جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ , 29 Mar 2024
تاریخ انتشار :سه شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۰ ساعت ۲۲:۰۵
کد مطلب : 3420

نگاهی به زمینه ها و ضرورت های سر برآوردن احزاب مذهبی در فضای سیاسی روسیه

سید حسین طباطبایی - وابسته فرهنگی و معاون رایزنی روسیه
نگاهی به زمینه ها و ضرورت های سر برآوردن احزاب مذهبی در فضای سیاسی روسیه

سنت وجود احزاب مذهبی یا منسوب به پیروان ادیان ، در دموکراسی غربی ، سنتی دیرپا و جا افتاده است . احزابی با عناوین دینی و مذهبی ، در کشورهای اروپایی ، عناوینی آشنا و مانوس برای فعالان سیاسی از یک سو و تحلیل گران و پژوهشگران دنیای سیاست از دیگر سوست . حزب دموکرات مسیحی آلمان ، حزب اتحاد مسیحیان هلند ، حزب دموکرات مسیحی سوئد و حزب میراث آمریکا در ایالات متحده از جمله احزابی هستند که ذیل احزاب مذهبی دسته بندی شده و کارویژه های خاص خود را در تعاملات سیاسی و رقابت های احزاب کشورهای غربی ایفا می نمایند .
فارغ از تفاوت هایی آشکار که بین نظام سیاسی روسیه فعلی با ساز و کار های دموکراسی های غربی وجود دارد و در مواردی ، مقایسه این نظام با آن چه در آن ساختارهای سیاسی روی می دهد را بی وجه و قیاسی مع الفارق می سازد ، بررسی تحلیلی و امکان سنجی شکل گیری این شکل از احزاب ، به ویژه پس از تحولات اخیر و صف بندی های شکل گرفته در فضای سیاسی روسیه امروز ،علاقمندان و پژوهشگران سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی کشور پهناور ، متعدد الاقوام و کثیر المذاهب روسیه را به کار آمده ، در تکمیل و توسعه پازل آرایش سیاسی و رویکردهای اجتماعی این کشور مفید و موثر خواهد بود .

سابقه موضوع

پس از انقلاب اکتبر و سرنگونی پادشاهی تزاری روسیه ، که بنا به ماهیت ساختاری خود پیوندی وثیق با ارباب مذاهب و کلیسای رسمی روسیه داشت ، در تمام دوران هفتاد و اندی ساله کمونیستی ، ماهیت الحادی نظام حاکم ، اجازه کمترین بروز و حضور سیاسی و اجتماعی به نمایندگان رسمی دین نمی داد . اندک گشایش و اغماضی نیز که در برهه ها و پاره هایی از این دوران طولانی برای اهالی و پیروان مذهب فراهم می گشت ، اساسا سرشت و ذاتی غیر سیاسی ، فردگرایانه و بی هیچ ارتباطی با ساز و کارهای سیاسی و نظام اداره جامعه داشت و البته اقتضاء و طبع نظامی سیاسی که بر " افیون بودن دین برای توده ها " تاکید داشت و مبانی عقیدتی و ایدئولوژیک خود را بر نفی مقدسات و آنچه ماوراء الطبیعی است بنا نهاده بود ، چیزی جز این نبود .
