بحران در میت

پنجشنبه گذشته تعدادی از مقامات بلند پایه میت از جمله هاکان فیدان که یک دوره کوتاه ریاست میت را بر عهده داشته و گفته می شود از سران ضد اسرائیلی و ایران گرای میت محسوب می شود به دادگاه فراخوانده شدند. این مقامات به دستور مستقیم نخست وزیر ترکیه ماموریت داشتند تا از طریق مذاکره با سران پ.ک.ک و از جمله عبدالله اوجالان صورت معقول و قابل قبولی به مسئله کرد بخشیده و وجه نظامی این سازمان تروریستی را کاهش دهند. با لو رفتن این مذاکرات یکی از قضاوت ترک که مسئول پرونده KCK نیز به شمار می رود به نام ساری کایا مستشاران میت را به عنوان مطلع به دادگاه احضار می کند، که با استنکاف از سوی فرخوانده شدگان قضیه وجه جدی تری به خود می گیرد. سایت خبری کردپرس در این خصوص گزارشی مبسوط ارائه داده است که مرور آن ضروری به نظر می رسد.
* هویت فراخوانده شدگان به دادگاه

- امره تانَر:

رییس پیشین میت متولد سال۱۹۴۲ در دیاربکر، دانش آموخته ی علوم سیاسی بوده و پس از ورود به تشکیلات میت در سن ۲۵ سالگی در همه حوزه های امنیتی، اطلاعاتی و عملیاتی میت فعالیت کرده و در سال ۲۰۰۵ به مدت ۵ سال ریاست این سرویس اطلاعاتی را در اختیار گرفت. وی در طول دوران ماموریت خود در پست ریاست میت ۹ بار با مسعود بارزانی دیدار کرده و قدم های مهمی را برای آغاز پروژه صلح بین ترکیه و پ.ک.ک برداشته است.

- آفت گونش:

نام زنی است که به عنوان یک نخبه امنیتی، سالیانی طولانی در میت کار کرده و تا پست معاونت ریاست این تشکیلات رشد یافته است با این وجود تا چند سال پیش آفت گونش یک نام کاملا مستور و سری بوده و غیر از تعداد انگشت شماری از مردان دولت و حکومت ترکیه کسی حتی نام او را نمی دانست. اما مذاکرات او با پ.ک.ک برای اعزام گروه ۹ نفره آشتی به ترکیه باعث افشای هویت وی شد. میت، لو رفتن هویت گونش را یک ضایعه امنیتی قلمداد کرد و هیچ گاه مسبب آن نیز شناخته نشد. هوش و ذکاوت آفت را در حد افسانه ای توصیف کرده و او را به عنوان یکی از چهره هایی می شناسند که دو دهه روی همه جوانب فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کُردها مطالعه کرده و در حوزه کردشناسی و تسلط بر ابعاد سیاسی فعالیت کردها نظیر ندارد. آفت گونش پس از رییس میت یکی از سه مقام مورد اعتماد اردوغان بوده و در اغلب نشست های محرمانه داخلی و خارجی به عنوان نماینده وی حضور داشته است. وی معمار و مجری نظریه ضرورت دیدار رسمی میت با اوجالان در ایمره آلی است. چند روز پیش برای نخستین بار تصویر ناواضحی از چهره او در رسانه های ترکیه منتشر شد. وی اکنون بازنشسته است و گاهی به عنوان مشاور امنیتی با عبدالله گل و رجب طیب اردوغان مراوده می کند.

- هاکان فیدان:

دکتر هاکان فیدان رییس فعلی میت در سال ۱۹۶۸ در آنکارا به دنیا آمد. او در ۱۸ سالگی دوره مقدماتی مدرسه پیاده نظام را به پایان رسانده و وارد ارتش شد. رشد و پیشرفت فیدان چنان سریع بوده که تاکنون در تاریخ میت سابقه نداشته است. او در ۲۵ سالگی به آلمان رفته و در دوره های عالی آموزش نیروهای موسوم به واکنش سریع ناتو شرکت کرده و همزمان با آن در دو رشته علوم سیاسی و مدیریت نیز لیسانس گرفت. پس از مدتی دکترای روابط بین الملل را از دانشگاه مریلند گرفت. “سرویس های اطلاعاتی و علوم سیاسی: مقایسه سه سرویس آمریکا،انگلیس و ترکیه” عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد و ” دیپلماسی در عصر اطلاعات؛ بکارگیری فن آوری اطلاعات در استدلال دیپلماسی” عنوان تز دکترای اوست.

