادیو و تلویزیون سنتی و همچنین طیف وسیعی از رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگاران آماتور را در بر می گیرد. به هزاران اکانت جعلی در فیس بوک، توییتر و لایو ژورنال که توسط مبلغان روسی اداره می شود، تسلط دارد. و این به روشنی مخاطبان آن دسته از موضوعاتی را افزایش می دهد که مسکو باید آنها را با اطلاعات دستکاری شده هدایت کند. با این حال، می توانیم با اطمینان بگوییم که ماشین تبلیغاتی مسکو "محصولات" خود را در حجم بسیار زیاد تولید می کند و آنها را از طریق تعداد زیادی کانال ارتباطی توزیع می کند. ارتشی از ترول های اینترنتی به صورت شبانه روزی کار می کنند که وظیفه آنها سازماندهی نبردهای لفظی در انجمن های گفتگو و در بخش نظرات وب سایت های نشریات برجسته غربی است.
تبلیغات روسیه، تهاجمی، قاطعانه و مستمر است. و از آنجایی که آنها نیازی به ارائه دقیق و قابل اعتماد واقعیت عینی ندارند، مبلغان مسکو نیازی به صبر برای بررسی حقایق ندارند. آنها صرفاً رویدادها را با تفسیر خودشان منتشر می کنند که برای اجرای مضامین و اهداف تعیین شده توسط کرملین مناسب است. و این به آنها اجازه می دهد تا بسیار سریع عمل کنند و اولین "اخبار" را در مورد رویدادها یا تصمیمات شخصی که اتفاق نیفتاده پخش کنند.
نگاه روسیه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا
ارزیابی‌های اطلاعاتی ایالات متحده نشان می‌دهد که روسیه تلاش کرده است تا بر کمپین‌های انتخاباتی برای کمک به پیروزی ترامپ در سال 2016 و بار دیگر در رقابت ناموفق در سال 2020 علیه جو بایدن تأثیر بگذارد.
یک مقام اطلاعاتی آمریکا گفت که روسیه بار دیگر از دونالد ترامپ جمهوری خواه به عنوان نامزد مورد نظر خود برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال جاری حمایت می کند .این مقام که به خبرنگاران در مورد امنیت انتخابات ایالات متحده توضیح می داد، هنگامی که از او پرسیده شد که مسکو می خواهد چه کسی را به عنوان رئیس جمهور بعدی ایالات متحده ببیند، مراقب بود که نامی از رئیس جمهور سابق و نامزد احتمالی جمهوری خواهان نیاورد. اما وی با اشاره به اینکه روسیه از ترامپ حمایت می کند، افزود که «جامعه اطلاعاتی آمریکا ارزیابی خود از ترجیح مسکو نسبت به انتخابات قبلی تغییر نداده است. با توجه به نقشی که ایالات متحده در قبال اوکراین و سیاست گسترده تر در قبال روسیه ایفا می کند، ما تغییری در ترجیحات روسیه برای رقابت های ریاست جمهوری نسبت به انتخابات گذشته مشاهده نکرده ایم». (5)
سناتور مارک وارنر، رئیس کمیته اطلاعات سنا، ماه گذشته گفت که نگران است که ایالات متحده ممکن است امسال نسبت به قبل از انتخابات 2020 در برابر اطلاعات نادرست خارجی آسیب پذیرتر باشد. وی روسیه را متهم به دخالت می کند و معتقد است: « به طرز نگران‌کننده‌ای، بر میزان تکیه بازیگران خارجی - به‌ویژه روسیه - به آمریکایی‌ها برای ترویج روایت‌های همسو با این کشور در ایالات متحده تأکید می‌شود». (6)
واشنگتن پست در نشریه خود با عنوان «جنگ روسیه علیه ایالات متحده» می نویسد که «نامزدی غیرمنتظره هریس به طور جدی همه چیز را برای مسکو به هم ریخته است. روسیه از غافلگیری در انتخابات آمریکا و فرانسه، به ویژه کامالا هریس می ترسد».(7) با این حال، به گزارش اسپوتنیک، سرگئی ناریشکین، رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه گفت: « اظهارات در مورد دخالت روسیه در انتخابات ایالات متحده خلاف واقعیت است و این اطلاعات غلط است».