لایه های درونی جامعه روس اما آنگونه که نظریه پردازان و ایدئولوگ های حزب می پنداشتند نبود . رسوخ عمیق باورهای مذهبی در جامعه ای با ویژگی های خاص روسیه و مهم تر از آن پیوند وثیق و بنیادین عناصر مذهبی با مبانی هویتی روس ها ، نقش و جایگاهی خاص را برای مذهب در روسیه پس از فروپاشی شوروی تعریف کرد . امروزه کمتر پژوهشگر و تحلیل گری است که از نقش مهم و اساسی مذهب ارتدکس روس ( به منزله مهم ترین نماینده مسیحیت ارتدکس در جهان امروز ) در شاکله هویت روسی مغفول ماند و یا آن را ، آنگونه که شایسته است ، قدر نداند و بر صدر ننشاند .
این روند بازیابی جایگاه دین و نهادهای دینی در روسیه ، در طی بیست سال پس از فروپاشی ، با سرعتی قابل توجه ، تداوم یافت و فضایی را در جامعه روسیه پدید آورد که بر هر ناظر بیطرف آشنا به گذشته الحادی شوروی ، عجیب و شگفتی آور می آمد .
به همان اندازه که در سطح مناسبات اقتصادی ، گذار روسیه از نظام اقتصادی بسته سوسیالیستی و کمونیستی به سرمایه داری لجام گسیخته و ظهور وبروز الیگارشی خاص ، عجیب و فراتر از تصور است ( و این خود نیازمند بحثی مستوفا و جداگانه است ) ، در سطح باورهای اجتماعی و اعتقادی نیز ، رسوخ و نفوذ گسترده باورهای مذهبی ، به ویژه در سطح جوانان ، در روسیه امروز ، غریب و باور نکردنی است .
گواه نزدیک این رویکرد دینی – که عمدتا آمیخته به احساسات و ظواهر دینی و مذهبی است – ازدحام شدیدی بود که در ایام به نمایش گذاشتن کمربند حضرت مریم (س) در کلیسای جامع شهر مسکو به وجود آمد . صف های طویل مردمانی که چند روز منتظر می ماندند تا دقایقی رخصت یابند و به زیارت این نماد دینی نائل شوند ، در آن روزها ، توجه هر ناظری در مسکو را به خود جلب می کرد و ناخودآگاه ، این پرسش را فراروی وی قرار می داد که آیا این همان شهری است و اینان از همان مردمانی هستند که از اوایل قرن بیستم تا تقریبا اواخر آن ، طلیعه دار الحادی ترین نظام سیاسی و حکومتی بودند و نفی هر نماد مقدس و غیر مادی و نامحسوس ، سنگ بنای اعتقاد و باورشان را تشکیل می داد ؟
با ابتناء بر این شواهد و نمونه های عینی و نیز مطالعات اجتماعی ، نظرسنجی ها و رصدهای میدانی متعدد ، تجدید حیات دینی و معنوی روسیه ، می تواند مفروض هر بررسی و تحلیلی که در زمینه مناسبات دین و دولت و نقش آفرینی نهاد رسمی دین در تحولات و تطورات اجتماعی / سیاسی این کشور انجام می شود قرار گیرد .