او در چندین دانشگاه ترکیه تدریس کرده و موسس و عضو هیات امنای چندین مرکز فرهنگی، ادبی و وقف می باشد. فیدان همچنین عضو هیات مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی و مشاور سازمان ملل متحد در زمینه توسعه بوده و مدت ها به عنوان مشاور عالی امنیتی در نهاد نخست وزیری ترکیه فعالیت کرده است. هاکان فیدان در سال ۲۰۱۰ پس از یک دوره کوتاه معاونت، به ریاست این سرویس اطلاعاتی گمارده شد. در نخستین روز اعلام ریاست وی اسراییل به این موضوع واکنش نشان داده و هاکان فیدان را به داشتن ارتباطات پنهانی با ایران متهم کرد.

دوران ریاست فیدان در میت، دوران تحولات عمیق ساختاری بوده و این رییس جوان میت در حوزه مذاکره با پ.ک.ک و پایان دادن به جنگ و خشونت از سوی اردوغان اختیارات تام داشته است. فیدان پس از بیست سال دروازه میت را به روی اصحاب رسانه گشود و پایگاه اینترنتی این سرویس اطلاعاتی را توسعه بخشیده و به دستور او حتی برای کودکان و خردسالان هم چند لینک جذاب در پایگاه اینرتنی میت قرا داده شد. این جمله از هاکان فیدان است.” بهترین استراتژی آن است که رقیب فکر کند دست تو را خوانده است.”

* نشست اسلو

لورفتن فایل صوتی مذاکرات پ.ک.ک و سران میت در اینترنت در سال گذشته مانند یک بمب خبری محافل سیاسی و رسانه ای این کشور را تکان داد. فایل صوتی مزبور مربوط به دیدار سران پ.ک.ک و میت در پایتخت نروژ بود. در این نشست مصطفی قاراسو عضو شورای رهبری پ.ک.ک همراه با صبری اُک و زبیر آیدار به نمایندگی از سوی پ.ک.ک و هاکان فیدان رییس میت و خانم آفت گونش معاون وی به نمایندگی از سوی دولت اردوغان، در خصوص پایان دادن جنگ مذاکره می کنند.

میت پس از ۲۴ ساعت این فایل صوتی را از عالم مجازی به طور کامل پاک کرد و تدابیری به کار بست که انتشار دوباره آن را نیز ناممکن ساخت اما همان ۲۴ ساعت اول کافی بود تا همه تحلیل گران سیاسی و امنیتی ترکیه در خصوص آن نظر دهند. آنکارا چند روز پس از انتشار این فایل صوتی، از مذاکرات دفاع کرده و ماموریت هاکان فیدان و آفت گونش را قانونی و ضروری توصیف کرد.

* نقش مشترک پ.ک.ک و موساد

بسیاری از تحلیل گران سیاسی و رسانه ای ترکیه بر این باورند که در بحران مزبور و درگیری ایجاد شده بین میت و دستگاه قضایی، عملیات مشترکی از سوی موساد و پ.ک.ک صورت گرفته است. بر این اساس مصطفی قاراسو، مذاکرات مزبور را بر اساس توافق قبلی ضبط کرده و آن را در اختیار اسراییل گذاشته است.

بررسی های میت نشان داده که فایل صوتی منتشر شده این مذاکرات در اینترنت از یک IPاسراییلی بازگذاری شده است و این همکاری، حکایت گر مخالفت شاخه ای از پ.ک.ک با مذاکره و توقف جنگ با ترکیه است.

* نقش جماعت فتح الله گُلن در بحران میت

فتح الله گلن فعال دینی مشهور ترکیه در سال ۱۹۹۸ به بهانه مداوا به آمریکا رفت و از آن زمان تاکنون در ایالت پنسیلوانیا در یک باغ و مزرعه بزرگ و تحت تدابیر امنیتی زندگی می کند. او در آمریکا بین دانشجویان ترک و مسلمانان مقیم آمریکا ده ها هزار طرفدار و حامی داشته و مشغول مدرسه سازی و امور خیریه است. با این وجود این فقط بخش ناچیزی از فعالیت های او و شاگردانش است و در عرصه فعالیت های سیاسی، حزبی، رسانه ای و امنیتی نیز نفوذ گسترده ای در ترکیه دارد. با وجود آن که جماعت گولن از حزب عدالت و توسعه حمایت های گسترده ای به عمل آورده و رشد اردوغان را مدیون حمایت های وی می دانند، اما اختلاف نظرهای جدی نیز بین یاران اردوغان – گولن وجود دارد.