در حالی که رسانه های آمریکایی از حمایت روسیه از ترامپ مانور می دهند، اما مقامات روسی دیدگاهی متفاوتی به انتخابات آمریکا دارند. بایدن به نوبه خود، اگرچه کمک‌های نظامی و مالی بی‌سابقه‌ای را به اوکراین ارسال کرد، اما بسیاری از سیاست‌گذاران خارجی روسیه آن را گزینه ی بهتری نسبت به ترامپ می دانستند. آنها بایدن را بازیگری قابل پیش بینی می بینند که خطر تشدید اقدام نظامی مستقیم با روسیه را ندارد و می داند که روسیه زرادخانه هسته ای بزرگی دارد و حداقل درک درستی از خطوط قرمز دارد. پوتین در نطقی در این مورد گفت: «بایدن برای ما بهتر است. او فردی باتجربه تر، قابل پیش بینی تر، سیاستمداری از ساختار قدیمی است. اما ما با هر رهبر آمریکا که مردم آمریکا به او اعتماد داشته باشند کار خواهیم کرد.» (8)
مانند بایدن، هریس در دفاع از اوکراین در برابر روسیه حامی قوی این کشور بوده است و انتظار می‌رود که بیشتر به سیاست‌های خود ادامه دهد. هریس امسال در مصاحبه ای با NBC News گفت که اوکراین می تواند همچنان روی حمایت واشنگتن حساب کند، زیرا جنگ ادامه دارد. هریس گفت: «اوکراین به حمایت ما نیاز دارد و ما باید این کمک را انجام دهیم». (9)
او همچنین از منتقدان سرسخت ولادیمیر پوتین بوده و او را مسئول مرگ الکسی ناوالنی، رهبر مخالفان روسیه در سال جاری می‌داند. او از حملات روسیه به غیرنظامیان اوکراینی به عنوان «جنایت علیه بشریت» انتقاد کرده و متعهد شده است که مقامات مسکو را پاسخگو خواهد کرد. هریس در سال 2023 در مونیخ گفت: «به همه کسانی که مرتکب این جنایات شده اند و به مافوق آنها که در آن جنایات شریک هستند، باید پاسخگو باشید.» (9)
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در پاسخ به این سوال که آیا روسیه از اقدام بایدن متعجب شده است، گفت که رویدادهای سال های اخیر در ایالات متحده به مسکو آموخته است که از هیچ چیز غافلگیر نشود و در هر صورت روسیه اولویت های متفاوتی دارد و برای روسیه دستیابی به اهدافی است که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آن را عملیات نظامی ویژه در اوکراین می نامدظف در اولویا قرار دارد.
پسکوف افزود که کرملین قادر به ارزیابی معنای نامزدی هریس برای روابط نیست، زیرا مسکو تاکنون هیچ کمکی از هریس در این روابط به جز برخی موارد لفاظی غیر دوستانه مشاهده نکرده است: «در حال حاضر نمی‌توانیم کاندیداتوری بالقوه خانم هریس را از منظر روابط دوجانبه ارزیابی کنیم، زیرا تاکنون سهم او در روابط دوجانبه ما مورد توجه قرار نگرفته است. اظهاراتی وجود داشت که مملو از لفاظی های کاملاً غیردوستانه نسبت به کشور ما بود، اما اقدامات او در روابط دوجانبه هیچ علامت مثبت و منفی ندارد.» (10) هریس بارها حمایت خود را از ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین اعلام کرده و روسیه را به راه اندازی یک جنگ "وحشیانه و غیرانسانی" متهم کرده است.
از طرف دیگر، ترامپ به خاطر ترویج سیاست های افراطی و زیر سوال بردن ناتو معروف است. ترامپ گفته است که در حال بررسی کاهش تحریم ها علیه روسیه است و همچنین بارها در مورد پایان دادن به درگیری در اوکراین صحبت کرده است، بدون اینکه مشخص کند چگونه.
اما تحلیلگران و مقامات مسکو معتقد هستند که توانایی ترامپ برای مذاکره را نمی بینند و از غیرقابل پیش بینی بودن او می ترسند. در عین حال، مسکو امیدوار است که جمهوری خواهان، اگرچه روسیه را دوست ندارند، اما عملگراتر باشند، به ویژه، تشدید تحریم ها را متوقف کنند و برای پایان دادن به جنگ تلاش کنند.