حضور عینی در عرصه اجتماع و سیاست

صرفنظر از پرچمداری کلیسای ارتدکس روسیه در موضوعاتی که به هر نحو ، با مساله یا پدیده ای به نام " هویت روسی " یا " هویت اسلاو " مرتبط هستند و نقش آفرینی های ارشادی / پدرمآبانه در تحولات سیاسی و اجتماعی ، که تازه ترین آن توصیه کریل اسقف اعظم مسکو و سراسر روسیه به احزاب و گروه های سیاسی درگیر در مسائل بعد از انتخابات دومای دولتی روسیه ، که طرفین را به لزوم رعایت قانون و عدالت فراخواند ، بود ، چندی است گرایشی در کلیسای ارتدکس روسیه ، معطوف به نقش آفرینی و حضور موثرتر در فضای سیاسی و تحولات جاری کشور ، به منصه ظهور رسیده و به انحاء مختلف ، بر ضرورت و لزوم شکل گیری حزبی مذهبی – با عنوان حزب ارتدکس مسیحی – تاکید می نماید .

وسولود چاپلین ، روحانی خبرساز کلیسای ارتدکس روس ، که چهره رسانه ای معروفی در روسیه دارد و به سبب مواضع خاص خود ، مورد توجه مطبوعات و خبرگزاری های روسیه است ، صریح ترین و روشن ترین دیدگاه را در خصوص این نوع نگرش و دیدگاه رو به رشد در بخشی از جامعه روسیه داده است .
این روحانی روس که مدیریت بخش "روابط کلیسا و جامعه " کلیسای ارتدکس روسیه را برعهده داشته و فعالیت اجتماعی را یکی از شئون جدی روحانیت مسیحی می داند ، در تازه ترین موضع گیری خود که در وبلاگی که از سوی طرفداران تشکیل حزب مسیحی ارتدکس در روسیه ایجاد گردیده ، درج شده است ، دوازدهم ژانویه سال جاری اعلام داشت که نقش آفرینی نهاد مذهب و کلیسا ، الزاما به معنی تشکیل حزبی با عنوان و نماد مذهبی نیست . در عین حال وی در ادامه بحث خود ، تاکید می کند که به نظر می رسد در سطح جامعه روس ، احساس نیاز به شکل گیری و فعالیت احزابی از نوع دیگر ! فرا رسیده و بلافاصله ابراز می دارد که محدودیت قانونی ایجاد حزبی با نام و شعار مذهبی و دینی – که در قانون اساسی روسیه مورد تصریح قرار گرفته است – به معنی عدم امکان تاسیس احزابی با ماهیت مذهبی در روسیه نیست و مثال وی احزاب دموکرات مسیحی در اروپاست که با نام و عنوان احزاب عرفی پا به میدان مبارزه سیاسی می گذارند و یا در جهان اسلام ، حزب عدالت و توسعه ترکیه ، که اساسا حزبی مذهب بنیاد است ، با پرچم و نامی غیر مذهبی پا به عرصه وجود گذاشته است . پدر چاپلین البته در ادامه نوشته خود ، ناگزیر از طرح نگرانی خود از ورود کلیسا و نهاد دین در دسته بندی ها و رقابت های سیاسی می شود و آن را به نوعی با تقدس ، رسالت همه گیر و جایگاه پدرمآبانه ارباب کلیسا در تنافر می بیند .
الگا کریشتانووسکایا رئیس انستیتو سیاست کاربردی روسیه و تحلیل گر سیاسی ، نظری صریح تر دارد . وی در گفتگو با رادیو وستی روسیه ، از وجود زمینه های لازم برای ایجاد و شکل گیری حزب ارتدکس مسیحی در روسیه خبر می دهد و می افزاید : " مهم ترین مساله امروز جامعه روسیه افسردگی اجتماعی است که در بین اقشار مختلف جامعه روسیه به چشم می خورد . کلیسا به عنوان نهادی دینی و معنوی ، با ورود فعال به عرصه سیاست و بازگرداندن اعتماد مردم به سازوکارهای سیاسی جامعه ، می تواند نقش آفرینی سازنده ای در تغییر این نگرش اجتماعی در روسیه امروز داشته باشد " .
وصف فضای سیاسی / اجتماعی روسیه با ویژگی افسردگی اجتماعی توسط تحلیل گر سیاسی این کشور که بی شک معطوف به نتایج انتخابات اخیر پارلمانی روسیه می باشد ، رویه دیگری از چرایی حضور و نقش آفرینی حزبی مذهبی و متعلق به جریان کلیسایی در روسیه را نشان می دهد و آن بازگرداندن جایگاه و اعتماد به ساختار سیاسی در بین عموم جامعه که با رشدی روز افزون ، به ارباب کلیسا و روحانیت مسیحی ، روی می آورند و در همان حال ، از میزان نقش آفرینی و حضور در عرصه و صحنه سیاسی شان کاسته می شود .
از این منظر ، ورود نهاد دین – هرچند بنا به اقتضاء و ضروریات قانونی بدون پرچم و نام رسمی مذهب – مطلوب حاکمیت فعلی روسیه است که در آوردگاه انتخاباتی اخیر ، هم با کاهش نسبی میزان مشارکت مردم در انتخابات مواجه بود و هم با شدتی بیشتر و چشمگیرتر ، شاهد ریزش هواداران و آراء خود نسبت به انتخابات پیشین بود . طرفه آن که در این کاهش مقبولیت ، شاهد افزایش اقبال عمومی به احزاب چپ گرا نیز بود که اساسا بر خلاف جریانات سیاسی محافظه کار ، به طور سنتی ، مخالف حضور و نقش آفرینی نهاد دین و جریانات مذهبی در ساختار سیاسی کشور هستند .