روزنامه مشهور زمان از مهم ترین تریبون های رسانه ای این جماعت بوده و شبکه تلویزیونی سامان یولو را نیز شاگردان او اداره می کنند. وی همچنین نفوذ وسیعی در دستگاه قضا و همه قرارگاه های پلیس ملی ترکیه داشته و تحلیل گران بر این باورند که در بحران کنونی، جماعت فتح الله گلن پلیس و دستگاه قضا را به جان میت انداخته است.

* مهم ترین اتهامات میت

با وجود آن که مذاکرات میت و پ.ک.ک در نروژ به دستور مستقیم نخست وزیر ترکیه صورت گرفته، قاضی ساری کایا مسئول بررسی پرونده KCK این موضوع را به عنوان مهم ترین دستاویز فراخوانی مقامات میت به دادگاه به کار گرفت. لو رفتن یک نامه شش صفحه ای دست نویس اوجالان که در سال گذشته میلادی در زندان ایمره آلی برای سران پ.ک.ک در قندیل فرستاده است، این موضوع را پیچیده تر کرد. این نامه عملا پ.ک.ک را به انجام چند عملیات نظامی تشویق می کند و افکار عمومی ترکیه می خواهند بدانند که میت چگونه اجازه داده است که چنین دستوری از اوجالان به قندیل برسد.

یکی دیگر از اتهامات سنگینی که علیه میت وارد شده این است که این سرویس اطلاعاتی چندین افسر و رابط خود را به داخل صفوف پ.ک.ک فرستاده و آنان برای جلوگیری از هویت اطلاعاتی امنیتی خود ناچار شده اند در چند عملیات تروریستی پ.ک.ک حضور داشته و به نیروهای مسلح ترکیه ضربه بزنند.

همچنین آشکار شدن این موضوع که بالاترین مقام میت در استان هاتای یک سرهنگ مخالف رژیم بشار اسد را از اردوگاه ربوده و او را فقط به خاطر صدهزار دلار به نیروهای تحت امر ماهر اسد فروخته، از مهم ترین اتهاماتی است که پرونده قضایی میت را سنگین کرده است.

* واکنش دولتمردان و سیاستمداران ترکیه

رویداد سیاسی – امنیتی فراخوانده شدن رییس میت به دادگاه برای اردوغان چنان اهمیتی دارد که برنامه عمل جراحی خود را به روز جمعه موکول کرده و با هاکان فیدان دو ساعت دیدار کرد. سپس به مجلس دستور داد فی الفور قانونی را آماده کنند تا من بعد مقام های زیر نظارت نهاد نخست وزیری از جمله رییس میت با اطلاع و کسب اجازه از نخست وزیر به دادگاه فراخوانده شوند. وی با ژنرال ازل فرمانده کل نیروهای مسلح ترکیه نیز دیدار کرد و فیدان به چانکایا رفت تا با عبدالله گل رییس جمهور ترکیه مشورت کند. گل این رویداد را تاسف بار خوانده و اعلام کرد که در شرایط حساس داخلی و خارجی کنونی نیرو و تمرکز میت باید صرف مبارزه و دفاع شود و نباید هیچ عاملی باعث ایجاد تشتت در این نهاد نشود.

احمد داوداوغلو، عمربوزداغ، بشیر آتالای، بلنت آرنچ و عمر چلیک از وزرا و معاونین اردوغان، از جمله افرادی بودند که از میت و هاکان فیدان دفاع کردند.

دولت باغچه لی رهبر حزب حرکت ملی، دفاع از فیدان در برابر دستگاه قضا را یک اشتباه بزرگ خواند و اعلام کرد که رییس میت باید در دادگاه از عملکرد خود و دولت دفاع کند.

کمال قلیچداراوغلو مخالفت قاطعانه خود با تصویب یک قانون به منظور دور زدن قانون فعلی اعلام کرد و آن را نمونه روشنی از عدم پایبندی دولت اردوغان به حاکمیت قانون دانست.

اما صلاح الدین دمیرتاش در این خصوص گفت که باور فعالان سیاسی ترکیه محلی از اعراب ندارد. دمیرتاش اعلام کرد که همه این رویدادها یک نمایش بزرگ برای آماده سازی ترکیه برای حمله به سوریه است.

* هدف و انگیزه بحران آفرینان

در خصوص انگیزه های اصلی فراخواندن سران میت به دادگاه، چندین فرضیه مهم در رسانه ها و محافل سیاسی ترکیه مطرح شده است.

