این کتاب در واقع تکمیل‌کنندۀ کتاب قبلی نویسنده، «دریای خزر، چالش ها و چشم اندازها»، است و مباحثی را پوشش می‌دهد که در آن کتاب مورد بررسی قرار نگرفته است.
کولایی در بخشی از سخنانش در رونمایی این کتاب اشاره کرد: "تا زمانی که اتحاد جماهیر شوروی وجود داشت، خزر دریاچه‌ای میان ایران و این کشور بود. اما پس از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی مساله بهره‌برداری از این دریاچه به یکی از نکات بسیار پرچالش منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای تبدیل شد. زیرا با توجه به اینکه کشور ما در کرانه‌های جنوبی این دریاچه قرار داشت، کنش و نوع رفتار بازیگرانی که در ساحل آن وارد عرصه جهانی شدند، بسیار مهم است."
این استاد بنام در حوزه روسیه در ادامه افزود: "کسانی که تاریخ مجلس ششم را دنبال کرده‌اند، می‌دانند تنها مجلسی است که بحث خزر در آن به عنوان یکی از مباحث بسیار مهم دنبال شد و زمانی که رئیس‌جمهوری اصلاحات به اجلاس عشق‌آباد رفت، در شرایطی که جورج بوش، ایران را محور شرارت مورد هجمه قرار داده بود، تصور می‌شد کشور ما در موضع ضعف قرار دارد و به اجبار مدل 4+1 را خواهد پذیرفت؛ اما به دلیل فعالیت‌های مستمر مجلس ششم حتی یک جمله در بیانیه پایانی اجلاس به نفع زیاده‌خواهی چهار کشور تجزیه شده از اتحاد جماهیر شوروی ثبت نشد. در واقع پس از پایان نشست، بیانه‌ای صادر نشد.
استاد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران ادامه داد: "دریاچه خزر به دلیل دارا بودن منابع انرژی در داخل و اطراف آن عرصه یکی از رقابت‌های بسیار پیچیده در منطقه است؛ به ویژه که جمهوری اسلامی ایران مسیر طبیعی و مستقیم این دریاچه به آب‌های جهان است و باید از این ظرفیت بهره‌برداری می‌شد. بنابراین باید نگاه ویژه به این عرصه آبی داشته باشیم و منافع ما ابزار بازی‌های کشورهای دیگر قرار نگیرد."
► معرفی کتاب «جستارهایی پیرامون مسائل دریای خزر»:
این کتاب به قلم دکتر الهه کولایی و شیوا علیزاده توسط مرکز آموزش و پژوهش‌های بین المللی وزارت امور خارجه منتشر و در دو بهره تنظیم شده است: محیط زیست و رژیم حقوقی.
بهره اول کتاب دو مقاله در مورد محیط زیست دریای خزر که به دلایل گوناگون به وضعیت بحرانی دچار شده است در بر دارد. در اولین مقاله بهره نخست به تهدیدهای زیست محیطی در دریای خزر و نقش «کنوانسیون چارچوبی حفاظت از محیط زیست دریای خزر» در رویارویی با آنها پرداخته شده است. کنوانسیون محیط زیست دریای خزر که در تهران امضا شده است، می‌تواند ابزار حقوقی مؤثری برای مبارزه با آلودگی دریا باشد. این مقاله با بررسی روند شکل‌گیری، محتوا و اهمیت کنوانسیون در پی آشکار ساختن ظرفیت‌های اجرایی آن است. بخش‌هایی از مقاله نیز به توصیف تهدیدهای زیست محیطی دریای خزر و پیشینۀ فعالیت‌ها در جهت دست‌یافتن به توافق‌های زیستمحیطی اختصاص یافته است.
دومین مقالۀ این بهره، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، جایگاه حکمرانی خوب در مدیریت یکپارچۀ سواحل دریای خزر و تأثیر آن بر کاهش مشکلات زیست محیطی این دریاچه را بررسی می‌کند. هدف نویسندگان توج هدادن به روش‌های موفق در مناطق مشابه با استفاده از روش مدیریت یکپارچۀ سواحل است. حکمرانی خوب الگویی است در جهت اصلاح بخش عمومی، تقویت جامعۀ مدنی و تسریع مشارکت بخش خصوصی.
بهره دوم دربرگیرندۀ مجموعه‌ای از مقاله‌ها در مورد رژیم حقوقی دریای خزر است. در هر یک از این نوشتارها، بررسی موشکافانه موضع یکی از کشورهای ساحلی در مورد رژیم حقوقی دریای خزر ارائه شده است. منابع انرژی، خطوط انتقال انرژی و روابط هر کشور با سایر کشورهای ساحلی، عناوین فرعی مقاله‌ها را به خود اختصاص داده است.
در سومین مقاله این کتاب به مسایل جمهوری آذربایجان در دریای خزر پرداخته شده است. منابع نفت و گاز این جمهوری، پیشینۀ بهره‌برداری از این منابع در دوران روسیۀ تزاری و اتحاد شوروی، چگونگی توسعۀ میدانهای نفتی پس از استقلال، قراردادهای متعدد با شرکت‌های غربی، خطوط انتقال انرژی کنونی و در حال ساخت، رویکرد جمهوری آذربایجان در مورد رژیم حقوقی خزر و روابط این کشور با همسایگان خزری، مباحث مطرح شده در این نوشتار است.
در چهارمین مقاله با عنوان «ایران و دریای خزر»، آماری از ذخایر انرژی این دریاچه و برآورد موجود در بخش‌های ایرانی آن ارائه شده است. بخش‌های دیگر این مقاله به چگونگی انتقال انرژی کشورهای ساحلی خزر از مسیر ایران، سهم ایران در قراردادهای انرژی این کشورها، دیدگاه ایران در مورد رژیم حقوقی، تاریخچۀ روابط ایران و روسیه در حوزۀ خزر و مذاکرات چندجانبۀ کشورهای ساحلی در سطوح گوناگون پرداخته است.
در مقالۀ بعد، ابتدا تاریخ طبیعی، اسامی و حوزه‌های آبی خزر، سپس جغرافیای طبیعی و انسانی ترکمنستان، منابع انرژی، میزان تولید و مسیرهای انتقال نفت و گاز بررسی شده است. در پایان، چگونگی روابط با کشورهای همسایه در خزر و موضع ترکمنستان در مورد رژیم حقوقی مطرح شده است.
«فدراسیون روسیه و دریای خزر» موضوع ششمین مقاله است. دیدگاه روسیه در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، منابع نفت و گاز روسیه، شبکۀ خط لوله‌های داخلی و صادراتی و روابط این کشور با دیگر کشورهای ساحلی، در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در مقالۀ هفتم ابتدا به رویکرد قزاقستان در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، سپس میدانهای نفتی و گازی این کشور، چگونگی توسعۀ آنها و مسیرهای صادرات انرژی پرداخته شده است.
منبع: دیدبان روسیه
ccsi.ir/vdccxmqs.2bq1i8laa2.html