حزب اسلامی در روسیه
کشور پهناور روسیه ، سرزمینی متعدد الاقوام و متکثرالمذاهب است و بر اساس آمار و ارقام رسمی و غیر رسمی ، مسلمانان روسیه ، پس از مسیحیان ارتدکس ، بزرگترین گروه مذهبی در این کشورند .
شمار رو به افزونی مسلمانان که در نرخ بالای توالد و تناسلشان متجلی است ، همراه با مجموعه وقایع و واقعیاتی که پرداختن به آن ها مجالی دیگر و فرصتی فزون تر می طلبد ، این گروه از ساکنان فدراسیون روسیه را به موضوعی مهم و قابل مطالعه از منظری و تاثیر گذار و تعیین کننده از منظری دیگر تبدیل کرده است .
فتح باب تاسیس حزب مذهبی در روسیه ، جامعه مسلمانان این کشور را که با انبوهی از مسائل و مشکلات قومی ، زبانی ، اجتماعی ، اقتصادی و بعضا هویتی دست به گریبان اند ، به صرافت شکل دادن ساختارهایی سیاسی در قالب احزاب مدرن امروزی خواهد انداخت تا در فضای متفاوتی از نقش آفرینی های اجتماعی ، مدافع حقوق این بخش از جامه امروز روسیه باشند .
از این روست که همزمان با در گرفتن بحث ضرورت تاسیس حزب مسیحی ارتدکس در روسیه ، موضوع ایجاد حزب اسلامی در روسیه نیز از سوی شخصیت ها و فعالان اجتماعی و سیاسی مسلمانان روسیه طرح شده و به مجموعه ای از نظرات و دیدگاه های متفاوت دامن زده است . در این راستا ، سایت اطلاع رسانی نسبتا پرمخاطب http://www.Ansar.ru به منظور رصد عملی افکار عمومی مسلمانان روسیه در خصوص ضرورت و بایستگی ایجاد و فعالیت حزب اسلامی در روسیه ، در ماه اکتبر سال گذشته نتایج نظرسنجی خود را با موضوع " آیا ایجاد حزب اسلامی در روسیه ضرورت دارد ؟ " منتشر ساخت . بر اساس این نتایج اعلام شده ، بیش از ۴۰ درصد از شرکت کنندگان جای خالی حزبی اسلامی در بین احزاب روسیه را مشهود و ملموس دانسته و وجود آن را ضرورتی جدی برای کشور دانسته اند . ۶ درصد ضمن اذعان به ضرورت این حزب ، ایجاد و شکل گیری آن را مستلزم گذشت زمان دانسته اند .۲۱ درصد با اذعان به ضرورت این حزب ، تاسیس و شکل گیری آن را ناممکن دانسته و ۶ درصد نیز اظهار داشته اند که حتی در صورت تحقق این امر ، فقدان رهبری چنین حزب سیاسی ای ، مساله ای مهم تر و بزرگ تر است . در بین پرسش شوندگان این نظر سنجی ، تنها ۱۶ درصد هیچ ضرورتی برای تشکیل حزب اسلامی در روسیه قائل نبوده اند و ۱۱ درصد از پاسخ دهندگان نیز ، پاسخ این سوال را به نوع و چگونگی موردی حزب مذکور مرتبط دانسته اند .

نتیجه گیری

الف ) با توجه به برخی ملزومات ، اقتضائات و زمینه های موجود در جامعه همچنان عمیقا مذهبی روسیه که مظاهر و مصادیق آن روز به روز بیشتر به چشم می آید از یک سو و ضرورت سمت و سو دادن به گرایش ها و احساسات مذهبی مردم در راستای اهداف سیاسی و در قالب های تعریف شده و سازمان مند تشکیلاتی ، به نظر می رسد ، در آینده نه چندان دور ، شاهد سر برآوردن حزب یا احزابی با گرایش های مذهبی – ارتدکس مسیحی – در روسیه خواهیم بود . بدیهی است این تشکل ها ، بدون تصریح در نام و عنوان و نیز وابستگی رسمی به کلیسای ارتدکس روسیه ، که همچنان به استمرار نقش آفرینی پدرسالارانه و از بالای خود در تحولات سیاسی کشور اصرار دارد ، ایجاد خواهند شد .

ب ) حضور حزبی با رویکرد و سمت و سوی مذهبی (مسیحی ) در روسیه ، فتح بابی برای نقش آفرینی دیگر مذاهب و ادیان در این کشور خواهد بود . در این راستا ، مسلمانان روسیه ، با عنایت به جایگاه ، وزن ، اهمیت و شمار هم کیشان خود ، دست بالا را در بین پیروان مذاهب روسیه خواهند داشت . این فرآیند ، اگر به تاسیس حزبی اسلامی در روسیه بیانجامد ، تعامل و ایفای نقش آنان در عرصه های متنوع و فراگیر سیاست در فدراسیون روسیه را وارد مرحله ای جدید خواهد ساخت . نقش آفرینی ای که بی تردید ، آثار و نتایج ویژه خود را در عرصه های داخلی و بین المللی روسیه در پی خواهد داشت .

https://ccsi.ir//vdca.unek49nyw5k14.html
ارسال نظر
نام شما
آدرس ايميل شما

عضويت در خبرنامه