فرضیه نخست که از سوی حامیان دولت ارائه داده شده بر این مبناست که حمله به هاکان فیدان در واقع حمله به شخص اردوغان است چرا که هاکان فیدان از بازوان توانمند اردوغان بوده و در دو سال گذشته نقش مهمی در پیروزی های وی داشته است.

فرضیه دوم بر این مبنا شکل گرفته که حمله به میت در واقع انتقام گیری از دولت به خاطر حمله به ژنرال های ارتش و افزایش فشار روانی و حقوقی علیه سران ارگن اکن است. بر این اساس گروهی از قضات هوادار ارگن اکن در دستگاه قضای ترکیه می خوهند ارگن اکن را زنده کرده و با تضعیف میت و خط مذاکره با کردها، یک بار دیگر جنگ را شعله ور کنند.

شامیل طیار نویسنده، کارشناس امنیتی و نماینده عنتاب در مجلس ملی ترکیه که روابط نزدیکی با اردوغان دارد همه این رویدادها را به اسراییل ربط داده و معتقد است که هاکان فیدان در دوران ریاست خود راه را برای نفوذ موساد به میت بسته و اکنون چوب این اقدام جسورانه خود را می خورد.

* تدابیر دولت

دولت اردوغان در برابر این موضوع به معنای واقعی کلمه تمرکز و آرامش خود را از دست داد. در شرایطی که وزارت کشور، نیروهای مسلح، دستگاه قضا و تیم بشیر اتالای معاون متنفذ اردوغان با تمام قوا در برابر پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی مقاومت می کنند و تیم سیاست خارجی ترکیه نیز در آمریکا و اروپا مشغول فعالیت است، این اتفاق به یک باره دولت را با مشکل جدی روبرو کرد.

اکنون مشخص نیست که دولت اردوغان با چه تدبیری توانسته دستگاه قضا را به برکناری قاضی صدرالدین ساری کایا راضی کند اما واقعیت این است که هیچ کسی انتظار چنین اقدامی را نداشت و این اقدام پیش بینی نشده، نشان داد که قابلیت چانه زنی و حتی رجزخوانی بین دولت و دستگاه قضا بالاست. حال نوبت آن رسیده که حزب عدالت و توسعه و به تعبیری دولت اردوغان در مجلس ملی ترکیه برای دفاع از لایحه ای که صرفا به منظور دفاع از هاکان فیدان به مجلس برده، در برابر انتقادات سه حزب مخالف خود، توضیحات روشن و قانع کننده ای ارائه دهد.

* جمع بندی

بحران سیاسی، حقوقی و امنیتی ایجاد شده در ترکیه محصول عوامل داخلی و خارجی بسیاری است. این موضوع پیش از هر چیز نشان می دهد که دولت چندلایه، اقتدار پنهان و تنش های مرموز در ساختار سیاسی ترکیه هنوز هم می تواند دردسرساز و هزینه بردار شود.

از سویی دیگر این اقدام نشان داد که دولت ترکیه از لحاظ سازوکارهای قانونی و حقوقی خلاها و مشکلاتی دارد و کسانی که دارای اختیار و نفوذ اداری و سیاسی باشند می توانند با بهره گیری از این خلاها در این کشور تشتت بیافرینند.

این اتفاق که به گفته جواد اونش معاون سابق میت و از کارشناسان متخصص حوزه شناخت معضل کردهای ترکیه، در تاریخ میت سابقه نداشته است، بیان گر این نکته نیز هست که اردوغان در دو سال گذشته چنان به دنبال ژست های منطقه ای و جهانی بوده و هم و غم خود را در حوزه سیاست خارجی به کار گرفته که از مسائل مهم دستگاه امنیتی خود تا حد زیادی غافل مانده است.

اتفاقات چند روز اخیر نشان داد که نخست وزیر ترکیه برای دفاع از سرویس اطلاعاتی خود حاضر است دست به اقداماتی بزند که هزینه های سیاسی، امنیتی و حقوقی بالایی را به همراه دارد و دفاع از میت در شرایط فعلی دفاع تلویحی از مذاکرات اسلو و مشروعیت خط مذاکره با پ.ک.ک نیز هست و بهتر است پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی نیز به جای صدور پیام های آتشین و رادیکال، با صحه گذاشتن بر مشروعیت خط مذاکره و سازش از فضای موجود به شکل مثبت استفاده کنند.