با این حال جناح راست تندرو یا محافظه کاران در روسیه به معاون ترامپ جی دی ونس خوشیبن هستند. در طیف سیاسی ترامپ در ذیل جریان راست تندرو قرار می گیرد. الکساندر دوگین یکی از اعضای کلوب ایزبورسک روسیه معتقد است: «(انصراف بایدن) این فقط کناره گیری از مبارزات انتخاباتی نیست، بلکه فروپاشی دموکرات ها و جهانی گرایان است. بر این اساس، برای ما این امری اساسی است، زیرا البته، کامالا هریس [معاون رئیس جمهور فعلی آمریکا] اگر در انتخابات مقدماتی نامزد شود مطمئناً از [دونالد رئیس جمهور سابق آمریکا] ترامپ شکست خواهد خورد. زیرا پتانسیل این دو سیاستمدار مطلقاً غیرقابل مقایسه است». (11)
آنچنان که مشهود است در حال حاضر برای مقامات رسمی روسیه فرقی ندارد که چه کسی در انتخابات پیروز شود و مقامات روسی در این مورد به طور علنی اظهار نظر نمی کنند. با این حال ترجیح می دهند دموکرات ها به پیروزی دست یابند چون قابل پیش بینی تر هستند.
تاثیر روابط روسیه و آمریکا بعد از انتخابات بر نوع رویکرد روسیه نسبت به ایران
به عقیده ی نگارنده، سه روند مهم در بین مقامات روسی مشترک است: اول، صرف نظر از اینکه کدام حزب ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد، نهادهای آمریکایی وجود دارند که نقش آنها حمایت از دموکراسی و آزادی بیان در خارج از کشور است - بنیادهایی مانند بنیاد ملی دموکراسی یا مؤسسه بین المللی جمهوری خواه، و رسانه هایی مانند رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی و یا صدای آمریکا که توسط ایالت ایالات متحده تامین مالی می شوند. کرملین فعالیت‌های مرتبط با روسیه این نهادها را «حمایت از مخالفان روسیه» می‌داند. دوم، حداقل در طول سه دوره اخیر ریاست جمهوری ایالات متحده، مسکو تلاش های مختلفی برای «تلافی» علیه نفوذ واشنگتن از طریق حملات سایبری، ایجاد رسانه های انگلیسی زبان و گسترش رسانه های اجتماعی انجام داده است. مسکو بدون توجه به اینکه چه کسی در انتخابات نوامبر پیروز می شود به این کار ادامه خواهد داد. سوم، کرملین فرض می‌کند که کمک به اوکراین و فشار بر روسیه به هر شکلی، حتی اگر کاهش یابد، بدون توجه به اینکه چه کسی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود، ادامه خواهد داشت.
این موارد در تحلیل های سیاسی تولید شده توسط مراکز تحقیقاتی نزدیک به دولت و رسانه های اجتماعی طرفدار کرملین مشهود است. آنها بر این باور هستند که ایالات متحده به تلاش برای تضعیف پوتین از طریق سیاست خارجی و ابتکارات غیرنظامی و در عین حال به حمایت نظامی از اوکراین ادامه خواهد داد. آنها همچنین خاطرنشان می کنند که مخالفت شدیدی با پوتین در ایالات متحده در میان هر دو حزب وجود دارد.
بدون توجه به اینکه چه کسی در ماه نوامبر انتخاب می شود، می توان فرض کرد که جنگ در اوکراین یک موضوع کلیدی بین ایالات متحده و روسیه باقی خواهد ماند. ترامپ بارها گفته است که در صورت انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور به جنگ پایان خواهد داد. اما سه مشکل وجود دارد که احتمالاً برای اکثر مذاکره کنندگان بالقوه صلح آشکار است. اول، برای اینکه یک معامله امکان پذیر باشد، کیف باید مجبور شود چند منطقه از این کشور را به روسیه واگذار کند: دونتسک، خرسون، لوهانسک و زاپوریژیا. «پیشنهادهای صلح» که پوتین در ماه ژوئن ارائه کرد، برای بسیاری از اوکراینی‌ها، صرف نظر از شکست نظامی سخت، غیرقابل پذیرش است.
دوم، از دیدگاه مسکو، شرایط صلح باید اجازه احیای فعالیت های اقتصادی بین المللی روسیه و پایان دادن به انزوای آن را بدهد. چین و دیگر قدرت‌ها نیز علاقه‌مندند که مبادلات اقتصادی با روسیه از سر گرفته شود. با این حال با حمایت مالی آمریکا از اوکراین بعید است تحریم ها برداشته شود.
سوم، تا زمان تحلیف رئیس جمهور جدید ایالات متحده، جنگ بین اوکراین و روسیه وارد سومین سال خود می شود. تصور آشتی پس از این سال‌ها مرگ و بمب‌گذاری توسط روسیه بر اوکراین بسیار دشوار است. اگر پوتین انتخاب نمی شد، امضای توافقنامه صلح آسان تر بود، اما در حال حاضر پوتین رئیس جمهور روسیه است.
بنابراین انتخابات پیش رو ایالات متحده صرف نظر از اینکه چه کسی رئیس جمهور شود تاثیر خاصی بر روابط روسیه با ایران نیز نخواهد داشت. در اینجا کنشگری ایران در روابط خود با ایالات متحده می تواند عامل مهمی در توسعه یا عدم توسعه روابط با روسیه نقش ایفا کند.
روابط ایران و روسیه از جنگ جهانی دوم و پس از آن همیشه متاثر از رابطه ی غرب به ویژه آمریکا با روسیه بود. در دوران پهلوی دوم، ایران به آمریکا نزدیک بود و شوروی تمام تلاش خود را می کرد تا این روابط نزدیک را خراب کند. به خاطر دور کردن ایران از آمریکا در این دوران، شوروی امتیازات زیادی به ایران داد.
در دوران ریاست جمهوری روحانی، به دلیل نزدیکی ایران به آمریکا و قضیه برجام، روسیه نیز تمام تلاش خود را به کاربست تا به ایران نزدیک شود و روابط دو کشور بیش از گذشته توسعه یافت. در این مدت، روسیه به بسیاری از تعهدات خود عمل کرد، چون در این دوران روابط روسیه با غرب بعد از بحران کریمه دچار تنش جدی شده بود. اما در دولت سیزدهم، به دلیل سیاست خارجی ضدغربگرایی ایران، روسیه تلاشی برای اجرای تعهداتش در قبال ایران نکرد و حتی در مورد جزایر سه گانه ایران حق را به امارات داد، چون ایران انتخاب های بیشتری در سیاست خارجی نداشته و توازنی در روابط خود با سایر کشورها برقرار نکرد.
در دوران مدودف و اوباما سیاست «ری ست» در روابط دو کشور مطرح شد. در این دوران به دلیل اندیشه های غرب گرایانه مدودف در آن زمان، آمریکا و روسیه به یکدیگر نزدیک شدند. با نزدیکی روسیه به آمریکا، مدودف نیز در مقابل ایران تغییر موضع داد. از چهارمین دور تحریم های سازمان ملل و اعلام تحریم های نظامی در قبال ایران توسط آمریکا حمایت کرد و روابط دو کشور را وارد چالش یزرگی کرد.
بنابراین، در حال حاضر، روابط دوجانبه و حتی وضعیت برجام به تصمیم ایران در توسعه روابط با غرب بستگی دارد و انتخابات آمریکا صرف نظر از اینکه چه کسی رییس جمهور شود در رویکرد روسیه نسبت به ایران تاثیری ندارد، چون روابط آمریکا و روسیه در حال حاضر در بدترین وضعیت خود قرار دارد. نقش ایران در شرایط فعلی تعیین کننده آینده روابط دو جانبه خواهد بود و بدون شک روسیه نیز دوست ندارد دوباره برجام وارد مرحله ی جدیدی شود.
نتیجه گیری
سال گذشته پوتین به طور علنی اعلام کرد که بایدن را بر ترامپ ترجیح می دهد. اما با کناره گیری بایدن کرملین عمدتاً در مورد تحولات انتخاباتی اخیر ایالات متحده سکوت کرده است. در حال حاضر، برخی از مقامات روسی معتقد هستند که فرقی ندارد چه کسی رییس جمهور آمریکا شود. حمایت از ترامپ تنها در بین جناح راست تندرو روسیه وجود دارد. کرملین ترامپ را فردی غیرقابل پیش بینی می داند. از دیدگاه کرملین، برخی از روندهای ژئوپلیتیکی و استراتژیک، صرف نظر از اینکه چه کسی ریاست کاخ سفید را بر عهده دارد، ادامه خواهد داشت. به طور کلی، اقدامات روسیه احتمالاً به دنبال بی‌ثبات کردن و بهره‌برداری از شکاف‌ها در چشم‌انداز سیاسی ایالات متحده، با هدف حفظ یک محیط مساعد برای جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی این کشور خواهد بود. از طرفی انتخابات آمریکا تاثیری بر روابط ایران و روسیه نخواهد گذاشت، چون با انتخاب هریک از طرفین روابط آمریکا و روسیه بهبود نخواهد یافت.
نویسنده: مهدی نوری چورتی، دانشجوی دکتری مطالعات جهان، دانشگاه تهران